Είναι το ελαιόλαδο βασικό συστατικό της Μεσογειακής συνταγής για καλή υγεία;

Δεν υπάρχει μια και μοναδική Μεσογειακή διατροφή. Ωστόσο, οι παραδοσιακές διατροφές των χωρών που βρέχονται από τη Μεσόγειο Θάλασσα έχουν μερικά κοινά χαρακτηριστικά. Στηρίζονται (ή στηρίζονταν) στις φυτικές ουσίες και ιδιαίτερα στο ελαιόλαδο ως πρωταρχική πηγή λιπαρών ουσιών.

Οι διατροφές αυτές φαίνονται να είναι υγιεινές. Η μελέτη που διεξήχθη σε Επτά Χώρες έδειξε ότι οι Μεσογειακοί πληθυσμοί που μελετήθηκαν τις δεκαετίες του 1960 και 1970 είχαν χαμηλότερα ποσοστά θανάτων εξαιτίας στεφανιαίας νόσου και χαμηλά ποσοστά θανάτων σε άτομα μεσαίας ηλικίας από όλες γενικώς τις αιτίες. Επιπλέον, η εμπειρία με την καλή υγεία των Ελλήνων μεταναστών της Αυστραλίας και η μείωση του ποσοστού θανάτων που προέρχονται από στεφανιαία νόσο σε πολλές Μεσογειακές χώρες εξαιτίας λιγότερο παραδοσιακών διατροφών, δείχνουν ότι η δοκιμασμένη και καταξιωμένη πολιτισμική αυτή συνταγή ενδέχεται να παρέχει βελτίωση της υγείας.

Η πρόκληση που παραμένει είναι η απομόνωση (ει δυνατόν) εκείνων των υγιεινών χαρακτηριστικών που απαρτίζουν τις Μεσογειακές διατροφές και ευθύνονται για τα ευεργετικά αποτελέσματα 6 , κάτι που είναι σημαντικό για αρκετούς λόγους. Πρώτον, ενώ μερικοί από εμάς διαθέτουμε επαρκείς πόρους για να καταναλώσουμε πιο παραδοσιακές Μεσογειακές διατροφές, υπάρχουν προβληματισμοί για τους λιγότερο τυχερούς που δεν διαθέτουν τους αντίστοιχους πόρους.7 Δεύτερον, η ευρεία υιοθέτηση των Μεσογειακών διατροφών (και των παραλλαγών που προέρχονται από τα τοπικώς καλλιεργούμενα προϊόντα) έχει επιπτώσεις στη γεωργία και στο περιβάλλον. Επομένως, για καλύτερη πληροφόρηση σχετικά με τις διαθέσιμες επιλογές και τη δημιουργία πάγιας πολιτικής, είναι σημαντικό να εξετασθεί λεπτομερώς το Μεσογειακό πλεονέκτημα.

Η μελέτη από τον Fernandez-Jarne και τους συνεργάτες του αντιπροσωπεύει μια προσπάθεια του παραπάνω. Οι παραπάνω επιστήμονες αναφέρουν τα αποτελέσματα μιας μελέτης ελέγχου 171 περιστατικών πρώτου εμφράγματος του μυοκαρδίου και μαρτύρων αντίστοιχης ηλικίας και φύλου. Η μελέτη σε Ισπανικό πληθυσμό με σκοπό να εξετάσει τη συσχέτιση ανάμεσα στη νόσο και στη λήψη ελαιολάδου. Στον πληθυσμό αυτό, υπήρχε αξιοσημείωτη ανομοιογένεια στην κατανάλωση ελαιολάδου (όπως απεκάλυψαν οι απαντήσεις σε ένα ερωτηματολόγιο τροφικής συχνότητας): 54g ημερησίως για την ομάδα με μέγιστη λήψη, έναντι 7g ημερησίως για την ομάδα μαρτύρων με τη χαμηλότερη λήψη. Ενώ οι μάρτυρες στην ομάδα με τη μεγαλύτερη ημερήσια κατανάλωση ελαιολάδου είχαν αυξημένες πιθανότητες να είναι σύζυγοι, να καταναλώνουν μια περισσότερο φυτική διατροφή καθώς και περισσότερα οινοπνευματώδη ποτά, είχαν επίσης αυξημένες πιθανότητες να καπνίζουν και να είναι διαβητικοί. Μετά από στατιστική προσαρμογή για ένα αριθμό παραγόντων σύγχυσης, η πιθανότητα στην ομάδα με τη μεγαλύτερη κατανάλωση ήταν 0,18 (Διάστημα Εμπιστοσύνης 95% = 0,05-0,63).Παρά το γεγονός ότι το τεστ τάσεως ήταν στατιστικά σημαντικό (P = 0.03), δεν υπήρχε σαφής απόκριση στη δόση.

Η μελέτη αυτή ήταν σχετικά περιορισμένη και τα ευρήματα δεν συνάδουν με τα αποτελέσματα άλλων μελετών σε Μεσογειακούς πληθυσμούς. Μια μελέτη ελέγχου περιστατικών σε Ιταλίδες δε βρήκε συσχέτιση με την κατανάλωση ελαιολάδου11 και μια άλλη μελέτη ελέγχου περιστατικών στην Ελλάδα δεν βρήκε συσχέτιση με τη λήψη μονοακόρεστων λιπαρών ουσιών.12 Παρόλα αυτά, πιθανολογείται ότι το ελαιόλαδο είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό συστατικό της Μεσογειακής διατροφής. Ενώ μελέτες μεγάλων δειγμάτων, όπως η European Prospective Investigation13 into Cancer (Ευρωπαϊκή Προοπτική Διερεύνηση για τον Καρκίνο) (EPIC) έχουν, ίσως, τη δυνατότητα να επιβεβαιώσουν αν υπάρχει η συσχέτιση που παρατηρήθηκε σε προοπτικά συλλεγμένα δεδομένα, τελεσίδικα, απαιτούνται μελέτες που θα εδραιώσουν αν υπάρχει σημαντική σχέση αιτίας-αποτελέσματος.

Παρόλο ότι δεν υπάρχουν μεγάλες δοκιμές (μελέτες) για το συμπληρωματικό ρόλο του ελαιολάδου, υπάρχουν αρκετές ειδικότερες μελέτες που έχουν ερευνήσει αρκετές πλευρές των Μεσογειακών διατροφών. Μια μελέτη δευτερογενούς πρόληψης, η οποία συμβούλευε την κατανάλωση περισσότερων Μεσογειακών διατροφών, διεξήχθη στη Γαλλία. Στη μελέτη αυτή, 605 μεσήλικες με πρόσφατο ιστορικό εμφράγματος του μυοκαρδίου τυχαιοποιήθηκαν ως προς τη λήψη συμβουλών για κατανάλωση Μεσογειακής διατροφής (περισσότερο ψωμί, περισσότερα λαχανικά, περισσότερα φρούτα, περισσότερα ψάρια και λιγότερο κρέας), καθώς και να αντικαταστήσουν το βούτυρο και την κρέμα γάλακτος με μαργαρίνη από ελαιοκράμβη. Μετά από 27 μήνες, η μελέτη διεκόπη πρώιμα λόγω θεαματικά βελτιωμένης έκβασης στην ομάδα που έλαβε συμβουλές για περισσότερο Μεσογειακή διατροφή. Συγκεκριμένα, σημειώθηκαν 20 θάνατοι στην ομάδα-μάρτυρας (χωρίς συμβουλές), έναντι 8 στην ομάδα παρέμβασης (περισσότερο Μεσογειακή διατροφή).

Ο κίνδυνος θανάτου από όλες γενικώς τις αιτίες ήταν 0.30 (Διάστημα Εμπιστοσύνης 95%: 0.11-0.82).Τα ευρήματα αυτά δεν έχουν επαναληφθεί.
Οι παραδοσιακές Μεσογειακές διατροφές περιλαμβάνουν κατανάλωση μετρίων ποσοτήτων ψαριών.1 Δύο μεγάλες συμβουλευτικές μελέτες για κατανάλωση περισσότερων ψαριών ή παραγώγων ιχθυελαίου (και επομένως περισσότερα n-3 λιπαρά οξέα) έχουν αναφέρει μειωμένο κίνδυνο θνησιμότητας από όλες γενικώς τις αιτίες σε άτομα με προϋπάρχουσα στεφανιαία νόσο. Η ολική πιθανότητα συμβολής των ψαριών ή ιχθυελαίων στην ολική θνησιμότητα που ανέφεραν τα αποτελέσματα των δύο αυτών μελετών ήταν 0,83 (Διάστημα Εμπιστοσύνης 95%: 0.73-0.94, χωρίς σημαντική ανομοιογένεια). Ωστόσο, μια μακροχρόνια μελέτη, που διεξήχθη ως follow-up της Diet and Re-infarction Trial (DART1), απέτυχε να δείξει ουσιαστική μακροχρόνια επιβίωση.18 Επιπλέον, τα αποτελέσματα της Diet and Angina Randomised Trial (DART2, μιας μεγάλης τυχαιοποιημένης συμβουλευτικής μελέτης για τη στηθάγχη, δεν συμφωνούν με τα αποτελέσματα των δύο προηγούμενων μελετών.19

Οι Μεσογειακές διατροφές είναι κατά βάση φυτικές, και επομένως, πλούσιες σε αντιοξειδωτικά. Τα αποτελέσματα των μελετών για πρόσθετα αντιοξειδωτικά (όπως, π.χ. β-καροτένιο, βιταμίνη Ε και βιταμίνη C) είναι αποκαρδιωτικά μηδενικά.
Συμπερασματικά, μια πιο αποτελεσματική επιδημιολογική προσέγγιση για να εξεταστεί το πλεονέκτημα που προσφέρουν οι Μεσογειακές διατροφές θα ήταν 1) να εγκαταλειφθούν οι αναλύσεις των συστατικών της διατροφής, και 2) να διεξαχθούν περισσότερες μελέτες με βάση τις τροφές (όπως η μελέτη των Fernandez-Jarne και των συνεργατών τους), και να επακολουθήσουν μελέτες ριζικής μεταβολής των τροφών ή διαιτητικές συμβουλές.

Βιβλιογραφία
1 Nestle M. Mediterranean diets: science and policy implications. Am J ClinNutr 1995;61:1313S-427S.
2 Keys A, Menotti A, Karvonen MJ et al. The diet and 15 -year death rate 1 1986;124:903-15.
3 Powles JW. Greek migrants in Australia: surviving well and helping their hosts. In: Marks L, Worboys Μ (eds). Migrants, Minorities and Medicine: Historical and Contemporary Perspectives. London: Routledge, 1994.
4 Powles JW, Day NE, Sanz MA, Bingham SA. Protective foods in winter and spring: a key to lower vascular mortality? Lancet 1996;348:898-99.
5 Powles J. Commentary: Mediterranean paradoxes continue to provoke. Int J Epidemiol 2001;30:1076-77.
6 James WPT, Duthie GG, Wahle KWJ. The Mediterranean diet: protective or simply non-toxic? Bur J Clin Nutr 1989;43:31-41.
7 Morris JN, Donkin AJ, Wonderling D, Wilkinson Ρ Dowler EA. A minimum income for healthy living. J Epidemiol Community Health 2000;54:885-89.
8 O'Brien P. Dietary shifts and implications for US agriculture. Am J Clin Nutr 1995;61:1390S-96S.
9 Gussow JD. Mediterranean diets: are they environmentally responsible? AmJClinNutr 1995;61:1383S-89S.
10 Fernandez-Jarne E, Martinez-Losa E, Prado-Santamaria Μ et al. Risk of first non-fatal myocardial infarction negatively associated with olive oil consumption: a case-control study in Spain. Int J Epidemiol 2002;31:474-480.
11 Gramenzi A, Gentile A, Fasoli M, Negri E, Parazzini F, La Vecchia C. Association between certain foods and risk of acute myocardial infarction in women. BMJ 1990;300:771-73.
12 Tzonou A, Kalandidi A, Trichopolou A et al. Diet and coronary heart disease: a case-control study in Athens, Greece. Epidemiology 1993; 4:511-16.
13 Riboli E. Nutrition and cancer: background and rationale of the European prospective investigation into cancer and nutrition (EPIC).
Ann Oncol 1992;3:783-91.
14 de Lorgeril M, Renaud S, Mamelle Ν et al. Mediterranean alpha- linolenic acid-rich diet in secondary prevention of coronary heart disease. Lancet 1994;343:1454-59.
15 Burr ML, Fehily AM, Gilbert JF et al. Effects of changes in fat, fish, and fibre intakes on death and myocardial reinfarction: diet and reinfarction trial (DART). Lancet 1989;ii:757-61.
16 GISSI-Prevenzione I. Dietary supplementation with n-3 poly- unsaturated fatty acids and vitamin E after myocardial infarction: results of the GISSI-Prevenzione trial. Lancet 1999;354:447-55.
17 Hooper L, Ness AR, Higgin JPT, Moore T, Ebrahim SB. GISSI- Prevenzione trial. Lancet 1999;354:1557.
18 Ness AR, Hughes J, Elwood PC, Whitley E, Smith GD, Burr ML. The long-term effect of dietary advice in men with coronary disease: follow-up of the Diet and Reinfarction trial (DART). Bur J Clin Nutr 2002 (in press).
19 Burr ML, Ashfield-Watt PAL, Dunstan FDJ et al. Lack of benefit of dietary advice to men with angina: results of a controlled trial. Eur J Clin Nutr (Submitted).
20 Egger M, Schneider M, Davey Smith G. Spurious precision? Meta- analysis of observational studies. BMJ 1998;316:140-44.
21 Hooper L, Ness AR, Smith GD. Antioxidant strategy for cardiovascular diseases. Lancet 2001;357:1705.
22 Ness AR, Egger M, Davey Smith G. Meta-analysis seems to exclude benefit of vitamin C supplementation. BMJ 1999;319:577.
23 Kmietowicz Z. Statins are the new aspirin, Oxford researchers say.