Αποφάσισα να είμαι ευτυχισμένος

επειδή κάνει καλό στην υγεία

Βολταίρος, (1694-1778).

Η αντίληψη ότι η συναισθηματική ουδετερότητα του γιατρού έχει πάντα θετικά αποτελέσματα έχει σήμερα αμφισβητηθεί και η ιατρική αγωγή που αποκλείει τα συναισθήματα των ατόμων δεν θεωρείται πλέον η απόλυτα ενδεδειγμένη. Όπως εύστοχα έχει παρατηρήσει η κοινωνιολόγος Hannah Bradby στο βιβλίο της Medical Sociology, « η απροθυμία κάποιες φορές των γιατρών να λάβουν σοβαρά υπόψη τους τα συναισθήματα και τις μαρτυρίες που παρέχουν οι ίδιοι οι ασθενείς για τις παθήσεις τους έχει περιγραφεί από γιατρούς που ασθένησαν και διαπίστωσαν ότι, παρότι ήταν έμπειροι ειδικοί, από τη στιγμή που περιήλθαν στο ρόλο του ασθενούς η άποψή τους δεν λαμβανόταν υπόψη» (2009).

Η ιατρική ειδίκευση βασίζεται, κατά ένα μέρος, σε αυτό που ο κοινωνιολόγος Eliot Freidson ονόμασε ‘τυποποιημένη γνώση’, η οποία αποτελεί την υψηλότερη γνώση της σύγχρονης κουλτούρας και την αναγνωρισμένη ως ‘αντικειμενική’, καθώς διαχωρίζεται από τη μη τυποποιημένη γνώση της καθημερινής ζωής (1986).

‘Οι ξεχωριστοί κόσμοι εμπειρίας και αναφοράς του ‘μη ειδικού’ και του επαγγελματία’ καθιστούν για τον Freidson τη σχέση γιατρού-ασθενούς ιδιαίτερα επισφαλή (1975). Ο κοινωνιολόγος Talcott Parsons, στην ανάλυσή του για τα χαρακτηριστικά της σχέσης γιατρού-ασθενούς (1951) αναφέρθηκε στη συναισθηματική ουδετερότητα που οφείλει να επιδεικνύει ο γιατρός, αφού μόνο μια τέτοια συμπεριφορά μπορεί να εξασφαλίσει την αντικειμενικότητα της σχέσης του με τον ασθενή και να καταστήσει τον γιατρό ικανό να αντιμετωπίσει τις δύσκολες καθημερινές αποφάσεις που συνεπάγεται το ιατρικό επάγγελμα.

Ωστόσο, οι σύγχρονες τάσεις στο χώρο της ιατρικής κινούνται προς μια ολιστική προσέγγιση των ασθενών, που δεν αποκλείει τα συναισθήματά τους. Ο γιατρός και καθηγητής φιλοσοφίας Drew Leder, σύμφωνα με τον οποίο ‘ το σώμα δεν είναι απλώς ένα πράγμα που βρίσκεται στον κόσμο, αλλά μια ανοικτή οντότητα που δημιουργεί έναν κόσμο’ (1992) υποστήριξε ότι το βιο-ιατρικό μοντέλο, στο οποίο βασίστηκε η σύγχρονη δυτική ιατρική, εστιάστηκε στο σώμα-μηχανή, επικεντρώνοντας μόνο στις φυσικές όψεις του σώματος, παραμελώντας το νου και το άτομο και απορρίπτοντας τις απόψεις των ίδιων των ασθενών ως υποκειμενικές και ήσσονος σημασίας.

Αυτό είχε ως συνέπεια οι κοινωνικές και συναισθηματικές παράμετροι της φροντίδας υγείας να έχουν παραδοσιακά υποτιμηθεί στη σχέση μεταξύ επαγγελματιών υγείας και ασθενών. Όπως έχει αναφέρει ο ψυχολόγος και δημοσιογράφος Daniel Goleman στο βιβλίο του Η συναισθηματική νοημοσύνη (1995) είναι σημαντικό για την ιατρική να υιοθετήσει μια αγωγή με επίκεντρο τις ανθρώπινες σχέσεις, που να αναγνωρίζει ότι η σχέση μεταξύ γιατρού και ασθενούς συνιστά από μόνη της παράγοντα μεγάλης σημασίας και να αξιοποιήσει πιο μεθοδικά τους δεσμούς μεταξύ συναισθήματος και υγείας, μεριμνώντας για την κάλυψη των συναισθηματικών αναγκών των ασθενών παράλληλα με τις οργανικές.

Η δυνατότητα στους ασθενείς να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματά τους, τον πόνο, τις σκέψεις, τους φόβους, τις ανασφάλειες και τις επιθυμίες τους, όπως προκύπτουν από τη βίωση του σώματός τους, προσφέρει τη δυνατότητα βελτίωσης της κατανόησης μεταξύ ασθενών και επαγγελματιών υγείας.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την εξατομικευμένη προσέγγιση του κάθε ασθενούς, που δίνει έμφαση στις ξεχωριστές του ανάγκες ως ατόμου και οδηγεί στην αποτελεσματικότερη θεραπεία του. Η κοινωνιολόγος Sarah Nettleton στο βιβλίο της Κοινωνιολογία της Υγείας και της Ασθένειας (2002 : 217) αναφέρθηκε σε μελέτες που περιλαμβάνουν συνεντεύξεις με επαγγελματίες υγείας και αποδεικνύουν ότι τόσο οι γιατροί όσο και οι νοσηλευτές όλο και περισσότερο επιζητούν πληροφορίες για τη ζωή των ασθενών τους στο σπίτι και επιθυμούν να γνωρίζουν για τις κοινωνικές και συναισθηματικές παράλληλα με τις κλινικές πλευρές των ασθενών τους, προκειμένου να αναπτύξουν μια ικανοποιητική σχέση μαζί τους και να αποκτήσουν μια σφαιρική αντίληψη γι’αυτούς, ώστε να καταστήσουν πιο αποτελεσματική τη διάγνωση και τη φροντίδα υγείας τους.

Ειδικά οι χρόνιες ασθένειες μπορεί να επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό την ατομική ταυτότητα και την αίσθηση του εαυτού, αφού παράλληλα με τη φυσική φθορά διαταράσσεται η τροχιά ολόκληρης της ζωής των ατόμων σε διάφορα επίπεδα.

Όταν ο γιατρός είναι ενημερωμένος για τα συναισθηματικά και κοινωνικά προβλήματα των ασθενών, τις συνθήκες και τον τρόπο ζωής τους, τα συναισθήματα που προκαλούνται από την ενσώματη εμπειρία τους, τα ιατρικά προβλήματα μπορούν να γίνουν περισσότερο κατανοητά και πιο εύκολα στη διαχείριση και αντιμετώπισή τους.

Σημαντικό είναι, επίσης, οι επαγγελματίες υγείας όχι μόνο να ενθαρρύνουν τους ασθενείς τους να εκφράζουν ανοιχτά τα συναισθήματά τους, αλλά να λαμβάνουν υπόψη τους αυτά που οι ασθενείς αισθάνονται ή πιστεύουν. Η μετάδοση στον ασθενή αυτής της αναγνώρισης των συναισθημάτων του συμβάλλει στη δημιουργία μιας σχέσης που βασίζεται στην επικοινωνία και την αμοιβαιότητα, οδηγώντας σε μια εποικοδομητική συνεργασία γιατρού-ασθενούς και σε κλίμα ασφάλειας και εμπιστοσύνης μεταξύ τους.

Αυτό έχει ως συνέπεια την ενίσχυση της θετικής σχέσης γιατρού-ασθενούς και την παραγωγική και επιτυχημένη αλληλεπίδρασή τους, με όφελος την αποτελεσματικότερη και ταχύτερη θεραπεία του ασθενούς.

Κρίσιμης σημασίας αναδεικνύεται, επίσης, πέρα από τη διερεύνηση των συναισθημάτων των ασθενών τους από τους επαγγελματίες υγείας, και η προσπάθεια ενίσχυσης των θετικών τους συναισθημάτων, σε συνεργασία και με κοινωνικούς επιστήμονες.

Η έλλειψη προσοχής από τους επαγγελματίες υγείας στις συναισθηματικές αντιδράσεις των ασθενών έχει συχνά ως συνέπεια τον παραγκωνισμό πολλών ενδείξεων που επιβεβαιώνουν ότι η συναισθηματική κατάσταση των ατόμων μπορεί κάποιες φορές να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ευπάθειά τους σε ασθένειες ή στην πορεία της ανάρρωσής τους.

Όπως έχει αποδειχτεί από μελέτες, τα θετικά συναισθήματα, όπως η αισιοδοξία και η ελπίδα, μπορούν να είναι ως ένα βαθμό τονωτικά, ενδυναμωτικά και ‘θεραπευτικά’, αφού τα άτομα που ελπίζουν και είναι αισιόδοξα αποδεικνύονται πιο ικανά να αντέξουν σε δύσκολες καταστάσεις, να ξεπεράσουν ευκολότερα προβλήματα υγείας και να θεραπευτούν ταχύτερα.

Αντίθετα, τα αρνητικά συναισθήματα, όπως η στενοχώρια, ο θυμός και το άγχος, αποδυναμώνουν την αποτελεσματικότητα του ανοσοποιητικού συστήματος και μπορούν να κάνουν τα άτομα πιο επιρρεπή σε διάφορες παθήσεις ή να επιδεινώσουν την πορεία ασθενειών σε εξέλιξη.

Επιπλέον, τα αρνητικά συναισθήματα κάνουν πιο δύσκολη την ανάρρωση μετά από κάποιο χειρουργείο, αφού η απαισιοδοξία, ο υπερβολικός φόβος και το άγχος καθιστούν τα άτομα πιο επιρρεπή σε αιμορραγία, μολύνσεις και επιπλοκές : ‘ Ο λόγος είναι προφανής : ο πανικός και το άγχος αυξάνουν την πίεση της καρδιάς κι έτσι οι διευρυμένες λόγω της πίεσης φλέβες αιμορραγούν πολύ περισσότερο όταν κοπούν από το ιατρικό νυστέρι’ (Goleman, 2011 : 258, 271).

Τα συναισθήματα, επομένως, έχουν ιατρική σημασία και μπορεί να παίξουν ρόλο, ως έναν βαθμό, από κλινική άποψη. Έτσι, το αποτέλεσμα της προσωπικής υποστήριξης και της συναισθηματικής ενίσχυσης των ασθενών είναι όχι μόνο η επίτευξη του κοινού στόχου, που είναι η θεραπεία του ασθενούς, αλλά και η αυξημένη ικανοποίηση του ασθενούς από την παρεχόμενη φροντίδα υγείας και τον γιατρό του, που αυξάνει ακόμα περισσότερο την εκτίμηση και την αφοσίωση προς το πρόσωπό του.

Τα τελευταία χρόνια η πιο στενή συνεργασία ανάμεσα στις κοινωνικές επιστήμες και την ιατρική έχει οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι ο ιατρικός λόγος και το κλινικό βλέμμα είναι περισσότερο αποτελεσματικά όταν λειτουργούν συμπληρωματικά με τα λόγια και τα συναισθήματα του ασθενούς, τα οποία αποτελούν ένα κεντρικό και κρίσιμο στοιχείο στη σχέση γιατρού-ασθενούς.

Η ολιστική προσέγγιση του ασθενούς σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο, καθώς και η κατανόηση της ενσώματης εμπειρίας του ατόμου, του τρόπου με τον οποίο το άτομο αισθάνεται και βιώνει τη σωματική του υπόσταση και την ασθένειά του, όχι μόνο δεν υπονομεύει την εμπιστοσύνη στη βεβαιότητα που παρέχει η ιατρική γνώση, αλλά την ενισχύει και οδηγεί σε μια ποιοτική και ουσιαστική αλληλεπίδραση, η οποία έχει θετική επίδραση στην τελική έκβαση της φροντίδας υγείας.

Σε συνδυασμό με την ιατρική επιστήμη αξιοποιείστε τα συναισθήματά σας ως ‘σύμμαχο’ στην καταπολέμηση της ασθένειας. Μιλήστε γι’αυτά στους επαγγελματίες υγείας, γιατί ‘ όποιος λέει τον πόνο του βρίσκει τη γιατρειά του’! (ελληνική παροιμία).

Ειδήσεις υγείας σήμερα
1.026 πάσχοντες από αιμορροφιλία στην Ελλάδα - Εκστρατεία ευαισθητοποίησης #WearYourEverydayGenes
Νέα εξέταση ούρων θα μπορούσε να βοηθά άντρες να αποφύγουν τη βιοψία στον καρκίνο προστάτη
Γιατί είναι ξηρά τα χέρια μου;