Η σχέση μεταξύ καρκίνου και επαγγέλματος διαπιστώθηκε για πρώτη φορά το 1775 από τον Percival Pott, χειρουργό του Νοσοκομείου του Αγίου Βαρθολομαίου του Λονδίνου.
O Pott παρατήρησε τη μεγάλη συχνότητα καρκίνου του οσχέου σε καπνοδοχοκαθαριστές. Αργότερα, άλλες παρατηρήσεις επιβεβαίωσαν τη σχέση ενώσεων του πετρελαίου με τον καρκίνο του δέρματος και κυρίως του οσχέου.
Χρειάστηκε όμως να περάσουν αρκετά χρόνια για να αποδεχτεί η πειραματική σχέση μεταξύ του καρκίνου του δέρματος και αρωματικών υδρογονανθράκων κατά το πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα.

Το 1895 ο Rehn περιέγραψε όγκους της ουροδόχου κύστης σε εργάτες βιομηχανίας χρωμάτων με ανιλίνη. Στη συνέχεια μια ολόκληρη σειρά από αρωματικές αμίνες διαπιστώθηκε ότι ήταν καρκινογόνες για την ουροδόχο κύστη.
Παρά το μεγάλο χρονικό διάστημα που έχει περάσει από τότε, υπάρχουν εργαζόμενοι και σήμερα, οι οποίοι παρουσιάζουν όγκους από τις παραπάνω ουσίες. Αυτό οφείλεται αφ' ενός στο ότι ο λανθάνων χρόνος είναι αρκετά μεγάλος (περίπου 40 χρόνια) και αφ'ετέρου στο ότι δεν έχουν ανακαλυφθεί ακόμη αβλαβή υποκατάσταση των ουσιών αυτών.
Οι διάφορες χημικές ουσίες σχηματίζουν το σύνολο των καρκινογόνων που σχετίζονται με την εργασία. Είναι όμως σημαντικό να γίνεται διαχωρισμός μεταξύ των διαφόρων ομάδων καρκινογόνων. Συνοπτικά θα μπορούσαμε να διακρίνουν δύο ομάδες α) τις γενοτοξικές ουσίες, οι οποίες προκαλούν κυτταρικές γενετικές μεταλλαγές και μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο μετά από μία έκθεση, β) τις επιγενετικές ουσίες οι οποίες φαίνεται ότι δεν έχουν άμεσο αποτέλεσμα στο γενετικό υλικό και για να προκαλέσουν καρκίνο απαιτείται μακροχρόνια έκθεση και υψηλές συγκεντρώσεις.
Οι οριακές τιμές των γενοτοξικών ουσιών δεν θεωρούνται ως ασφαλείς σε αντίθεση με εκείνες των επιγενετικών ουσιών.

Χαρακτηριστικά επαγγελματικών καρκινογόνων
Οι όγκοι επαγγελματικής αιτιολογίας είναι συνήθως δύσκολο να διαγνωστούν ιστολογικά και κλινικά από τους όγκους μη επαγγελματικής αιτιολογίας.
Παρ' όλα αυτά υπάρχουν μερικά αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά.

  • Έχουν τη τάση να επισυμβαίνουν ενωρίτερα από άλλους όγκους της αυτής περιοχής του σώματος.
  • Η έκθεση στον βλαπτικό παράγοντα είναι επαναλαμβανόμενη αλλά όχι αναγκαία συνεχής.
  • Ο λανθάνων χρόνος είναι από 10-40 χρόνια.
  • Οι όγκοι σε κάποιο όργανα είναι συνήθως πολλαπλοί.
  • Αντίθετα με τις διαφορετικές εκτιμήσεις που υπάρχουν σχετικά με το ποσοστό των επαγγελματικών καρκίνων η πραγματικότητα είναι ότι κυμαίνεται στο 3-8%.

Στην περίπτωση του αμιάντου π.χ. υπάρχουν επαρκείς αποδείξεις ότι ο τρόπος ζωής και το κάπνισμα αυξάνουν την καρκινογεννητική πιθανότητα των ινών του αμιάντου. Το επάγγελμα φαίνεται ότι μπορεί να έχει κάποιο συνεργικό ρόλο στους καρκίνους εν γένει.
Οι πολλαπλές εκθέσεις σε χημικά που παρατηρούνται στη σύγχρονη βιομηχανία κάνουν οπωσδήποτε πάρα πολύ δύσκολη την απομόνωση των διαφόρων χημικών ουσιών που ενοχοποιούνται ως βλαπτικοί παράγοντες
Ο ρόλος της συνεργικότητας των ουσιών αυτών είναι πιθανώς ενδιαφέρων, αλλά ακόμη μη υπολογίσιμος.

Γνωστά ή ύποπτα επαγγελματικά καρκινογόνα
Το μέγεθος του καταλόγου των διαφόρων ύποπτων ουσιών εξαρτάται από το ποιος οργανισμός ή υπηρεσία τον έχει συμπληρώσει. Η πλέον αποδεκτή λίστα είναι εκείνη του Διεθνούς Γραφείου για την Έρευνα του καρκίνου (Agency for Research on Cancer, ARC).
Κατά περιόδους γίνεται επανεξέταση των αποδείξεων για καρκινογένεση κάθε παράγοντα, ανάλογα με τα διάφορα δεδομένα που έχουν δημοσιευτεί.
Οι εκτιμήσεις στηρίζονται σε δεδομένα αποτελεσμάτων πειραμάτων επί πειραματόζωων, βραχυπροθέσμων δοκιμασιών μεταλλαγών (short term tests) και μελετών επί του ανθρώπου.
Περισσότερο βάρος έχουν τα αποτελέσματα επιδημιολογικών μελετών. Η ύποπτη ένωση ή στοιχείο βαθμολογείται ως επαρκές οριακό ή ανεπαρκές.
Επιπροσθέτως υπάρχουν μελέτες, οι οποίες δείχνουν τη σχέση μεταξύ μερικών όγκων και μερικών υλικών ή βιομηχανιών.
Ο πίνακας Νο 1 δείχνει τα επαγγέλματα τα οποία αναγνωρίζονται ως ενδεχόμενα για καρκινογένεση, ενώ ο πίνακας Νο 2 δείχνει άλλα πιθανά καρκινογόνα για τον άνθρωπο.
Οι κατάλογοι εξαρτώνται οπωσδήποτε από την ποιότητα των επιδημιολογικών ερευνών. Αναμφίβολα, η έρευνα στο μέλλον θα ανακαλύψει νέα καρκινογόνα. Ο συστηματικός έλεγχος πριν από τη χρήση των διαφόρων χημικών ουσιών μπορεί να συμβάλει στην έγκαιρη διαπίστωση της καρκινογενετικής δράσης τους, ενώ η αντικατάστασή τους και ο αυστηρός περιβαλλοντικός έλεγχος θα μειώσει την επικινδυνότητα των διαφόρων καρκινογόνων.
Το πρόβλημα βέβαια του καρκίνου δεν είναι εύκολο να αντιμετωπιστεί, αλλά ο επαγγελματικός καρκίνος θεωρητικά πρέπει να προλαμβάνεται.

Πίνακας Νο 1 - ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΚΑΡΚΙΝΟΓΟΝΩΝ

Τύπος Τρόπος δράσης Παράδειγμα
Γενοτοξικά    
Αμεση δράση Αλληλεπιδρούν με DNA Διχλωρομεθυιούχος αιθέρας
Δευτερογενής δράση Χρειάζεται μετατροπή στον άμεσο τύπο 2-ναφθυλαμίνη
Ανόργανα Προσβάλλουν το DNA Νικέλιο
Στερεά μορφή Προσβάλλουν τα μεσεγχυτικά κύτταρα Αμίαντος
Ορμόνες Ενδοκρινικό αποτέλεσμα + υποστηρικτής Διεθυλστιλβεσρόλη
Ανοσο-κατασταλτικά Προκαλούν την ανάπτυξη ορισμένων όγκων Αζαθιοπρίνη
Συν-καρκινογόνα Επαυξάνουν τη γενοτοξική μορφή όταν δίνονται για κάποιο χρονικό διάστημα Αιθανόλη
Υποστηρικτές Επαυξάνουν τη γενοτοξική μορφή όταν δίνονται συνέχεια Χολικά οξέα

Πίνακας No 2 - ΧΗΜΙΚΩΝ ΚΑΡΚΙΝΟΓΟΝΩΝ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ (IARC)

Επαγγελματική έκθεση Φαρμακευτική έκθεση
4-αμινοδιφαινύλιο Ενώσεις αρσενικού
Αμίαντος Χλωραμφενικόλη
Χρυσομυκίνη (Παρασκευή) Οιστρογόνα (ενωμένα)
Βενζόλιο Κυκλοφωσφαμίδη
Βενζιδίνη Διαιθυλστιλβεστρόλη
NN Si (2-χλωραιθυλ. - 2 ναφθυλαμίνη Μελφαλάν
Διχλωρομεθυλεθαίρας Οξυμεθανόλη
Βιομηχανία Καδμίου Φαινακετίνη
Χλωρομεθυλ μεθυλαιθέρας Φαινυντοϊνη
Βιομηχανίες παραγωγής χρωμικών  
Ορυχεία αιματίτη Διαιτητική έκθεση
Παρασκευή ισοπροπυλικής αλκοόλης Αφλατοξίνη
Αέριο μουστάρδας  
2-ναφθυλαμίνη  
Νικέλιο (καθορισμός  
Πίσσα, λάδια, κάπνες  
Χλωριούχο βινύλιο  

Δοκιμασίες μικρής διάρκειας
Είναι ένα σύνολο μεθόδων τις οποίες χρησιμοποιούμε για την εκτίμηση της πιθανής καρκινογενετικής ή μεταλλακτικής ιδιότητας διαφόρων χημικών ουσιών. Σε σύγκριση με τις κλασσικές μεθόδους των δοκιμασιών σε ζώα, οι δοκιμασίες μικρής διάρκειας απαιτούν πολύ ή λίγο χρόνο (λίγες εβδομάδες ή περισσότερο).
Οι δοκιμασίες αυτές χρησιμοποιούν μια πλατειά ποικιλία από οργανισμούς, βακτηρίδια, ακόμη και θηλαστικά. Οι περισσότερες μέθοδοι εφαρμόζονται για τη μέτρηση των μεταλλάξεων ή άλλων δεικτών καταστροφής του DNA.

Οι περισσότερο χρησιμοποιούμενες δοκιμασίες είναι οι δοκιμές μεταμόρφωσης in vitro, οι οποίες μετρούν το αποτέλεσμα που δεν σχετίζεται άμεσα με την καταστροφή του DNA, αλλά μελετούν τη μορφολογική μεταμόρφωση των κυττάρων των θηλαστικών in vitro προς ένα τύπο κυττάρου που θα μπορούσε να προκαλέσει όγκους εάν θα ενίετο σε ένα ζώο.
Τα περισσότερο χρησιμοποιούμενα tests είναι το test του Salmonella (Ames), το οποίο συνδυάζει διάφορα ειδικά στελέχη βακτηριδίων της Salmonella για να διαπιστώσει μεταλλάξεις.

Κάθε στέλεχος βακτηριδίου "tester" περιέχει έναν από τους διάφορους τύπους μεταλλάξεως σε ένα από τα πολλά γονίδια που καθορίζουν τη σύνθεση της αμινο-οξεικής ιστιδίνης, έτσι τα βακτηρίδια δεν μπορούν να μεγαλώσουν μέχρις ότου προστεθεί ιστιδίνη στο υλικό ανάπτυξης.
Το test του Ames γίνεται καλλιεργώντας πρώτα μια ποσότητα κάθε στελέχους σε υλικό που περιέχει ιστιδίνη και μετά τοποθετούνται περίπου 100.000.000 βακτηρίδια σε επιφάνεια agar σε τριβλία Petri, που περιέχουν ένα μικρό ποσό ιστιδίνης.

Τα ίχνη αυτά της ιστιδίνης επιτρέπουν στα βακτηρίδια να πολλαπλασιαστούν πολλές φορές στο τριβλίο και είναι ενδιαφέρον όταν παρουσιαστούν μερικές μεταλλάξεις.
Το σημαντικό πλεονέκτημα των short-terms tests είναι ότι εκτός του ότι είναι οικονομικά και γρήγορα, προσφέρουν πληροφορίες σχετικά με τη δυνατή καρκινογένεση στον άνθρωπο μιας ουσίας που δεν μπορεί να γίνει με τις δοκιμασίες καρκίνου σε τρωκτικά.
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στην εκτίμηση του κινδύνου στον άνθρωπο από τις δοκιμασίες σε τρωκτικά, είναι η αβεβαιότητα σχετικά με τις διαφορές που υπάρχουν στα διάφορα είδη.

Σε ένα αριθμό περιπτώσεων η καρκινογενετική δυνατότητα διακυμαίνεται πολύ μεταξύ των ειδών (γενών).
Τα short - term test όχι μόνο χρησιμοποιούν μια μεγάλη ποικιλία από ενδεικτικούς οργανισμούς (βακτηρίδια, ανθρώπινα κύτταρα σε καλλιέργεια, ολόκληρα ζώα κλπ) αλλά επίσης μια μεγάλη ποικιλία από ανθρώπινους και άλλους ιστούς που μεταβολίζουν τις χημικές ουσίες στις δραστήριες μορφές τους.
Από άλλες απόψεις ο συνδυασμός των θετικών αποτελεσμάτων από μια σειρά δοκιμασιών (short-term) και μια δοκιμασία σε τρωκτικό κάνει μια υπόθεση ισχυρότερη για την πιθανή σχέση στον άνθρωπο, παρά ο συνδυασμός δύο θετικών δοκιμασιών σε τρωκτικά.

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Μ. Κουκουράκης: Έρχονται ριζικές αλλαγές στην αντιμετώπιση του καρκίνου
Ζεαξανθίνη: Όσα πρέπει να ξέρουμε για το αντιοξειδωτικό των ματιών
Ξεκινά σε λίγες ημέρες το 14ο Συνέδριο Φαρμακευτικού Management