Γράφει η Χρυσούλα Λιάκου, Ειδική Παθολόγος – Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών 2013 [email protected] 

Τον Δρ. Τζέιμς Π. Άλισον τον γνώρισα μεταξύ 2005-2008 οπότε και έκανα μεταδιδακτορική έρευνα στο Αντικαρκινικό Νοσοκομείο MD Anderson, στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Χιούστον. Ήταν ένας από τους δύο μέντορες του εργαστηρίου και διευθυντής Ανοσολογίας. Ο Τζιμ Άλισον όπως τον φωνάζαμε, ήταν και είναι ένα νεανικό ανήσυχο πνεύμα, ένας ενθουσιώδης ερευνητής που έχει εμπνεύσει γενιές νεών ερευνητών και ιατρών. Μαθητές του υπάρχουν και δρουν στην έρευνα της ανοσολογίας σε όλο τον κόσμο.

Ο Τζιμ Άλισον βραβεύτηκε με το Νόμπελ για την ανακάλυψη ενός υποδοχέα που είναι επάνω στα Τ λεμφοκύτταρα, το CTLA-4. Τα Τ λεμφοκύτταρα είναι ισχυροί πολεμιστές του ανοσοποιητικού συστήματος. Ο υποδοχέας είναι σημείο ελέγχου (checkpoint) και συγκεκριμένα το φρένο στην δράση τους. Ο Τζιμ Άλισον από νωρίς είχε την ιδέα να λύσει το φρένο, να αφήσει τα Τ λεμφοκύτταρα ελεύθερα και αυτά να επιτεθούν στον καρκίνο. Αυτή είναι η ιδέα της ανοσοθεραπείας που ξεκίνησε ουσιαστικά με τον Τζιμ Άλισον την δεκαετία του 1970. Μας εξηγούσε ότι το ανοσοποιητικό σύστημα είναι πανίσχυρο. Καθημερινά μπαίνουν στον οργανισμό μας εξωγενή στοιχεία, μύκητες, ιοί, βακτήρια και τα Τ λεμφοκύτταρα επιτίθενται και τα σκοτώνουν, με αποτέλεσμα να μην νοσούμε. Ομοίως, εσωτερικά γίνονται μεταλλάξεις σε πολλά κύτταρα, τα οποία ο οργανισμός καταστρέφει με τον ίδιο τρόπο, διατηρώντας μια ανοσοεπαγρύπνηση και ανοσοεπιτήρηση. Όταν κάποιο κύτταρο καταφέρει να ξεφύγει από την επιτήρηση, τότε είναι που αναπαράγεται ταχέως και δημιουργεί τον όγκο.

Αφού είχε βρει αυτό τον υποδοχέα, βρήκε την φαρμακευτική ουσία που τον μπλοκάρει, και την δοκίμασε για πολλά χρόνια σε κυτταρικά και ζωικά μοντέλα. Το 2005 είχε έρθει επιτέλους η έγκριση από τον οργανισμό φαρμάκων της Αμερικής να χρησιμοποιηθεί πιλοτικά σε 8 ασθενείς με καρκίνο. Αυτή την έρευνα αναλάβαμε εμείς, εγώ, η Δρ. Σάρμα, μια νεαρή ογκολόγος-ανοσολόγος που ακόμα συνεργάζεται μαζί του, συνοδοιπόρος και σύζυγός του, και ο Ντέρεκ Τανγκ, υπό την διεύθυνση του Δρ. Άλισον και του Δρ. Λογοθέτη. Δώσαμε το φάρμακο σε 8 ασθενείς με στόχο να μειωθούν οι όγκοι και να μελετήσουμε τις παρενέργειες και τις αλλαγές στο αίμα των ασθενών πριν και μετά την θεραπεία. Το φάρμακο, που ονομάστηκε Ipilimumab, είχε θεαματικά αποτελέσματα σε ασθενή με μελάνωμα και καρκίνο ουροδόχου κύστης. Δύο ασθενείς εμφάνισαν παρενέργειες, ένας αυτοάνοση υποφυσίτιδα, που δεν είχα ξαναδεί στην ζωή μου, και ένας ακόμα αυτοάνοση ενδοφθαλμίτιδα. «Ενεργοποιήσαμε το ανοσοποιητικό σύστημα να πολεμήσει τον καρκίνο, δεν σημαίνει ότι θα σταματήσει μόνο στον καρκίνο», μας έλεγε.

Το 2005 το έλαβαν 8 ασθενείς, και το 2008 ανακοινώσαμε τα αποτελέσματά μας στην Ακαδημία των Επιστημών της Αμερικής με δύο άρθρα στην επιθεώρηση της Ακαδημίας. Ακόμα και μετά από δέκα χρόνια, αυτά τα πρώτα άρθρα συνεχίζουν να είναι αναφορά σε όλες τις μελέτες. Χιλιάδες ασθενείς έχουν μπει σε κλινικές δοκιμές και το φάρμακο έχει εγκριθεί ως θεραπεία του μελανώματος, του καρκίνου του πνεύμονα, του καρκίνου της ουροδόχου κύστης. Δοκιμάζεται ακόμα σε λοιμώδεις ασθένειες (π.χ. HIV) και σε ανοσολογικές παθήσεις (ρευματοειδείς αρθρίτιδες).

Εκτός από την θεραπεία, βρήκαμε ένα ακόμα συνυποδοχέα το ICOS, που φαίνεται ότι όταν είναι αυξημένος στους ασθενείς, το ipilimumab δρα ακόμα πιο αποτελεσματικά. Πλέον υπάρχει σε δοκιμαστικό στάδιο και αυτό το φάρμακο, ως συνδυασμός.

Η ανακάλυψη του φαρμάκου αυτού άνοιξε ένα ολόκληρο πεδίο θεραπειών του καρκίνου, που ονομάζονται ανοσοθεραπείες. Η βασική αρχή είναι ότι ενεργοποιούμε το δικό μας ανοσοποιητικό σύστημα για να χτυπήσουμε τον όγκο. Τα πλεονεκτήματα πολλά. Οι θεραπείες είναι στοχευμένες και λιγότερο τοξικές. Το σημαντικότερο πλεονέκτημα όμως είναι ότι το σώμα έχει μνήμη. Έτσι μετά την πρώτη θεραπεία, δεν αποβάλλεται η ευεργετική της δράση από τον οργανισμό, αλλά παραμένει και διατηρεί τον ασθενή ελεύθερο νόσου για χρόνια.

Ο Τζιμ πάντα ήθελε να εξερευνούμε την ανοσολογική βάση των απαντήσεων. Ερευνητής και ανοσολόγος, ήθελε να γνωρίζει όχι μόνο ότι μειώθηκαν ή εξαφανίστηκαν οι όγκοι, αλλά γιατί μειώθηκαν. Και κυρίως, αν δεν δούλευε η θεραπεία, γιατί δεν δούλεψε.

Πέρα από την απέραντη ερευνητική του περιέργεια, ήταν πάντα μια ευγενική, σοφή και ήσυχη παρουσία στο εργαστήριο και διασκεδαστική παρέα εκτός εργαστηρίου. Παίζει φανατικά φυσαρμόνικα, έχει ιδρύσει μια μπάντα με ανοσολόγους, και παίζουν σε μπαράκια του Χιούστον και ονομάζονται…“checkpoints”. Μεγάλο του όνειρο ήταν να παίξει φυσαρμόνικα με τον θρύλο της country music, Nellie Wilson και το έχει καταφέρει.

Θυμάμαι τον Τζιμ, σε μια ταβέρνα του Τέξας, να έχουμε πάρει μπάρμπεκιου και τεξανική μπύρα με την ομάδα και να μιλάμε. Του έλεγα πόσες φορές έχω αποτύχει στα πειράματά μου και ότι δεν ξέρω τί διαφορετικό να κάνω. Και μας έλεγε ότι οι δυσκολίες είναι που φτιάχνουν τον καλό ερευνητή. Μας έλεγε τις δύο φορές που τον έχουν απολύσει. Την πρώτη φορά ο καθηγητής του δεν πίστευε τα ευρήματα των ερευνών του, νόμιζε ότι έλεγε ψέματα και τον απέλυσε. Τελικά, η ίδια ανακάλυψη του έδωσε το Νόμπελ. Την δεύτερη φορά που τον απέλυσαν, μετέφερε με μια βέσπα δείγματα αίματος (περίπου 10 μονάδες). Σε μια διασταύρωση του Χιούστον, του φεύγει η βέσπα, και όταν ήρθε η αστυνομία, βλέπει μια λίμνη αίματος, περιμένοντας να δει ένα πολύνεκρο τροχαίο. Και μας έλεγε γελώντας «στεκόμουν γεμάτος αίματα από πάνω μέχρι κάτω, τί να τους πω και τί να εξηγήσω».

Ο Τζιμ Άλισον ήταν και είναι έμπνευση για όλους τους συνεργάτες του, στην Ελλάδα, στην Ελβετία, στην Ιαπωνία, στην Σουηδία, και φυσικά στις ΗΠΑ. Ένας ιδιαίτερα σεμνός άνθρωπος, δεν ενθουσιάζεται με τα βραβεία, ενθουσιάζεται με τις ανακαλύψεις στο εργαστήριο και ακόμα περισσότερο συγκινείται όταν συναντά ασθενείς που λόγω του φαρμάκου του έχουν ζήσει δέκα και δεκαπέντε χρόνια παραπάνω από τις αρχικές προγνώσεις.

Στόχος του είναι να είμαστε η τελευταία γενιά που ο καρκίνος θα είναι μια θανατηφόρος ασθένεια.  Περιμένω με αγωνία την ομιλία του στα βραβεία Νόμπελ, που θα είναι ένας ακόμα φάρος για τους ασθενείς με καρκίνους και τις οικογένειές του.

Η Δρ. Λιάκου είναι Ειδική Παθολόγος – Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών 2013. Σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, κατέχει Διδακτορικό Δίπλωμα από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Μεταδιδακτορικό Δίπλωμα στην ανοσοθεραπεία από το Πανεπιστήμιου του Τέξας, MD Anderson Cancer Center και Ειδικότητα Παθολογίας από το Πανεπιστήμιο του Κεντάκυ. Έχει λάβει βραβεία από την Ελληνική Ενδοκρινολογική Εταιρεία, την Ελληνική Εταιρεία Εσωτερικής Παθολογίας, ενώ το 2013 ήταν μία από τις επτά Ελληνίδες που έλαβε  το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών. Το 2017 βραβεύθηκε από το Αμερικανικό Κολλέγιο Παθολογίας στην κατηγορία «Νέοι Παθολόγοι».

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο για δευτερογενή καρκίνο (μελέτη)
Υπογραφή Προγραμματικής Συμφωνίας για το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τον Καρκίνο
Μ. Θεμιστοκλέους από "Άγιο Σάββα": Το πρώτο ολοκληρωμένο κέντρο καρκίνου στην Ελλάδα