Με την εξαιρετική συλλογή στοιχείων από τη γιατρό κ. Σταυρούλα Αριστείδου, νευρολόγο επιστημονικό συνεργάτη στην Α' Νευρολογική Κλινική του Αιγινήτειου νοσοκομείου και την επιμέλεια από τον κ. Μιχαήλ Ρέντζο, αναπληρωτή καθηγητή Νευρολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) το iatronet.gr παρουσιάζει τις κλινικές μελέτες για την Πλάγια Μυατροφική Σκλήρυνση (ALS) που διεξάγονται στον κόσμο.

Όπως μας εξηγεί η κ. Αριστείδου, επικεντρώθηκε κυρίως σε αυτές για τις μη κληρονομικές (δηλαδή σποραδικές) μορφές της νόσου, θεωρώντας έτσι ότι κάποιες μικρές μελέτες πιθανά να έχουν διαφύγει.

Έχουν συμπεριληφθεί κάποια στοιχεία για το radicava (edaravone) που είναι φάρμακο που έχει πάρει έγκριση σε ΗΠΑ και άλλες χώρες, όχι όμως στην Ευρώπη και είναι φάρμακο που κάποια γιατροί το αιτούνται μέσω του συστήματος ηλεκτρονικής προέγκριση (ΣΗΠ) από τον ΕΟΠΥΥ. Επίσης, αναφορά γίνεται και στη ριλουζόλη που είναι το φάρμακο που παίρνουν όλοι οι ασθενείς για τη νόσο, καθώς και για το tofersen που είναι η πρώτη στοχευμένη για γενετική μετάλλαξη θεραπεία.

Και οι δύο επιστήμονες απασχολούνται στο Ειδικό Ιατρείο Νόσου Κινητικού Νευρώνα στο Αιγινήτειο. Στην κλινική του νοσοκομείου (που είναι για όλων των ειδών τα περιστατικά και όχι μόνο του κινητικού νευρώνα) εργάζονται επίσης και οι γιατροί Ζουβέλου Βασιλική, αναπληρώτρια καθηγήτρια Νευρολογίας - Νευροανοσολογίας, Ελευθερία Κοροπούλη, νευρολόγος, στο τμήμα ΝευρομυΪκών Παθήσεων και η Δαπόντε Αριάδνη επικουρική νευρολόγος στο τμήμα Νευρομυϊκών Παθησεων.  

Καθηγητής και διευθυντής της Νευρολογικής Κλινικής στο Αιγινήτειο είναι ο κ. Λεωνίδας Στεφανής, ενώ η κ. Αριστείδου ευχαριστεί  και το τμήμα Γενετικής του Αιγινητείου για την βοήθεια που παρέχεται κατά τον γενετικό έλεγχο στους ασθενείς και συγκεκριμένα τον κ. Κούτση Γεώργιο, αν. καθηγητής Νευρολογίας - Νευρογενετικής και την κ. Καραδήμα Γεωργία, BSc, PhD, αναπληρώτρια καθηγήτρια Βιολογίας - Νευρογενετικής, Α' Νευρολογική Κλινική ΕΚΠΑ.

Πειραματικές Θεραπείες για την ALS - Κλινικές Δοκιμές Φάσης 1

1. Fosigotifator (ABBV-CLS-7262)

Μικρομοριακός ενεργοποιητής eIF2B, που ρυθμίζει την ενσωματωμένη απάντηση στο στρες (ISR). Στόχος του είναι η αποκατάσταση της ισορροπίας της σύνθεσης πρωτεϊνών και η μείωση της παθολογικής σηματοδότησης ISR σε κινητικούς νευρώνες.

Χορηγός: AbbVie / συνεργάτες (περιλαμβάνεται στη δοκιμή HEALEY ALS).

Μητρώο: NCT04948645 — Φάση 1 (ασφάλεια/φαρμακοκινητική).

Τοποθεσίες: Πλατφόρμα HEALEY και κέντρα ALS στις Η.Π.Α.

2. Prosetin

Από του στόματος χορηγούμενο μικρό μόριο σε μελέτη Φάσης 1a/1b για ασφάλεια, ανεκτικότητα και φαρμακοκινητική σε υγιείς εθελοντές και άτομα με ALS.

Μητρώο: NCT05279755 - Πρώτη σε ανθρώπους.

Χορηγός: Καταγεγραμμένος στο ClinicalTrials.gov.

3. QRL-201 (QurAlis)

Αντινοηματικό ολιγονουκλεοτίδιο (ASO) σχεδιασμένο να επαναφέρει την έκφραση της STMN2, η οποία μειώνεται λόγω παθολογίας TDP-43. Η απώλεια της STMN2 συνδέεται με διαταραχές στην επισκευή νευρώνων και τη σταθερότητα των αξόνων, κάτι που επιδεινώνει την εξέλιξη της νόσου.

Η μελέτη ANQUR (NCT05633459) είναι πολυκεντρική, τυχαιοποιημένη, διπλά-τυφλή, ελεγχόμενη με placebo.

Το πρώτο στάδιο ολοκληρώθηκε επιτυχώς με τιμές CSF εντός θεραπευτικού εύρους. Το επόμενο στάδιο εξετάζει νέες δόσεις, επιπλέον βιοδείκτες και ασθενείς με C9orf72-ALS.

Χώρες: Καναδάς, Η.Π.Α., Ην. Βασίλειο, Ε.Ε.

Μητρώο: NCT05633459 - Φάση 1.

4. ALN-SOD (Alnylam / Regeneron)

Πειραματικό φάρμακο RNA-παρέμβασης (RNAi/siRNA) για μείωση της τοξικής πρωτεΐνης SOD1 σε ασθενείς με SOD1-ALS.

Χορηγείται ενδοραχιαία, στοχεύοντας το mRNA του SOD1. Οι κύριοι βιοδείκτες περιλαμβάνουν τις αλλαγές στα επίπεδα της πρωτεΐνης SOD1 και των νευροινιδιών (NfL) στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό.

Μητρώο: NCT06351592 — Φάση 1 (πρώτη σε ανθρώπους).

Χορηγοί: Alnylam Pharmaceuticals & Regeneron.

Τοποθεσίες: Καναδάς, Αυστραλία, Ιαπωνία, Ν. Κορέα.

5. XT-150

Γονιδιακή που βασίζεται σε μη ιικό φορέα και αποτελείται από έναν συνδυασμό πλασμιδικού DNA που εκφράζει την πρωτεΐνη IL-10 και μιας ένωσης που βελτιώνει την πρόσληψη του πλασμιδίου από τα κύτταρα.

Ανοιχτού τύπου μελέτη Φάσης 1 με αύξηση δοσολογίας, ενδοραχιαία χορήγηση.

Μητρώο: NCT06704347.

Στόχος: Αξιολόγηση ασφάλειας και βέλτιστης δόσης.

Τοποθεσίες: Πολυκεντρική, διεθνής.

6. Θεραπεία με επαγόμενα πολυδύναμα βλαστοκύτταρα (iPSC-derived)

Κυτταρική θεραπεία Φάσης 1 για υποστήριξη κινητικών νευρώνων μέσω μεταμόσχευσης πρόδρομων κυττάρων.

Μητρώο: NCT06765564.

Τοποθεσία: Νοσοκομείο Shanghai East, Κίνα.

Επικέντρωση: Ασφάλεια.

7. LY4256984 (Eli Lilly)

Ενδοραχιαίος θεραπευτικός παράγοντας σε μελέτη Φάσης 1 για ασφάλεια, ανεκτικότητα και φαρμακοκινητική σε ασθενείς με σποραδική ALS.

Μητρώο: NCT07100119.

Χώρες: Βέλγιο, Καναδάς, Γερμανία, Ολλανδία, Ισπανία.

8. XS228CN

Θεραπεία με προγονικά κύτταρα κινητικών νευρώνων προερχόμενα από πολυδύναμα βλαστοκύτταρα, με στόχο την αποκατάσταση κατεστραμμένων νευρώνων. Ο κύριος στόχος είναι να αξιολογηθεί πόσο καλά ενσωματώνονται και λειτουργούν τα προγονικά κύτταρα στο ανθρώπινο σώμα, παρέχοντας πληροφορίες σχετικά με τη δυνατότητά τους να αποκαταστήσουν τη λειτουργία των κινητικών νευρώνων.

Μητρώο: NCT07118319 - Φάση 1 (ασφάλεια & ανεκτικότητα).

9. COYA-302 (COYA Therapeutics)

Ανοσορυθμιστικός παράγοντας για μείωση της νευροφλεγμονής στην ALS.                                      

Εστίαση: Ασφάλεια, ανεκτικότητα και προκαταρκτική αποτελεσματικότητα.

Μητρώο: NCT07161999 — Κλινικές δοκιμές στη Β. Αμερική.

10. Aleeto

Κυτταρική θεραπεία Φάσης 1 που αξιοποιεί την αναγεννητική ικανότητα των κυττάρων για θεραπευτικά οφέλη στην ALS.

Μητρώο: NCT06181526 - Αξιολόγηση ασφάλειας και αρχικής αποτελεσματικότητας.

11. VRG50635 (Verge Genomics)

Μικρός μοριακός αναστολέας του PIKfyve, ενζύμου που εμπλέκεται στη νευροεκφύλιση.

Στόχος: Βελτίωση επιβίωσης νευρώνων και επιβράδυνση εξέλιξης της ALS.

Μητρώο: NCT06215755 - Πρώιμη Φάση 1.

Χώρα: Η.Π.Α.

12. Αλλογενή μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα από ομφάλιο λώρο

Χρήση αλλογενών μεσεγχυματικών κυττάρων από ιστό ομφάλιου λώρου για μείωση φλεγμονής και υποστήριξη νευρικής επιδιόρθωσης.

Μητρώο: NCT05003921 - Φάση 1 (ασφάλεια).

Οργανισμός: NEALS.

Χώρα: Η.Π.Α.

13. CK0803 (Cellenkos)

Αλλογενής κυτταρική θεραπεία από αιμοποιητικά κύτταρα ομφάλιου λώρου, εμπλουτισμένη με ρυθμιστικά Τ-κύτταρα. Τα κύτταρα παρουσιάζουν υψηλή έκφραση του CD11a και αλληλεπιδρούν με τη φλεγμονώδη μικρογλοία μέσω του άξονα CXCR3/CXCL10 σε ασθενείς με πλάγια αμυοτροφική σκλήρυνση (ALS).

Αξιολογείται στη μελέτη REGALS (NCT05695521).

Η δεύτερη φάση δόσεων εγκρίθηκε από την Επιτροπή Ασφάλειας Δεδομένων (DSMB) τον Μάρτιο 2024.

Μητρώο: NCT05695521.

14. AMX0114 (Amylyx)

Αντινοηματικό ολιγονουκλεοτίδιο (ASO) που στοχεύει την καλπαϊνη-2, ένζυμο υπεύθυνο για αξονική εκφύλιση.

Η θεραπεία έχει ως στόχο να δεσμεύσει και να καταστείλει το αγγελιαφόρο RNA (mRNA) της καλπαϊνης-2. Μέσω της μείωσης των επιπέδων της καλπαϊνης-2, το AMX0114 επιδιώκει να προστατεύσει τους κινητικούς νευρώνες και να επιβραδύνει την εξέλιξη της ALS.

Μητρώο: NCT06665165 - Δοκιμές σε Η.Π.Α. και Καναδά. 

Πειραματικές Θεραπείες για την ALS - Κλινικές Δοκιμές Φάσης 2

1. RAPA-501 (αυτόλογη υβριδική θεραπεία κυττάρων Treg/Th2) 

Kυτταρική θεραπεία που αποσκοπεί στη ρύθμιση του ανοσοποιητικού και στην παροχή νευροτροφικής υποστήριξης μέσω έγχυσης ενός αυτόλογου υβριδικού προϊόντος ρυθμιστικών Τ κυττάρων (Treg)/Th2, σχεδιασμένου να μειώσει τη νευροφλεγμονή και να προάγει ένα προστατευτικό ανοσοποιητικό περιβάλλον στη νόσο ALS.

Χορηγός: Rapa Therapeutics LLC.

Τοποθεσίες: Ενεργή στρατολόγηση σε πολλά κέντρα στις Η.Π.Α.

Μητρώο: NCT04220190

2. STRO4 (αυτόλογα μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα μυελού των οστών) 

Aυτόλογο προϊόν μεσεγχυματικών βλαστοκυττάρων (MSC) του μυελού των οστών που χορηγείται ενδοφλεβίως, με στόχο να ασκήσει νευροπροστατευτικές και ανοσορρυθμιστικές επιδράσεις για την επιβράδυνση της απώλειας κινητικών νευρώνων.

Χορηγός: New England Cell Therapeutics, Inc.

Μητρώο: Καταχωρημένο ως μελέτη Φάσης 2 στο ClinicalTrials.gov

Τοποθεσίες: Η.Π.Α.

Μητρώο: NCT06910384

3. Usnoflast (Zydus Therapeutics)

Eρευνητικός παράγοντας από του στόματος που αξιολογείται για αποτελεσματικότητα, ασφάλεια και φαρμακοκινητική/ φαρμακοδυναμική σε ασθενείς με ALS, σε τυχαιοποιημένη, διπλά τυφλή, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο μελέτη 36 εβδομάδων με επέκταση ανοιχτής επισήμανσης. Το Usnoflast έχει σχεδιαστεί για να μειώνει τη φλεγμονή που συμβάλλει στη βλάβη και τον θάνατο των νευρικών κυττάρων στην ALS, αναστέλλοντας τη δραστηριότητα του φλεγμονοσώματος NLRP3.

Χορηγός: Zydus Therapeutics.                                                        

Μητρώο:NCT05981040

Τοποθεσίες: Η.Π.Α.

4. COYA-302 (COYA Therapeutics)

Συνδυασμός ανοσορρυθμιστικής θεραπείας που στοχεύει τόσο στην ενίσχυση της λειτουργίας των Treg όσο και στην καταστολή της προ-φλεγμονώδους ενεργοποίησης μονοκυττάρων/μακροφάγων, με στόχο την επαναφορά της ισορροπίας της νευροφλεγμονής στην ALS.

Χορηγός: Coya Therapeutics.

Μητρώο: Μελέτη Φάσης 2 (ALSTARS/COYA).

Τοποθεσίες: Κέντρα στις Η.Π.Α. (Νεμπράσκα, Τέξας, Τζόρτζια).                                     

Μητρώο:NCT07161999

5. Ranolazine (αντιαγγειακός ρυθμιστής διαύλων νατρίου) 

Φάση 2, τυχαιοποιημένη, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο μελέτη. Η ρανολαζίνη, εγκεκριμένο από τον FDA αντιαγγειακό φάρμακο, ρυθμίζει το καθυστερημένο ενδοκυτταρικό ρεύμα νατρίου και ενδέχεται να επηρεάζει τη διεγερσιμότητα και την ομοιόσταση ασβεστίου στους κινητικούς νευρώνες.

Χορηγός / Μητρώο: Μελέτη υπό την καθοδήγηση ερευνητή.

Τοποθεσίες: Πολυκεντρικές στις Η.Π.Α. (Καλιφόρνια, Κάνσας, Οχάιο, Φλόριντα, Μιζούρι). 

Μητρώο:NCT06527222

6. NX210c (κυκλικό πεπτίδιο με νευροαποκαταστατική δράση)

Φάση 2, τυχαιοποιημένη, διπλά τυφλή, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο μελέτη. Το NX210c είναι μικρό κυκλικό πεπτίδιο προερχόμενο από εκκρινόμενες πρωτεΐνες της εξωκυττάριας μήτρας, που έχει αποδειχθεί προκλινικά ότι προάγει την επιδιόρθωση των νευρώνων και τη συναπτογένεση.

Χορηγός: NaNotox.

Τοποθεσίες: Ευρώπη/Αυστραλία και Η.Π.Α.                            

Mητρώο: NCT06365216

7. PTC857 / Utreloxastat

Από του στόματος διαθέσιμος αναστολέας της 15-λιποξυγενάσης που αποσκοπεί στη μείωση της οξειδωτικής βλάβης των λιπιδίων και στην προστασία των νευρώνων. Η μελέτη CardinALS ολοκληρώθηκε, αλλά δεν επιτεύχθηκε το πρωτεύον καταληκτικό σημείο αποτελεσματικότητας και η ανάπτυξη για την ALS διακόπηκε.

Σημείωση αποτελέσματος: Αρνητικά κύρια αποτελέσματα (Νοέμβριος 2024).    

Μητρώο:NCT05349721

8. CNM-Au8 (καταλυτικά ενεργοί νανοκρύσταλλοι χρυσού)

Φάση 2 RESCUE-ALS και επεκτάσεις. Το CNM-Au8 είναι αιώρημα καθαρών, καταλυτικά ενεργών νανοκρυστάλλων χρυσού, σχεδιασμένων να ενισχύουν τη βιοενεργειακή ικανότητα των κυττάρων και να μειώνουν το οξειδωτικό στρες.

Χορηγός: Clene Nanomedicine.

Τοποθεσίες: Πολυκεντρικές (Αυστραλία, Η.Π.Α.).                                          

Mητρώο: NCT04098406

Το κύριο καταληκτικό σημείο (ALSFRS-R + επιβίωση) δεν έδειξε στατιστικά σημαντική επιβράδυνση. Παρατηρήθηκε σταθερότητα ή μικρή μείωση των επιπέδων NfL. Το CNM-Au8 παραμένει υπό διερεύνηση, με επόμενο βήμα τη Φάση 3 RESTORE-ALS.

9. FHND1002 (κοκκία) 

Φάση 2, τυχαιοποιημένη, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο μελέτη δύο επιπέδων δόσης. Πιθανοί μηχανισμοί: προώθηση αναγέννησης αξόνων, ενίσχυση σύνθεσης πρωτεϊνών και μείωση νευρωνικής βλάβης.

Χορηγός: Jiangsu Chia Tai Fenghai Pharmaceutical (Κίνα).

Mητρώο: NCT07138014        

Τοποθεσίες: Παγκόσμιες / περιφερειακές. 

10. Digoxin 

Μελέτη από του στόματος διγοξίνης σε άτομα με ALS. Η διγοξίνη, καρδιακή γλυκοσίδη που αναστέλλει την αντλία Na⁺/K⁺-ATPάση, επαναξιολογείται για πιθανές νευροπροστατευτικές επιδράσεις στη διεγερσιμότητα των νευρώνων και την ιοντική ομοιόσταση.
Μελέτη Φάσης 2a: Ανοικτής επισήμανσης, διάρκειας 24 εβδομάδων.            

Μητρώο: NCT07047209

Τοποθεσίες: Πολλαπλά κέντρα στις Η.Π.Α. 

11. NX210c (επαναλαμβανόμενη καταχώριση) 

Μικρό κυκλικό πεπτίδιο προερχόμενο από πρωτεΐνες του εξωκυττάριου στρώματος (SCO-spondin), που προάγει την επιδιόρθωση των νευρώνων, τη συναπτογένεση και τη λειτουργική αποκατάσταση του αιματοεγκεφαλικού φραγμού.

Μελέτη Φάσης 2: Τυχαιοποιημένη, διπλά τυφλή, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο                       

Μητρώο: NCT06365216.

Τοποθεσίες: Πολυκεντρική - Γαλλία (Bron, Angers, Bordeaux) και άλλες διεθνείς.

12. SPG302 (Spinogenix) 

Ολοκλήρωσε με θετικά αποτελέσματα τη Φάση 2a, παρουσιάζοντας ενθαρρυντικά ευρήματα. Ήταν καλά ανεκτό, χωρίς σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες.

Πειραματικές Θεραπείες για την ALS - Κλινικές Δοκιμές Φάσης 3

1. Reldesemtiv - COURAGE-ALS (CY-5031) - ενεργοποιητής ταχείας σκελετικής τροπονίνης

Το Reldesemtiv είναι γενιάς επόμενης ενεργοποιητής ταχείας σκελετικής τροπονίνης (FSTA), που αυξάνει την ευαισθησία του σκελετικού μυός στο ασβέστιο και στοχεύει στη βελτίωση της μυϊκής δύναμης και τη μείωση της λειτουργικής έκπτωσης στην ALS, ενισχύοντας την υπολειπόμενη νευρομυϊκή λειτουργία.

Χορηγός / μητρώο: Cytokinetics - COURAGE-ALS (NCT04944784, Φάση 3)

Τοποθεσίες : Η COURAGE-ALS ήταν μεγάλη παγκόσμια τυχαιοποιημένη, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο μελέτη Φάσης 3 σε κέντρα ALS σε Η.Π.Α. και Ευρώπη. Μια προγραμματισμένη ενδιάμεση ανάλυση οδήγησε σε πρώιμη διακοπή λόγω αδυναμίας επίτευξης οφέλους. Η δοκιμή και η επέκταση ανοικτής επισήμανσης διακόπηκαν.

2. Masitinib - AB23005 / επιβεβαιωτικό πρόγραμμα Φάσης 3 (αναστολέας τυροσίνης-κινάσης, αντι-φλεγμονώδες νευρικό)

Το Masitinib είναι από του στόματος αναστολέας τυροσίνης-κινάσης, που στοχεύει στα μαστοκύτταρα, μακροφάγα και μικρογλοία για τη ρύθμιση της νευροφλεγμονής και πιθανή επιβράδυνση της απώλειας νευρώνων στην ALS. Θεωρείται ως ανοσορρυθμιστικό / αντι-νευροφλεγμονώδες φάρμακο. Το 2024-2025 οι ρυθμιστικές αρχές εξέτασαν τα δεδομένα του Masitinib. Μέχρι τα μέσα του 2025, η AB Science έλαβε εξουσιοδοτήσεις σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες και FDA έγκριση για νέα επιβεβαιωτική Φάση 3 σε ορισμένες περιοχές.

Χορηγός / μητρώο: AB Science - επιβεβαιωτικό πρόγραμμα Φάσης 3 (AB23005). NCT03127267

Τοποθεσίες : Το πρόγραμμα προγραμματίζεται ως μεγάλη πολυεθνική μελέτη (Η.Π.Α., Ευρώπη), με αρχικές εγκρίσεις σε Ισπανία, Ελλάδα και Σλοβενία. 

3. PrimeC (NeuroSense) - συνδυαστική από του στόματος θεραπεία (ciprofloxacin + celecoxib) - κρίσιμη Φάση 3 προγραμματισμένη / αρχική

Το PrimeC είναι σταθερός συνδυασμός από του στόματος (ιδιόκτητη φόρμουλα NeuroSense) με ciprofloxacin + celecoxib. Οι προτεινόμενοι μηχανισμοί περιλαμβάνουν:

Ρύθμιση της βιολογίας microRNA,

Μείωση της νευροφλεγμονής,

Ρύθμιση του μεταβολισμού σιδήρου / οξειδωτικού στρες.

Μέσα στο 2025 η NeuroSense ανακοίνωσε πρόοδο ρυθμιστικής διαδικασίας και σχέδια έναρξης πολυεθνικής Φάσης 3 στο δεύτερο εξάμηνο 2025.

Χορηγός / μητρώο: NeuroSense Therapeutics - κρίσιμη Φάση 3 προγραμματισμένη / σε έγκριση το 2025

Τοποθεσίες : Προβλέπεται παγκόσμια, πολυκεντρική μελέτη (Η.Π.Α., Ευρώπη και άλλες περιοχές).

4. MN-166 (Ibudilast) - COMBAT-ALS (Φάση 2b/3) - PDE4/MDK / αντιφλεγμονώδες

Τι είναι / μηχανισμός:

Το Ibudilast (MN-166) είναι από του στόματος μικρό μόριο με αναστολή PDE4/PDE10 και ρυθμιστική δράση στις γλοιακές κυτταρικές λειτουργίες. Στόχος: μείωση νευροφλεγμονής και δευτερογενών βλαβών νευρώνων στην ALS.

Χορηγός / μητρώο: MediciNova - COMBAT-ALS. NCT04057898, Φάση 2b/3

Κατάσταση & Τοποθεσίες : COMBAT-ALS είναι πολυκεντρική μελέτη (Η.Π.Α. και Καναδάς), τυχαιοποιημένη, φάσης 2b/3, με εκατοντάδες συμμετέχοντες. Κατά την τελευταία ενημέρωση, η δοκιμή ήταν ενεργή / σε φάση πρόσληψης ή ολοκλήρωσης πρόσληψης και συνέχιζε τυφλή παρακολούθηση.

5. MSC-NTF (NurOwn / debamestrocel) - Φάση 3b ENDURANCE (αυτολογική θεραπεία MSC)

Το NurOwn (MSC-NTF) είναι αυτολογική μεσεγχυματική κυτταρική θεραπεία, εκπαιδευμένη να εκκρίνει νευροτροφικούς παράγοντες, με στόχο νευροτροφική υποστήριξη και ρύθμιση νευροφλεγμονής για επιβράδυνση της ALS.

Χορηγός / μητρώο: BrainStorm Cell Therapeutics — Φάση 3b (NCT06973629) / πρόγραμμα ENDURANCE

Κατάσταση & Τοποθεσίες : Η FDA έδωσε άδεια στη BrainStorm για έναρξη του προγράμματος Φάσης 3b το 2025, ως πολυκεντρική παγκόσμια μελέτη σε ασθενείς με πρώιμη συμπτωματική νόσο. 

6. Υψηλή δόση Μεθυλοκοβαλαμίνης (Β12, IM) — Φάση 3 (Ιαπωνία / NCT03548311)

Η Μεθυλοκοβαλαμίνη υψηλής δόσης ενδομυϊκά (IM) θεωρείται νευροτροφική / βιταμινική θεραπεία, που υποστηρίζει μεταβολισμό και επιδιόρθωση νευρώνων. Προηγούμενες δοκιμές έδειξαν σήματα σε πρώιμο στάδιο ALS.

Χορηγός / μητρώο: Ερευνητικά / πανεπιστημιακά προγράμματα - Φάση 3 NCT03548311 (Ιαπωνία)

Κατάσταση & Τοποθεσίες : Η Φάση 3 αξιολόγησε IM μεθυλοκοβαλαμίνη 50 mg δύο φορές την εβδομάδα σε πρώιμο ALS. Δημοσιεύσεις ανέφεραν επιβράδυνση λειτουργικής έκπτωσης σε επιλεγμένους πληθυσμούς πρώιμου σταδίου. Το πρόγραμμα διακόπηκε. 

Εγκεκριμένη θεραπεία μόνο απο τον FDA (U.S. Food and Drug Administration) 

Radicava® (edaravone):

Μηχανισμός δράσης και εγκρίσεις

Το RADICAVA είναι ένας αντιοξειδωτικός «free-radical scavenger» που αρχικά έλαβε έγκριση από την FDA ως ενδοφλέβια έγχυση στις 5 Μαΐου 2017, και αργότερα εγκρίθηκε και η στοματική μορφή RADICAVA ORS στις 12 Μαΐου 2022 

Κλινικά δεδομένα και αποτελεσματικότητα

Η αρχική έγκριση στηρίχθηκε σε τυχαιοποιημένη φάσης-3 δοκιμή όπου, σε ένα καλά ορισμένο υποσύνολο ασθενών με πρώιμη νόσο, το edaravone μείωσε την πτώση της κλίμακας λειτουργικότητας ALSFRS-R μέσα σε 24 εβδομάδες σε σύγκριση με το εικονικό φάρμακο. Το όφελος αυτό ήταν στατιστικά σημαντικό και κλινικά μετρήσιμο για την επιλεγμένη ομάδα ασθενών. 

Τι χαρακτηρίζει τους “επιλεγμένους” ασθενείς

Οι ασθενείς που εμφανίζουν μεγαλύτερο όφελος έχουν:

  • Βραχεία διάρκεια νόσου (≤2 έτη από την έναρξη συμπτωμάτων)
  • Ήπια–μέτρια συμπτωματολογία
  • Διατηρημένη αναπνευστική λειτουργία (FVC ≥ ~80%)
  • Ελάχιστη έως μέτρια πτώση ALSFRS-R κατά την προεγγραφή

Τα κριτήρια αυτά τεκμηριώνονται και στο εγχειρίδιο/ετικέτα του φαρμάκου.

Δεδομένα τελευταίας πενταετίας

Μελέτες παρακολούθησης και αναλύσεις πραγματικού κόσμου την τελευταία πενταετία δείχνουν ότι το edaravone σχετίζεται με:

  • Επιβράδυνση της απώλειας λειτουργικότητας σε επιλεγμένες υποομάδες ασθενών
  • Μεγαλύτερο χρόνο χωρίς πρόοδο της νόσου
  • Λιγότερα «milestone» γεγονότα και θανάτους σε σύγκριση με μη-θεραπευθέντες
  • Τα ευρήματα αυτά υποδηλώνουν ένα συνολικό, αν και μέτριο, όφελος στην πορεία της νόσου.

Ασφάλεια και ανεκτικότητα

Οι πρόσφατες επεκτατικές μελέτες μακράς διάρκειας (έως 96–144 εβδομάδες) για τη στοματική και ενδοφλέβια μορφή δεν ανέδειξαν νέα σήματα τοξικότητας.

Τα συχνότερα ανεπιθύμητα συμβάντα (πτώσεις, αδυναμία, δύσπνοια, δυσφαγία, κατακράτηση/μελανιές) σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με τη φυσική πορεία της ALS.

Το προφίλ ασφάλειας θεωρείται συνολικά ευνοϊκό και αποδεκτό για τους κατάλληλους ασθενείς.

Συμπέρασμα

Τα πιο αξιόπιστα και πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι το edaravone προσφέρει ουσιαστικό όφελος σε καλά επιλεγμένους, πρώιμους ασθενείς με διατηρημένες λειτουργίες. Το συνολικό προφίλ ασφάλειας παραμένει θετικό στις μακροχρόνιες μελέτες και στις αναλύσεις πραγματικού κόσμου. 

Εγκεκριμένη θεραπεία απο FDA (U.S. Food and Drug Administration) και EMA (European Medicines Agency - European Union)

Riluzole

Εισαγωγή και ιστορικό έγκρισης:

Η Riluzole είναι το πρώτο φάρμακο που εγκρίθηκε από τον FDA για την Πλάγια Μυατροφική Σκλήρυνση (ALS), λαμβάνοντας επίσημη έγκριση το 1995 στις ΗΠΑ. Αποτελεί το μακροβιότερο εγκεκριμένο φάρμακο για τη νόσο και παραμένει βασικό στοιχείο της θεραπευτικής διαχείρισης. 

Κλινικά δεδομένα και αποτελεσματικότητα

Η έγκριση βασίστηκε σε δύο μεγάλες κλινικές δοκιμές με συνολικά περίπου 1.114 ασθενείς, οι οποίες έδειξαν ότι η Riluzole:

  • παρατείνει τη ζωή, ή
  • καθυστερεί την ανάγκη για τραχειοστομία ή μηχανική υποστήριξη αναπνοής.

Η μέση παράταση επιβίωσης που καταγράφηκε ήταν περίπου 2–3 μήνες έναντι εικονικού φαρμάκου, με ορισμένες αναλύσεις να δείχνουν και μεγαλύτερη επίδραση σε υποομάδες ασθενών. 

Μορφές και διαθεσιμότητα:

Η Riluzole κυκλοφορεί σε διάφορες φαρμακοτεχνικές μορφές, ώστε να καλύπτει τις ανάγκες διαφορετικών ασθενών:

Δισκία (κλασική μορφή)
Στοματικό εναιώρημα (χρήσιμο για δυσφαγία)
Λεπτή υμενική μορφή (film) σε ορισμένες χώρες, για εύκολη χορήγηση χωρίς κατάποση 

4. Μηχανισμός δράσης:

Ο ακριβής μηχανισμός δράσης δεν είναι πλήρως κατανοητός. Ωστόσο, θεωρείται ότι η Riluzole μειώνει τη γλουταμινική υπερδιεγερσιμότητα (excitotoxicity) των κινητικών νευρώνων, φαινόμενο που εμπλέκεται στην εκφυλιστική διαδικασία της ALS.

5. Ασφάλεια και θέση στη θεραπεία:

Η Riluzole διαθέτει μακρόχρονο και καλά τεκμηριωμένο προφίλ ασφάλειας, το οποίο έχει επιτρέψει τη χρήση της σε ευρύ φάσμα ασθενών με ALS. Παρά το μέτριο κλινικό όφελος, παραμένει βασική θεραπευτική επιλογή και συστήνεται σχεδόν καθολικά κατά τη διάγνωση της νόσου.  

Tofersen 

1. Μηχανισμός δράσης και γενικό πλαίσιο

Το Tofersen (εμπορική ονομασία QALSODY) είναι ένα αντινοηματικό ολιγονουκλεοτίδιο (antisense oligonucleotide, ASO) που στοχεύει το mRNA του γονιδίου SOD1, το οποίο όταν φέρει παθογόνες μεταλλάξεις μπορεί να προκαλέσει μια σπάνια, οικογενή μορφή της ALS. Η τροποποίηση της έκφρασης της πρωτεΐνης SOD1 μέσω του Tofersen στοχεύει στη μείωση της τοξικότητας που προκαλούν οι μεταλλάξεις του γονιδίου. 

2. Έγκριση και ρυθμιστικό πλαίσιο

Ο FDA χορήγησε επείγουσα έγκριση (accelerated approval) για το Tofersen στις 25 Απριλίου 2023, ειδικά για ασθενείς με ALS που φέρουν μετάλλαξη στο γονίδιο SOD1. Το φάρμακο έχει επίσης λάβει έγκριση από τον EMA, διευρύνοντας τη διαθεσιμότητά του και στην Ευρώπη. Η χρήση του είναι στοχευμένη και αφορά αποκλειστικά ασθενείς με γενετικά επιβεβαιωμένη SOD1-ALS (περίπου 1–2% όλων των ασθενών με ALS).

3. Κλινικά δεδομένα και βάση της έγκρισης

Η έγκριση βασίστηκε κυρίως σε ισχυρές ενδείξεις μείωσης βιοδεικτών νευρωνικής βλάβης, συγκεκριμένα:

  • Μείωση της πρωτεΐνης SOD1
  • Μείωση του βιοδείκτη neurofilament light chain (NfL) στο αίμα

Οι μεταβολές αυτές θεωρήθηκαν από τις ρυθμιστικές αρχές «λογικά πιθανοί δείκτες κλινικού οφέλους». Αν και η βασική τυχαιοποιημένη δοκιμή δεν πέτυχε όλους τους κλινικούς πρωτεύοντες στόχους, οι τάσεις υπέρ του φαρμάκου και η σημαντική επίδραση στους βιοδείκτες στήριξαν την έγκριση μέσω της διαδικασίας accelerated approval. 

4. Χορήγηση και θεραπευτικό σχήμα

Το Tofersen χορηγείται ενδοραχιαία (intrathecal).
Το καθιερωμένο σχήμα περιλαμβάνει:

  • Τρεις δόσεις φόρτισης, μία κάθε 14 ημέρες, και
  • Συντήρηση με μία δόση κάθε 28 ημέρες

Η ενδοραχιαία χορήγηση επιτρέπει στο φάρμακο να φτάσει άμεσα στο κεντρικό νευρικό σύστημα, όπου δρα ο στόχος του.

5. Οφέλη και τρέχουσα κλινική εικόνα

Τα οφέλη του Tofersen, όπως προκύπτουν από τις κλινικές μελέτες και τις επεκτάσεις τους, περιλαμβάνουν:

  • Σημαντική μείωση των βιοδεικτών της νευρωνικής βλάβης (NfL)
  • Μείωση των επιπέδων της παθολογικής πρωτεΐνης SOD1
  • Τάσεις επιβράδυνσης της κλινικής επιδείνωσης σε ασθενείς με SOD1-ALS, ιδίως σε μακρύτερη παρακολούθηση

Ωστόσο, η συνολική μακροχρόνια κλινική αποτελεσματικότητα βρίσκεται ακόμη υπό επιβεβαίωση σε μελέτες παρακολούθησης, όπως απαιτείται στο πλαίσιο της επιταχυνόμενης έγκρισης.

6. Συμπέρασμα

Το Tofersen αποτελεί την πρώτη στοχευμένη γονιδιακή θεραπεία για ALS που αφορά συγκεκριμένη γενετική μορφή της νόσου (SOD1-ALS). Με ισχυρή βιολογική δράση και θετικές πρώιμες ενδείξεις κλινικού οφέλους, προσφέρει μια νέα θεραπευτική επιλογή για μια μικρή αλλά σημαντική ομάδα ασθενών, ενώ οι συνεχιζόμενες μελέτες θα καθορίσουν την πλήρη κλινική του επίδραση. 

Σχόλια επιστημόνων

Bασίλης Κιμισκίδης, καθηγητής Νευρολογίας, διευθυντής Α’ Νευρολογικής Κλινικής, ΑΠΘ

Στην Ελλάδα, η συμμετοχή σε κλινικές μελέτες για την ALS βρίσκεται ακόμη σε αρχικό στάδιο, όμως τα τελευταία χρόνια υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον και κινητικότητα. Παρεμβατικές κλινικές δοκιμές νέων θεραπειών δεν πραγματοποιούνται ακόμη συστηματικά στη χώρα μας, κυρίως λόγω περιορισμών στη στελέχωση και στην υποδομή των εξειδικευμένων ALS κλινικών, και των χρονοβόρων διαδικασιών έγκρισης.

Παρ’ όλα αυτά, η ελληνική επιστημονική κοινότητα διαθέτει ισχυρή τεχνογνωσία, συμμετέχει σε διεθνείς συνεργασίες και έχει τη διάθεση και δυνατότητα να ενταχθεί σε πολυκεντρικές μελέτες, εφόσον δημιουργηθούν οι κατάλληλες δομές και υποστηρικτικοί μηχανισμοί.  

Η ανάγκη για κλινικές έρευνες στην Ελλάδα είναι μεγάλη - τόσο για τους ασθενείς που αναζητούν πρόσβαση σε νέες θεραπείες όσο και για την πρόοδο της επιστήμης. Η ενίσχυση της ερευνητικής υποδομής των εξειδικευμένων κέντρων ALS αποτελεί βασικό βήμα για να μπορέσει η χώρα μας να συμμετέχει πιο ενεργά σε διεθνή πρωτόκολλα και να προσφέρει περισσότερες επιλογές στους ανθρώπους που ζουν με ALS. 

Ασπα Καράμπελα, πρόεδρος στον Ελληνικό  Σύλλογο Ατόμων με Νόσους του Κινητικού Νευρώνα. (HELLENIC ALS Association)

Γιατί είναι πραγματικά σημαντικές

Οι κλινικές μελέτες αποτελούν σήμερα το πιο σημαντικό εργαλείο που διαθέτουμε στη μάχη κατά της ALS. Μέσα από αυτές δοκιμάζονται νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις και επιβεβαιώνεται με επιστημονική ακρίβεια αν μπορούν να επιβραδύνουν ή να επηρεάσουν την εξέλιξη της νόσου.

Ταυτόχρονα, οι μελέτες - παρεμβατικές και παρατηρητικές - μας βοηθούν να κατανοήσουμε βαθύτερα τι προκαλεί την ALS, πώς εξελίσσεται και ποιες γενετικές, περιβαλλοντικές ή βιολογικές παράμετροι την επηρεάζουν.

Η συμμετοχή στις μελέτες γεφυρώνει το χάσμα ανάμεσα στο εργαστήριο και τον ασθενή (“bench to bedside”), φέρνοντας πιο κοντά τις θεραπείες του αύριο. Η δυνατότητα συμμετοχής σε μια κλινική μελέτη αποτελεί για τον ασθενή και την οικογένεια μια μορφή δράσης – όχι απλώς παθητικής αναμονής. Προσφέρει στους ασθενείς έναν ενεργό ρόλο και την αίσθηση ότι συμβάλλουν στη συλλογική προσπάθεια για την ανακάλυψη αποτελεσματικών θεραπειών.

Με λίγα λόγια, οι κλινικές μελέτες δεν είναι απλώς «ελπίδα»· είναι ο δρόμος μέσα από τον οποίο η επιστήμη θα μπορέσει τελικά να δώσει λύσεις για μια νόσο που μέχρι σήμερα παραμένει ανίατη.

Προκλήσεις - περιορισμοί

1.Ένα βασικό εμπόδιο για την ακριβή αποτύπωση της κατάστασης στη χώρα μας είναι ότι το Εθνικό Μητρώο Καταγραφής Ασθενών με ALS δεν έχει ακόμη ενεργοποιηθεί, με αποτέλεσμα να μην διαθέτουμε επίσημο και ολοκληρωμένο αριθμό ασθενών. Για τον λόγο αυτό, ο Σύλλογός μας απευθύνθηκε στην ΗΔΙΚΑ και έλαβε τον αριθμό των μοναδικών ΑΜΚΑ στους οποίους έγινε συνταγογράφηση ριλουζόλης το 2024, και ήταν 1.038. Με βάση, ωστόσο, το γεγονός ότι αρκετοί ασθενείς δεν λαμβάνουν τη ριλουζόλη για προσωπικούς λόγους ή επιλογές, το πραγματικό μέγεθος του πληθυσμού ασθενών υπερβαίνει το νούμερο αυτό.

2.Δεν υπάρχει (ακόμη) θεραπεία. Παρότι οι μελέτες προχωρούν, έως τώρα η ALS παραμένει νόσος χωρίς οριστική ίαση. Κάποιες θεραπείες δείχνουν επιβράδυνση της εξέλιξης, αλλά όχι πλήρη ίαση.

3. Υψηλή ετερογένεια της νόσου

Η ALS χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό ετερογένειας ως προς την ηλικία έναρξης, την κλινική εξέλιξη, καθώς και τα γενετικά και περιβαλλοντικά της αίτια. Αυτό δυσχεραίνει τον σχεδιασμό κλινικών μελετών, την εξαγωγή στατιστικά σημαντικών αποτελεσμάτων και τη δυνατότητα γενίκευσης.

4. Περιορισμένη πρόσβαση

Δεν έχουν όλοι οι ασθενείς πρόσβαση σε μελέτες – λόγω γεωγραφίας, οικονομικών ή έλλειψης ενημέρωσης. Αυτό περιορίζει τη συμμετοχή και τη δυνατότητα να δοκιμαστούν τα σκευάσματα σε όλο το φάσμα των ασθενών.

5. Χρονοβόρες και δαπανηρές

Οι κλινικές μελέτες απαιτούν ουσιαστικό χρονικό διάστημα, ώστε να στρατολογηθεί επαρκής αριθμός ασθενών και να παρακολουθηθούν για αρκετό χρόνο προκειμένου να διαπιστωθεί με αξιοπιστία αν υπάρχει θεραπευτικό όφελος. Παράλληλα, προϋποθέτουν σημαντικούς οικονομικούς και ερευνητικούς πόρους. Ως εκ τούτου, υπάρχει πάντοτε η πιθανότητα μια μελέτη να μην αποδώσει τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

Τι είναι πραγματικά ελπιδοφόρο σήμερα

1. Γίνονται περισσότερες κλινικές μελέτες από ποτέ

Αυτό είναι ίσως το πιο ελπιδοφόρο στοιχείο: σε όλο τον κόσμο βρίσκονται σε εξέλιξη δεκάδες κλινικές έρευνες για νέες θεραπείες. Όσο περισσότερες μελέτες γίνονται, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να προκύψουν πραγματικά αποτελεσματικές λύσεις.

2. Οι θεραπείες γίνονται πιο στοχευμένες

Η επιστήμη δεν αντιμετωπίζει πλέον την ALS ως μία ενιαία νόσο. Στοχεύει σε συγκεκριμένες μορφές και γενετικές μεταλλάξεις, ανοίγοντας τον δρόμο για πιο εξατομικευμένη θεραπεία.

3. Δοκιμάζονται προσεγγίσεις που πηγαίνουν στη «ρίζα» της νόσου

Η έρευνα πλέον δεν εστιάζει μόνο στην επιβράδυνση των συμπτωμάτων, αλλά και στους μηχανισμούς που προκαλούν τη βλάβη στους κινητικούς νευρώνες - όπως η φλεγμονή και οι τοξικές πρωτεΐνες.

4. Υπάρχει μεγάλη κινητοποίηση διεθνώς

Οι επιστήμονες, τα ερευνητικά κέντρα και οι ασθενείς συμμετέχουν ενεργά σε αυτόν τον αγώνα. Η διεθνής κοινότητα δουλεύει πιο ενωμένα από ποτέ για να βρεθούν νέες θεραπείες.

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Γεωργιάδης στο Healthcare Transformation: Πώς θα εξοικονομηθούν 300 εκατομμύρια ευρώ στο φάρμακο [βίντεο]
Κοιλιοκάκη: Τι πρέπει να γνωρίζουμε για τη χρόνια νόσο του εντέρου
Σπλαχνικό λίπος: Όσα πρέπει να γνωρίζετε