Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (OCD) περιγράφεται ως μια χρόνια νευροχυψιατρική διαταραχή, η οποία κρατά το άτομο «αιχμάλωτο» σε επίμονες, ενοχλητικές σκέψεις (ιδεοληψίες) που οδηγούν σε αντίστοιχες συγκεκριμένες πράξεις ή συμπεριφορές (καταναγκασμούς) με σκοπό να τις καταστείλουν. Αυτοί παρέχουν μια αίσθηση προσωρινής ανακούφισης από το άγχος και τη δυσφορία, αλλά στην ουσία ενισχύουν τη διαταραχή μακροπρόθεσμα, σε έναν επαναλαμβανόμενο φαύλο κύκλο.

Η ελεγχόμενη έκθεση του ατόμου στις ίδιες τις καταστάσεις που του προκαλούν άγχος και η αποφυγή του καταναγκασμού, σε συνδυασμό με φαρμακευτική θεραπεία μπορεί βοηθήσει αποτελεσματικά πάνω από 8 στους 10 ασθενείς.

Τα τελευταία δεδομένα στην OCD και οι σύγχρονες θεραπευτικές προσεγγίσεις για την αντιμετώπισή της βρέθηκαν στο επίκεντρο webinar που διοργάνωσε η Γ' Πανεπιστημιακή Ψυχιατρική Κλινική του ΑΠΘ στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ με συντονιστή τον επίκουρο καθηγητή Νικήτα Αρναούτογλου και σχολιαστή τον διευθυντή της Κλινικής, καθηγητή, Κωνσταντίνο Φουντουλάκη.

Επιδημιολογία, κλινική εικόνα και αίτια

Επιδημιολογικά, η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή επηρεάζει το 2% ως 3% του πληθυσμού, με μέση ηλικία έναρξης τα 19-20 έτη. Έχει υψηλή συννοσηρότητα με άλλες ψυχιατρικές διαταραχές και ισχυρή γενετική βάση σε ποσοστό κληρονομικότητας 45%-65%.

Βασικό διαγνωστικό κριτήριο, όπως είπε η Νικολέτα Πεταλίδου (φωτογραφία), νευροψυχολόγος, ψυχαναλύτρια, επιστημονική συνεργάτις της Κλινικής, είναι τα συμπτώματα ιδεοληψιών και καταναγκασμών να εκδηλώνονται για σημαντικό χρονικό διάστημα (πάνω από μία ώρα ημερησίως), να προκαλούν κλινικά σημαντική δυσφορία ή να επιφέρουν σημαντική έκπτωση στην κοινωνική, επαγγελματική ή άλλες σημαντικές περιοχές λειτουργικότητας.

Οι κύριες κατηγορίες Ιδεοληψιών είναι:

  • Φόβος μόλυνσης από μικρόβια, βρωμιά, ουσίες, υπερβολική ανησυχία για σοβαρές ασθένειες.
  • Εμμονικές σκέψεις ότι κάτι κακό θα συμβεί στον εαυτό μας ή σε αγαπημένα πρόσωπα. Διαρκή ανησυχία για πυρκαγιές, διαρρήξεις, ατυχήματα, για μια πόρτα που έχουμε ξεχάσει ή το σίδερο στην πρίζα.
  • Θρησκευτικές και ηθικές απαγορευμένες σκέψεις, φόβος προσβολής του Θεού, ανεπιθύμητες σκέψεις σεξουαλικής φύσης.
  • Ανάγκη για συμμετρία, τελειότητα, τάξη, ισορροπία. Τα πράγματα να είναι ευθυγραμμισμένα, ταξινομημένα με συγκεκριμένο τρόπο.
  • Συσσώρευση και αδυναμία απόρριψης αντικειμένων με ελάχιστη ως μηδενική αξία.

Οι Καταναγκασμοί αποτελούν τη συμπεριφορική απάντηση στο άγχος από τις ιδεοληψίες με κύριες κατηγορίες:

  • Το περβολικά συχνό πλύσιμο των χεριών - πολλές φορές το σύμπτωμα αναγνωρίζεται από το δέρμα των ασθενών το οποίο είναι τραυματισμένο από το πολύ πλύσιμο - ώρες στο ντους, επανειλημμένο καθαρισμό αντικειμένων με σχεδόν τελετουργικό τρόπο.
  • Επαναλαμβανόμενος έλεγχος ότι έγιναν όλα σωστά και δεν θα συμβεί κάτι (κλειδαριές, συσκευές, διακόπτες, πόρτες).
  • Επανάληψη πράξεων με συγκεκριμένο αριθμό φορών (άναμμα/σβήσιμο φωτός, μέτρημα, «καλοί» και «κακοί» αριθμοί).
  • Τακτοποίηση/Διάταξη αντικειμένων με πολύ συγκεκριμένο και συμμετρικό τρόπο.
  • Εσωτερική πράξη για εξουδετέρωση ιδεοληψίας, όπως σιωπηλή προσευχή, νοερή επανάληψη λέξεων, μέτρηση.
  • Επανειλημμένη αναζήτηση καθησύχασης από άλλους ότι τίποτα κακό δεν έχει συμβεί ή δεν πρόκειται να συμβεί.

Θεραπεία Έκθεσης και Παρεμπόδισης Αντίδρασης

Το 84% με 94% των ατόμων εμφανίζουν μια παρεισφρητική σκέψη. Ωστόσο, όπως διευκρίνισε η ψυχολόγος, επιστημονική συνεργάτιδα της κλινικής, Σοφία Αθανασίου (φωτογραφία), η διαφορά μεταξύ κλινικού και μη κλινικού δεν είναι το είδος και το περιεχόμενο των σκέψεων, αλλά το νόημα που τους αποδίδει κάποιος, βλέποντάς τις ως απειλητικές.

Θεραπεία εκλογής της OCD είναι η ERP (Θεραπεία Έκθεσης και Παρεμπόδισης Αντίδρασης). Στον πυρήνα της έχει την σταδιακή Έκθεση του ασθενή σε ερεθίσματα που πυροδοτούν άγχος ή ιδεοληψίες και η Παρεμπόδιση της Αντίδρασης. Εκεί αποφεύγεται η καταναγκαστική συμπεριφορά, ώστε το άγχος να μειωθεί φυσικά και να σπάσει ο φαύλος κύκλος.

Για παράδειγμα, το άτομο καλείται να αγγίζει "βρώμικες" επιφάνειες χωρίς πλύσιμο των χεριών, να φύγει από το σπίτι χωρίς να ελέγξει ξανά την πόρτα ή την κουζίνα, να εκτεθεί σε μια ανεπιθύμητη σκέψη μέσα από ένα κείμενο ή εικόνα χωρίς τη νοερή εξουδετέρωση ή να αφήσει αντικείμενα χωρίς να συμμετρία και τακτοποίηση.

Το πρωτόκολλο περιλαμβάνει 15-20 συνεδρίες των 60-90 λεπτών, με συχνότητα 2-3 φορές την εβδομάδα και σταδιακή έκθεση.

"Είναι πολύ αποτελεσματική, γιατί επικεντρώνει στον πυρήνα της διαταραχής, αλλάζει βαθιά ριζωμένα μοτίβα αποφυγής του ατόμου και προάγει τη μακροπρόθεσμη ανθεκτικότητα", σημείωσε η κ. Αθανασίου, παραθέτοντας ευρήματα μελετών που έδειξαν ότι το 83% των ασθενών βοηθήθηκαν, ενώ ένα ποσοστό 79% περίπου 2,5 έτη μετά συνεχίζουν να ανταποκρίνονται.

Σε μέτρια OCD ο συνδυασμός θεραπείας Έκθεσης και φαρμακοθεραπείας επιτυγχάνει μείωση των συμπτωμάτων. Η φαρμακευτική παρέμβαση, με πρώτη γραμμή τα SSRIs, δεν "θεραπεύει" από μόνη της την OCD αλλά μειώνει την ένταση των συμπτωμάτων και διευκολύνει την συμμετοχή στην ERP και στην ψυχοθεραπεία.

Mindfulness και άλλες συμπληρωματικές παρεμβάσεις

Mindfulness είναι μια κατάσταση επίγνωσης όπου το άτομο στρέφει σκόπιμα την προσοχή του στο παρόν, χωρίς κριτική. Διδάσκει την παρατήρηση σκέψεων, συναισθημάτων και αισθήσεων ως «νοητικά γεγονότα» και όχι ως αντικειμενικές αλήθειες. Ενισχύει την αυτορρύθμιση, τη συναισθηματική σταθερότητα και τη γνωστική ευελιξία, με στόχο την αλλαγή σχέσης με τις σκέψεις, όχι την αλλαγή του περιεχομένου τους.

Σύμφωνα με την ψυχολόγο, επιστημονική συνεργάτιδα της Κλινικής, Έφη Καρακώστα (φωτογραφίσ), στην Ιδεοψυχαναγκαστικλή Διαταραχή το mindfulness εφαρμόζεται:

  • Με συνδυασμό διαλογισμού, ασκήσεων αναπνοής, body scan, mindful movement.
  • Ενσωμάτωση σε καθημερινές δραστηριότητες.
  • Χρήση μεταφορών (οι σκέψεις και οι ιδεοληψίες είναι σαν τα τρένα ή τα σύννεφα που περνούν και φεύγουν).
  • Ενημέρωση για μηχανισμούς διατήρησης συμπτωμάτων.
  • Έμφαση σε σκέψεις έναντι γεγονότων, ιδεοληψίες δεν απαιτούν δράση.
  • Καλλιέργεια ρόλου "ουδέτερου παρατηρητή".

Μετανάλυση του 2022 έδειξε μέτρια προς υψηλή μείωση συμπτωμάτων στην OCD, ενώ μετανάλυση του 2025 έδειξε ότι το mindfulness έχει ισοδύναμη αποτελεσματικότητα και αποδοχή με το ERP. Αποτελεί εναλλακτική επιλογή για όσους δυσκολεύονται με τη θεραπεία Έκθεσης, ενώ μπορεί να λειτουργήσει συνδυαστικά με θεραπείες πρώτης εκλογής.

Πρακτικές εφαρμογές διαχείρισης συμπτωμάτων παρουσίασε η φοιτήτρια Ιατρικής Ελεωνόρα Μπαλάσκα. Ενδεικτικά:

  • Οι Πρακτικές Γνωσιακής Αποστασιοποίησης, αποσκοπούν στο να μειωθεί η "κυριολεκτική" εμπλοκή με το περιεχόμενο των ιδεοληψιών, μέσω της ονομασίας σκέψης ("είναι μια σκέψη, όχι γεγονός"), παρατήρησης της σκέψης σαν εικόνα ή ήχο και μετατόπιση της στάσης από τον φόβο στην περιέργεια.
  • Οι Πρακτικές Ρύθμισης Φυσιολογικής Ενεργοποίησης, περιλαμβάνουν διαφραγματική αναπνοή, ρυθμικές αναπνοές παρατήρησης, αισθητηριακή γείωση και σωματική αγκύρωση.

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Αναστάτωση για τη Μονάδα τεχνητού νεφρού του νοσοκομείου Χαλκιδικής
Ο Τραμπ ανακοίνωσε συμφωνίες μείωσης τιμών με 9 φαρμακευτικές
Το ΕΚΑΒ τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών για τα 40 χρόνια προσφοράς του