Καρκίνος: Πώς βοηθά η ψυχολογική υποστήριξη τον ασθενή

«Η λέξη καρκίνος όταν ακούστηκε ήταν σαν να άνοιξα την πόρτα και να βρέθηκα σε έναν εφιάλτη. Ο χρόνος σαν να σταμάτησε, ξύπνησαν σκέψεις και συναισθήματα αγωνίας, φόβου για το μέλλον. Είναι σαν τα καρκινικά κύτταρα να κάνουν μεταστάσεις όχι μόνο στο σώμα μα σαν να πηγαίνουν σε όλους τους τομείς της ζωής μου, τους ρόλους μου σαν άνθρωπος, σαν να εξαπλώνονται χωρίς έλεγχο».

Οι περισσότεροι άνθρωποι που πάσχουν ή έχουν κάποιο δικό τους άνθρωπο με καρκίνο έχουν ακούσει, έχουν σκεφτεί ή έχουν αισθανθεί έστω μια φορά τα λόγια αυτά. Γιατί η λέξη «Καρκίνος» έχει στερεότυπα, έχει κοινωνικό στίγμα, σε κάθε της συλλαβή κρύβεται μια ιστορία, κάθε της γράμμα είναι μια προβολή στο μέλλον, μια υπόθεση «μήπως και» ένας εγκλωβισμός στο «Αν»., ένα σενάριο καταστροφής.

Μια λέξη που ξυπνάει αυτομάτως μηχανισμούς ψυχολογικούς, της σκέψης που κάνουν πιο δύσκολη τη διαχείρισή του. Λόγια που πια πρέπει να τα εκλογικέυσουμε, να τους αλλάξουμε ερμηνεία, να βγάλουμε τις ταμπέλες, να προσπαθήσουμε να θεραπεύσουμε όχι μόνο την πάθηση σαν καρκίνο αλλά και αυτό που έχει γραφτεί στο μυαλό των ανθρώπων για αυτήν. Να τη δούμε σαν μια χρόνια νόσο που αντιμετωπίζεται και όχι αποκλειστικά ότι είναι απειλητική για την ζωή.

Ποιες είναι οι αντιδράσεις του ασθενή στη διάγνωση του Καρκίνου

Οι Ψυχολογικές έρευνες έχουν κωδικοποιήσει πώς αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι την Λέξη «καρκίνος» όταν την ακούνε στην διάγνωση. Τέσσερις βασικές ερμηνείες μπορεί να δοθούν και κάθε προσωπικότητα μπορεί να αντιληφθεί τη διάγνωση σαν:

1. Πρόκληση
2. Απειλή
3. Απώλεια
4. Άρνηση

Μεγάλη σημασία στην ψυχολογία έχει πώς θα ερμηνευτεί η διάγνωση της νόσου στις πρώτες δύσκολες ώρες σε συνδυασμό με την προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου, τον τρόπο του «σκέπτομαι», καθώς θα επηρεαστεί η μελλοντική προσαρμογή και η αντιμετώπιση του κάθε ανθρώπου απέναντι στην νόσο.

Ανάλογα πώς θα εξελιχθεί διαγνωστικά και θεραπευτικά η πάθηση είναι λογικό να επηρεάσει και την ψυχολογία του ασθενή. Πέντε έχουν βρεθεί να είναι οι βασικοί ψυχολογικοί μηχανισμοί για την αντιμετώπιση και την προσαρμογή στην διάγνωση του καρκίνου.

1. Μαχητικότητα
2. Αποφυγή ή άρνηση
3. Μοιρολατρία (Fatalism)
4. Απελπισία
5. Προσδοκώμενο άγχος

Στόχος της ψυχολογίας είναι με συμβουλές, με «τεχνικές του μυαλού» να βοηθήσει τον ασθενή από την πρώτη κιόλας στιγμή της διάγνωσης να έχει τη σκέψη του στραμμένη στη θετική αντιμετώπιση τις νόσου, να ελέγχει τα αρνητικά συναισθήματα και να υποστηριχθεί για να καταφέρει να αναπτύξει τη «Μαχητικότητα» σαν ψυχολογικό εργαλείο αντιμετώπισης.

Οι ασθενείς που βοηθιούνται να έχουν «Μαχητικότητα» από τη διάγνωση και κατά τη διάρκεια της θεραπεία τους αναπτύσσουν σπανιότερα αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη, και άλλες δυσκολίες στην ψυχολογική προσαρμογή.

Τι επίδραση έχει η διάγνωση του καρκίνου στην ψυχολογία του ασθενή

Ο ασθενής που θα διαγνωστεί με καρκίνο νιώθει ότι πάλλεται από πολλούς παράγοντες. Έχει να αντιμετωπίσει τα συμπτώματα της νόσου αλλά και τις παρενέργειες της θεραπείας. Παλεύει να μη χάσει τον εαυτό του από τις αλλαγές που φέρνει η διάγνωση. Τρεις βασικές αλλαγές συμβαίνουν που επηρεάζουν την ψυχολογία:

1. Αλλαγές στις πνευματικές και κινητικές λειτουργίες
2. Αλλαγές στους ρόλους του ατόμου σε σχέση με τον εαυτό του και τους άλλους γύρω του
3. Αλλαγές στην εμφάνιση, πιθανά από τις παρενέργειες της θεραπείας ή από τα συμπτώματα της πάθησης.

Οι αλλαγές αυτές είναι πολύ σημαντικές για τον ασθενή, γιατί νιώθει ότι πρέπει να προστατευτεί εναντίον της νόσου, συγκεκριμένα να προστατεύσει την αυτονομία του και την αξιοπρέπειά του. Αν ο ασθενής δυσκολευτεί να προσαρμοστεί στις αλλαγές αυτές και να αναπτύξει «Μαχητικότητα» έχει μεγαλύτερη πιθανότητα για ψυχολογικές επιπτώσεις. Οι πιο συχνές που χρήζουν ψυχολογική υποστήριξη αναγράφονται παρακάτω:

Δυσκολίες ψυχολογικής προσαρμογής στη νέα κατάσταση στα διάφορα στάδια της νόσου:

• στη διάγνωση
• στη θεραπεία
• στην πιθανή υποτροπή ή μετάσταση
• στον έλεγχο που έχουν στον εαυτό τους και στη ζωή τους
  (Van’t Spijker et al 1990)
• Ανάπτυξη ψυχολογικού τραυματισμού από το σοκ της διάγνωσης
• Κατάθλιψη και άγχος
• Αγχώδεις διαταραχές και κλινικές φοβίες 
  (Massie & Holland, 1990)

Πιο συχνές 33%, είναι οι ψυχολογικές δυσλειτουργικές αντιδράσεις όπως:

• Διαταραχή στην ποιότητα ζωής
• στις διαπροσωπικές σχέσεις
• στη σεξουαλικότητα
• στους οικογενειακούς και εργασιακούς ρόλους.

Πώς μπορεί να βοηθήσει η ψυχολογική υποστήριξη τον καρκινοπαθή ασθενή;

Τα δεδομένα αυτά που προαναφέρθηκαν μας υποδεικνύουν την ανάγκη για παρέμβαση ψυχολογική, ειδικά στην οξεία φάση μετά τη διάγνωση και την προσαρμογή του ασθενή στη νέα πραγματικότητα της νόσου, της αντιμετώπισης των δυσκολιών της θεραπείας, και της επικοινωνίας με τη διεπιστημονική ομάδα.

Οι βασικοί στόχοι της ψυχολογικής παρέμβασης στον καρκινοπαθή ασθενή είναι η υποστήριξη :

• Στην προσαρμογή της διάγνωσης
• Στην προσαρμογή της θεραπείας (χειρουργική επέμβαση, ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία)
• Στην αντιμετώπιση των παρενεργειών στοχεύοντας για καλύτερη ποιότητα ζωής
• Στην αντιμετώπιση της νέας πραγματικότητας της ζωής τους που συνεχώς πρέπει να αναπλάθεται ανάλογα με την εξέλιξη της νόσου
• Στην αναπροσαρμογή των κοινωνικών, εργασιακών και οικογενειακών ρόλων
• Στην τοποθέτηση νέων προσωπικών στόχων
• Υποστήριξη για τους φόβους που επιφυλάσσει το μέλλον, για την ανησυχία ότι η νόσος θα υποτροπιάσει ή θα δημιουργηθούν μεταστάσεις
• Συμβουλευτική υποστήριξη για την αλλαγή στην εξωτερική εμφάνιση του ασθενή (π.χ από τις παρενέργειες τριχόπτωση body image counseling)
• Αντιμετώπιση κλινικών διαταραχών και αρνητικών συναισθημάτων όπως άγχος, εκνευρισμός, πανικός, φόβος, κατάθλιψη (emotional       management)
• Αντιμετώπιση του πόνου με ψυχολογικές μεθόδους (Pain management)
• Υποστήριξη της οικογένειας.

Στην πάθηση αυτή ίσως περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη πρέπει να κάνουμε τη διαδρομή μέσα στα παπούτσια του άλλου. Γιατροί, επαγγελματίες υγείας, οικογένεια, φίλοι να περπατήσουμε στα μονοπάτια του μυαλού του ανθρώπου που πάσχει, να δούμε για εκείνον τι σημαίνει, πώς επιδρά πάνω του, στη ζωή του.

Είναι μια πολυπαραγοντική νόσος με αποτέλεσμα η υποκειμενικότητά του, το πώς τι βιώνει και πως την αντιμετωπίζει κανείς να είναι πολύ ιδιαίτερη και ξεχωριστή για τον καθέναν μ αποτέλεσμα να κάνει πιο δύσκολη την διαδικασία του να μπορεί ο ασθενής να την αντιμετωπίσει μόνος του. Ο ρόλος της ψυχολογίας εδώ είναι πολύ σημαντικός και μπορεί να διευκολύνει τη διαδικασία της αντιμετώπισης του καρκίνου με υποστήριξη στον ασθενή και στην οικογένεια.