Η "πανώλη του Ιουστινιανού" θεωρείται η πρώτη μεγάλη πανδημία στην ιστορία. Από το 541, έπληξε τη Βόρεια Αφρική, την Εγγύς Ανατολή και την Ευρώπη για πάνω από 200 χρόνια και πιθανώς συνέβαλε στο τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της Αρχαιότητας.

Η Πανώλη του Ιουστινιανού (541-542) ήταν μια πανδημία που έπληξε συγκεκριμένα  την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, και ιδιαίτερα την πρωτεύουσα της την Κωνσταντινούπολη, επίσης την αυτοκρατορία των Σασσανιδών, και τις παραθαλάσσιες πόλεις σε όλη την λεκάνη της Μεσόγειου .

Ήταν μια από τις μεγαλύτερες πληγές στην ιστορία: αυτή η καταστροφική πανδημία προκάλεσε το θάνατο περίπου 25 εκατομμυρίων ανθρώπων (πρώτο κρούσμα) με 50.000.000 μετά από δύο αιώνες από το πρώτο κρούσμα.

Ο αριθμός των θανάτων είναι αβέβαιος, ενώ οι σύγχρονοι μελετητές πιστεύουν ότι η πανούκλα σκότωνε πάνω από 5.000 άτομα την ημέρα στην Κωνσταντινούπολη κατά την κορύφωση της πανδημίας.

Διεθνείς ερευνητές υπό την ηγεσία της Βιέννης έψαξαν για την προέλευσή της και τον πιθανό τρόπο εξάπλωσής της προς τη Μεσόγειο και πέρα από αυτήν.

Τώρα μπορεί να προσδιοριστεί με μεγαλύτερη ακρίβεια από πού προήλθαν τα καταστροφικά βακτηριακά στελέχη.

Πριν από λίγα χρόνια, επιστήμονες εντόπισαν τα βακτήρια της πανώλης (Yersinia pestis) ως αιτία της ιστορικής επιδημίας.

Η ανάλυση του γενετικού υλικού από ανθρώπινα λείψανα της εποχής εκείνης αποκάλυψε ότι τότε κυκλοφορούσαν διαφορετικά, αλλά στενά συγγενικά στελέχη του παθογόνου.

Ξεκινώντας από την Αίγυπτο, η ασθένεια σκότωσε πάρα πολλούς ανθρώπους. Οι εκτιμήσεις κυμαίνονται από 20 έως 50% του πληθυσμού της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που έχασαν τη ζωή τους τότε – με αντίστοιχες κοινωνικοοικονομικές συνέπειες.

Για τη νέα της ανάλυση, η ερευνητική ομάδα του Johannes Preiser-Kapeller από το Ινστιτούτο Μεσαιωνικών Σπουδών της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών (ÖAW) έψαξε όλα τα γνωστά ιστορικά αρχεία μέχρι την περιοχή της Ανατολικής Ασίας, αναζητώντας ενδείξεις για την προέλευση της πανδημίας.

Αυτές οι πληροφορίες συνδυάστηκαν από ειδικούς από τις ΗΠΑ, την Κίνα και την Ευρώπη με αρχαιολογικά, κλιματολογικά και γενετικά δεδομένα για την εποχή εκείνη. Όλα αυτά έχουν τώρα συγκεντρωθεί σε μια δημοσίευση στο επιστημονικό περιοδικό "Human Ecology".


Η παλαιότερη απόδειξη της πανώλης του Ιουστινιανού προέρχεται από την περιοχή Tian Shan της Κεντρικής Ασίας, στη σημερινή Δυτική Κίνα. Το γενετικό υλικό του παθογόνου είναι σχετικά μακρινό συγγενικό με τα στελέχη που προκάλεσαν την πρώτη πανδημία – επιπλέον, ο φορέας πέθανε περίπου 300 χρόνια πριν η επιδημία ξεκινήσει από την Αίγυπτο.

Συνεπώς, ο παθογόνος οργανισμός πρέπει να κυκλοφορούσε ήδη για κάποιο διάστημα στην Κεντρική Ασία – ίσως σε μια λιγότερο μολυσματική ή επικίνδυνη παραλλαγή, όπως υποδηλώνουν καταγραφές από την Κίνα σχετικά με μια ασθένεια που χαρακτηριζόταν από "κακά σπέρματα κάτω από το δέρμα".

Είναι σαφές ότι οι άνθρωποι εκείνων των αιώνων ήταν ήδη αρκετά κινητικοί. Υπήρχαν μετακινήσεις στρατευμάτων, ταξίδια προσκυνημάτων, διαπεριφερειακό εμπόριο και μετανάστευση, γράφουν οι συγγραφείς στην εργασία τους.

Επιπλέον, τα κλιματικά δεδομένα δείχνουν ότι τότε επικρατούσαν πολύ ασταθείς συνθήκες: "Σήμερα γνωρίζουμε ότι μια τεράστια ηφαιστειακή έκρηξη – μαζί με μια άλλη έκρηξη το 540 και μια μείωση της ηλιακής δραστηριότητας – σηματοδότησε την αρχή μιας σημαντικά ψυχρότερης και πιο ασταθούς κλιματικής περιόδου: της "μικρής εποχής των παγετώνων της ύστερης αρχαιότητας", αναφέρεται ο Preiser-Kapeller.

Αυτή η σύνθετη κατάσταση με αβέβαιες, μεταβαλλόμενες κλιματικές, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες αύξησε την πιθανότητα ένας παθογόνος οργανισμός να μεταδοθεί πρώτα από τα ζώα στους ανθρώπους και στη συνέχεια να εξαπλωθεί σε υπερεθνικό επίπεδο, αναφέρεται στη δημοσίευση.

Με βάση τις ποικίλες αναλύσεις, οι ερευνητές θεωρούν πιθανές κυρίως δύο εκδοχές για το πώς ο παράγοντας που προκάλεσε την πανώλη έφτασε στην Αφρική και στην περιοχή της Μεσογείου: έτσι, παραλλαγές του παθογόνου θα μπορούσαν να έχουν φτάσει από την Κεντρική Ασία στην Ινδία μέσω εμπορικών οδών, από όπου, λίγο πριν την εκδήλωση της πανώλης στην Αίγυπτο, πιθανώς "ταξίδεψαν" με πλοίο στη Βόρεια Αφρική.

Μια δεύτερη θεωρία, που φαίνεται εύλογη, είναι ότι η πανώλη του Ιουστινιανού είχε ήδη εισαχθεί στην Ανατολική Αφρική μερικούς αιώνες νωρίτερα, όπου κυκλοφορούσε για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα να εξελιχθεί σε εκείνους τους πιο επικίνδυνους στελέχους του παθογόνου, που στοίχισαν τη ζωή σε τόσους πολλούς ανθρώπους.

"Η έρευνά μας δείχνει ότι και οι δύο διαδρομές είναι εύλογες λόγω των ιστορικών και οικολογικών συνθηκών", λέει ο Preiser-Kapeller.

Πηγές:
Ινστιτούτο Μεσαιωνικών Σπουδών της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Ι. Βαρδακαστάνης: Το αναπηρικό κίνημα συνεχίζει να αγωνίζεται και να διεκδικεί
Ενδυνάμωση των ασθενών: Καμπάνια ευαισθητοποίησης για την ενίσχυση υιοθέτησης της περιτοναϊκής κάθαρσης στην Ελλάδα
Πνευμονία: Βακτηριακό ένζυμο είναι πιθανό να προκαλεί μοιραίες καρδιακές επιπλοκές [μελέτη]