Η χρόνια νεφρική νόσος τελικού σταδίου (ΧΝΝΤΣ) αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τα συστήματα υγείας παγκοσμίως. Η επιλογή της κατάλληλης θεραπευτικής μορφής – αιμοκάθαρση, περιτοναϊκή κάθαρση, μεταμόσχευση – εξαρτάται όχι μόνο από ιατρικά κριτήρια αλλά και από την ενημέρωση και εκπαίδευση των ασθενών [1,2]. Η εκπαίδευση των ασθενών με προχωρημένη νεφρική νόσο δεν αποτελεί «πολυτέλεια», αλλά αναγκαίο στοιχείο για την ενεργή συμμετοχή τους στη φροντίδα τους, τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους και την αποτελεσματικότερη χρήση των διαθέσιμων πόρων [3]. Αρκετές χώρες έχουν αναπτύξει εθνικές ή επίσημες κατευθυντήριες γραμμές (guidelines) που καλύπτουν ρητά την εκπαίδευση των ασθενών με χρόνια νεφρική νόσο ή θεραπεία υποκατάστασης νεφρικής λειτουργίας [4].

Το παρόν άρθρο παρουσιάζει επιλεγμένα παραδείγματα, αναλύει τη σημασία των γραμμών αυτών και εξηγεί τι μπορεί να διδαχθεί η χώρα μας από αυτά τα μοντέλα.

Η σημασία των κατευθυντήριων γραμμών για την εκπαίδευση ασθενών

Η ύπαρξη εθνικών κατευθυντήριων γραμμών που αφορούν την «εκπαίδευση ασθενών με προχωρημένη νεφρική νόσο» συνδέεται με σημαντικά καλύτερα αποτελέσματα: αυξημένα ποσοστά υιοθέτησης κατ’ οίκον θεραπειών, μεγαλύτερη ενημέρωση και συμμετοχή των ασθενών, και ενδυνάμωση του ρόλου τους στη λήψη αποφάσεων [4,5]. Σε μελέτη που κάλυψε 35 ευρωπαϊκές χώρες, διαπιστώθηκε ότι όπου υπάρχουν εθνικές οδηγίες για την εκπαίδευση στη διαχείριση της χρόνιας νεφρικής νόσου, η μέση επικράτηση της κατ’ οίκον αιμοκάθαρσης/ περιτοναϊκής ήταν 20,9 % σε σχέση με 7,9 % σε χώρες χωρίς  οδηγίες [4].

Οι γραμμές αυτές προσφέρουν ένα συστηματικό πλαίσιο για:

  • την ενημέρωση των ασθενών και των οικογενειών τους,
  • την ενίσχυση της αυτοδιαχείρισης και της δυνατότητας επιλογής θεραπείας,
  • την υποστήριξη των επαγγελματιών υγείας με σταθερά δεδομένα και διαδικασίες [6,7].

Η έλλειψη τυποποιημένου πλαισίου εκπαίδευσης αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την ανάπτυξη και υιοθέτηση της κατ’ οίκον φροντίδας [8].

Διεθνή Παραδείγματα Εκπαίδευσης Ασθενών με Προχωρημένη Νεφρική Νόσο

Στην Ευρώπη, οι χώρες με εθνικές ή περιφερειακές κατευθυντήριες γραμμές για την εκπαίδευση ασθενών παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά κατ’ οίκον θεραπείας και ενεργότερη συμμετοχή των ασθενών στη λήψη αποφάσεων [4,5].

Οι Δανία, Νορβηγία, Σουηδία, Φινλανδία, Ολλανδία και Ηνωμένο Βασίλειο αποτελούν πρότυπα, έχοντας θεσμοθετημένες οδηγίες και εθνικά προγράμματα εκπαίδευσης (π.χ. National Care Programme στη Σουηδία και NICE guidelines στο ΗΒ). Η Γερμανία, η Ιταλία και η Ισπανία εφαρμόζουν τοπικές ή περιφερειακές πρακτικές χωρίς ενιαίο εθνικό πλαίσιο, ενώ η Γαλλία έχει θεσμοθετήσει τα Programmes d’ Éducation Thérapeutique du Patient (ETP), πιστοποιημένα από την Haute Autorité de Santé (HAS), τα οποία περιλαμβάνουν την εκπαίδευση ασθενών με χρόνια νεφρική νόσο, αν και δεν αποτελούν ενιαία guidelines.

Εκτός Ευρώπης, οι ΗΠΑ (μέσω της πρωτοβουλίας Advancing American Kidney Health) και ο Καναδάς (Canadian Society of Nephrology) προωθούν την εκπαίδευση ως βασικό άξονα πολιτικής υγείας. Η Αυστραλία μέσω της Kidney Health Australia παρέχει πρακτικά και ψηφιακά εργαλεία εκπαίδευσης, αν και η στρατηγική παραμένει μη ομοιογενής. Στην Ασία, η Κίνα έχει ενσωματώσει την εκπαίδευση στα στάδια G4–G5 της νόσου, αλλά η εφαρμογή είναι άνιση, ενώ η Ιαπωνία διαθέτει οργανωμένα νοσοκομειακά προγράμματα μέσω των οδηγιών της JSN, τέλος χώρες όπως η Νότια Κορέα και η Ταϊλάνδη εφαρμόζουν προσαρμοσμένα διεθνή πρότυπα (KDIGO).

Στην Ελλάδα, η απουσία εθνικής γραμμής και η περιορισμένη συστηματική εκπαίδευση ασθενών (περίπου 4,9 %) συνδέονται με τη χαμηλή διείσδυση κατ’ οίκον θεραπειών [4] [Γράφημα 1].

Γράφημα 1. Εκπαίδευση Ασθενών με Προχωρημένη Νεφρική Νόσο

 

Προτάσεις Πολιτικής Υγείας για την Ελλάδα

  1. Εθνική Κατευθυντήρια Γραμμή: Δημιουργία επίσημου πλαισίου εκπαίδευσης ασθενών με ΧΝΝ τελικού σταδίου, περιλαμβάνοντας εκπαίδευση, υποστήριξη φροντιστών και προώθηση home dialysis [4,5].
  2. Ενίσχυση Εκπαίδευσης Ασθενών: Ομαδικές και ατομικές συνεδρίες, ψηφιακά εργαλεία, κατ’ οίκον επισκέψεις [3,5].
  3. Κατάρτιση Επαγγελματιών Υγείας: Εκπαίδευση ιατρών και νοσηλευτών στην παροχή πληροφοριών και υποστήριξης [5].
  4. Υποδομές για Κατ’ Οίκον Θεραπείες: Μονάδες home dialysis, τηλεϊατρική, οικονομικά κίνητρα [4,7].
  5. Συλλογή Δεδομένων: Εθνικό μητρώο, παρακολούθηση εκπαίδευσης και συμμόρφωσης [7].
  6. Ενημέρωση & Πρόληψη: Εκστρατείες ενημέρωσης και συνεργασία δημόσιου-ιδιωτικού τομέα [1,2].

Συμπέρασμα

Οι χώρες που διαθέτουν εθνικές ή επίσημες γραμμές για την εκπαίδευση ασθενών με προχωρημένη νεφρική νόσο προσφέρουν πολύτιμα παραδείγματα προς μίμηση. Η ύπαρξη τέτοιων γραμμών σχετίζεται με υψηλότερη υιοθέτηση κατ’ οίκον θεραπειών και καλύτερη συμμετοχή των ασθενών στη φροντίδα τους [4,5]. Για την Ελλάδα, η ανάπτυξη ενός αντίστοιχου πλαισίου αποτελεί σημαντική ευκαιρία για βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών και της αποδοτικότητας του συστήματος υγείας [2,7].

Βιβλιογραφία

  1. Narva, A. S., Briggs, M., & Crews, D. C. (2015). Educating patients about CKD: The path to self-management. Seminars in Nephrology, 35(2), 178–188. https://doi.org/10.1016/j.semnephrol.2015.02.007
  2. National Kidney Foundation (NKF). (2023). Improving patient education – Chronic Kidney Disease (CKD). National Kidney Foundation. https://www.kidney.org
  3. Faldu, C. T., & Knicely, D. H. (2025). Advanced chronic kidney disease and patient education. Kidney and Dialysis, 5(3), 32. https://doi.org/10.3390/kidneydial5030032
  4. Lundström, U. H., Meeus, G., Aronsen, T., et al. (2025). Increasing the adoption of home dialysis through improved advanced kidney care patient education: A call for action. Clinical Kidney Journal, 18(4), iii–iii. https://doi.org/10.1093/ckj/sfaf087
  5. Walker, R. C., Howard, K., & Morton, R. L. (2016). Patient education and choice of peritoneal dialysis. American Journal of Kidney Diseases, 68(3), 422–433. https://doi.org/10.1053/j.ajkd.2016.02.044
  6. Bermudez, M. C., et al. (2025). Paving the way for true optimal start dialysis. Kidney Medicine, 7(5), 100898. https://doi.org/10.1016/j.xkme.2024.100898
  7. ERA–EDTA (European Renal Association – European Dialysis and Transplant Association). (2023). Patient education guidelines. ERA–EDTA. https://www.era-online.org
  8. Baillod, R. A. (1995). Home dialysis: Lessons in patient education. Patient Education and Counseling, 26(1–3), 17–24. https://doi.org/10.1016/0738-3991(95)00778-5

 

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Ι. Βαρδακαστάνης: Το αναπηρικό κίνημα συνεχίζει να αγωνίζεται και να διεκδικεί
Ενδυνάμωση των ασθενών: Καμπάνια ευαισθητοποίησης για την ενίσχυση υιοθέτησης της περιτοναϊκής κάθαρσης στην Ελλάδα
Ποιες τροφές αυξάνουν την καλή χοληστερόλη