Τον πραγματικό κίνδυνο που αντιμετωπίζουν οι ασθενείς που πάσχουν από το πρωτοπαθές σύνδρομο Sjongren’s (pSS) διαλεύκανε το διεθνές ερευνητικό πρόγραμμα HarmonicSS το οποίο συντονίζει ελληνική επιστημονική ομάδα.  Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η πραγματική αναλογία γυναικών πασχόντων προς άντρες είναι περίπου 20:1 ενώ οι άνδρες ασθενείς με pSS έχουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης λεμφώματος σε σύγκριση με τις γυναίκες. 

To HarmonicSS είναι ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα που χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση (http://harmonicss.eu/). Έχει ως όραμα τη δημιουργία ενός Διεθνούς Δικτύου ιατρών-ερευνητών και ομάδων, με σκοπό την κάλυψη δυσεπίλυτων κλινικών αναγκών που αφορούν το πρωτοπαθές σύνδρομο Sjögren (pSS).

Η συνεργασία αυτή έχει ως απότοκο τη δημιουργία και τη συντήρηση μιας πλατφόρμας με πρότυπα εργαλεία σχεδιασμένα για να επιτρέπουν την ασφαλή αποθήκευση, διαχείριση και ανάλυση ιατρικών δεδομένων παράλληλα με τον έλεγχο πρόσβασης και ανταλλαγής πληροφοριών, σύμφωνα με τις αρχές και τις απαιτήσεις του GDPR (Γενικός Κανονισμός Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων) όπως καθορίζεται από την ΕΕ.

Mια διεθνής κοινοπραξία

Η κοινοπραξία του HarmonicSS αποτελείται από: (i) μια μεγάλη ομάδα κλινικών κέντρων και επιστημόνων της ΕΕ που συμμετέχουν ενεργά στην έρευνα για το pSS, με μεγάλες και καλά χαρακτηρισμένες κοορτές ασθενών, (ii) εξειδικευμένους νομικούς συμβούλους για την προστασία και την ορθή χρήση ιατρικών δεδομένων, αντιμετωπίζοντας ζητήματα που προκύπτουν από την ανάλυση, επεξεργασία και ενσωμάτωση των δεδομένων από διαφορετικές κοορτές της Ευρώπης και (iii) μηχανικούς και επιστήμονες βιοπληροφορικής με μεγάλη εμπειρία στην ανάπτυξη υπηρεσιών και εργαλείων για εξόρυξη δεδομένων, γενετική ανάλυση, επεξεργασία δεδομένων από μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οπτική ανάλυση, τμηματοποίηση εικόνας, εργαλεία επιλογής ασθενών σε κλινικές δοκιμές και στην εκπαίδευση.

Ο βασικός στόχος του έργου HarmonicSS είναι να συγκεντρωθούν οι μεγαλύτερες και πιο καλά χαρακτηρισμένες κοορτές ασθενών με πρωτοπαθές σύνδρομο Sjögren (pSS) σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Ζητήματα ηθικής, νομικής, ιδιωτικής φύσεως καθώς και ζητήματα που άπτονται της πνευματικής ιδιοκτησίας για την κοινή χρήση δεδομένων από διαφορετικές χώρες, έχουν ληφθεί υπόψη για την εννοιολογική διασύνδεση και την ενσωμάτωσή των δεδομένων που προέχονται από μεμονωμένες κοορτές. Υιοθετήθηκαν και εφαρμόστηκαν εργαλεία και λογισμικό ώστε τα αποτελέσματα των αναλύσεων να είναι συγκρίσιμα μεταξύ των ερευνητικών κέντρων.

Οι χρήστες της πλατφόρμας HarmonicSS είναι ερευνητές (βασικοί/μεταφραστικοί), κλινικοί ιατροί, φορείς χάραξης πολιτικής για την υγεία και φαρμακευτικές εταιρείες.

Λαμβάνοντας υπόψη την εννοιολογική αρχιτεκτονική της πλατφόρμας HarmonicSS, αναπτύχθηκαν διάφορα λογισμικά (για παράδειγμα λογισμικό διαχείρισης πρόσβασης χρήστη, αξιολόγησης κοινής χρήσης δεδομένων, εναρμόνισης δεδομένων κοορτής, διαχείρισης κοινής χρήσης δεδομένων, ροής εργασίας, ανάλυσης δεδομένων). Οι υπηρεσίες για τη διαχείριση μεγάλου όγκου δεδομένων, την εξόρυξη, τη γενετική ανάλυση και την αξιολόγηση επιπτώσεων στην πολιτική υγείας είναι διαθέσιμες στην πλατφόρμα, ώστε οι χρήστες να μπορούν να εξάγουν πρακτικές πληροφορίες με στόχο την προώθηση της ιατρικής ακριβείας για το pSS καθώς και καινοτόμων διαδικασιών στη χάραξη πολιτικής της υγείας.

Oι στόχοι

Οι κύριοι στόχοι του έργου HarmonicSS είναι:

Να δημιουργήσει ένα ενοποιημένο και εννοιολογικά ομοιογενές δίκτυο γνώσης μεταξύ των μεγαλύτερων κλινικών και ερευνητικών ομάδων μελέτης του pSS
Να επιλύσει ζητήματα ηθικής, νομικής και ιδιωτικής φύσεως καθώς και ζητήματα που άπτονται της πνευματικής ιδιοκτησίας τα οποία προκύπτουν από την ενσωμάτωση δεδομένων κοορτών διαφορετικών χωρών, και από την ενδεχόμενη επιλογή ασθενών για τη διεξαγωγή διεθνών κλινικών ερευνητικών δοκιμών
Να εναρμονίσει δεδομένα μεμονωμένων κοορτών και να δημιουργήσει μια ενιαία κοορτή με pSS ασθενείς
Να αναπτύξει την βασική υποδομή υπηρεσιών ΤΠΕ για κλινικούς γιατρούς, ερευνητές και φορείς χάραξης πολιτικής για την υγεία
Να καλύψει ερευνητικές και κλινικές ανεκπλήρωτες ανάγκες στο pSS
Να αναπτύξει εργαλεία για την επιλογή ασθενών σε κλινικές δοκιμές, την τμηματοποιημένη υπερηχογραφία των σιελογόνων αδένων και την εκπαίδευση γενικών ιατρών
Να παρέχει στοιχεία και χρήσιμες πληροφορίες για τις πολιτικές υγείας στο pSS και την πιλοτική εφαρμογή τους
Να επιτύχει την βιωσιμότητα, επεκτασιμότητα και εκμετάλλευση της πλατφόρμας.

Tο τεχνικό μέρος

Όσον αφορά το τεχνικό μέρος του έργου, το τμήμα αξιολόγησης κοινής χρήσης δεδομένων παρέχει τη δυνατότητα μεταφόρτωσης νομικών εγγράφων, την αξιολόγηση της συμμόρφωσης των εν λόγω εγγράφων σύμφωνα με το GDPR και την επακόλουθη εφαρμογή ενός μηχανισμού βελτίωσης της ποιότητας των δεδομένων όσον αφορά στην ακρίβεια, στη συνάφεια και στην πληρότητα. Το τμήμα διαχείρισης κοινής χρήσης δεδομένων χειρίζεται την πρόσβαση δεδομένων στους ιδιωτικούς χώρους νέφους (private i-cloud) κάθε παρόχου δεδομένων, μέσω κατάλληλων μηχανισμών ειδοποίησης που διασφαλίζουν τη διαφάνεια κατά την επεξεργασία ευαίσθητων δεδομένων. Το τμήμα εναρμόνισης δεδομένων κοόρτης παρέχει λειτουργίες για την αντιστοίχιση ετερογενών συνόλων δεδομένων χρησιμοποιώντας μηχανισμούς βασισμένους σε οντολογίες που επιτρέπουν τηv εννοιολογική συνάφεια.

Οι υπηρεσίες εξόρυξης μεγάλου όγκου δεδομένων περιλαμβάνουν διάφορους αλγόριθμους, οι οποίοι μπορούν να υποστηρίξουν τοπικά και κατανεμημένα σενάρια εκμάθησης, αξιολόγησης της απόδοσης, καθώς και στοιχεία οπτικοποίησης για μοντέλα λογιστικής παλινδρόμησης. Οι διάφορες υπηρεσίες της ηλεκτρονικής πλατφόρμας, μπορεί να χρησιμοποιηθούν για κλινικά σενάρια προκειμένου να καλυφθούν οι κλινικές ανάγκες του pSS, όπως η ανάπτυξη μοντέλων δημιουργίας λεμφώματος, και η ανακάλυψη νέων βιοδεικτών ή/και η επικύρωση των υπαρχόντων. Οι υπηρεσίες ανάλυσης γενετικών δεδομένων παρέχουν λειτουργίες και διαδικασίες συσχέτισης γενετικών δεδομένων (πχ. πολυμορφισμών απλού νουκλεοτιδίου (SNPs) και κλινικών φαινοτύπων.

Η οπτική ανάλυση παρέχει εργαλεία για την εξαγωγή μοτίβων που είναι κρυμμένα μέσα στα δεδομένα της κοόρτης μέσω της εφαρμογής μεθόδων οπτικοποίησης υψηλής απόδοσης, όπως, χάρτες θερμότητας, γραφήματα χαρτών, γραφήματα σημείων, γραφικές παραστάσεις κ.λπ. Οι υπηρεσίες ανάλυσης δεδομένων από μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρέχουν πρόσβαση σε δημοσιεύσεις κοινωνικών μέσων που σχετίζονται με pSS και σχετικό περιεχόμενο με επιλογές φιλτραρίσματος. Οι υπηρεσίες εκτίμησης των επιπτώσεων των πολιτικών για την υγεία επιτρέπουν την αξιολόγηση των σεναρίων πολιτικής υγείας που καθορίζονται από τον χρήστη, αξιολογώντας εάν ο αντίκτυπος και το κόστος στην υγεία του σεναρίου είναι θετικός ή όχι στα υπάρχοντα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης, οικονομικά στοιχεία και κοινωνία.

Το εργαλείο επιλογής ασθενών για πολυκεντρικές κλινικές δοκιμές παρέχει λειτουργίες για τη στοχευμένη επιλογή ασθενών σε όλα τα εναρμονισμένα δεδομένα κοορτής, βάσει συγκεκριμένου συνόλου προκαθορισμένων κριτηρίων. Η υπηρεσία τμηματοποίησης εικόνων υπερηχογραφίας των σιελογόνων αδένων εφαρμόζει αλγόριθμους για εν τω βάθει εκμάθηση (deep learning) με σκοπό την αυτοματοποιημένη ταξινόμηση των εικόνων υπερηχογραφίας των σιελογόνων αδένων σύμφωνα με ένα προκαθορισμένο σύστημα βαθμολογίας και αξιολόγησης. Τέλος, το εκπαιδευτικό εργαλείο παρέχει εκπαιδευτικό υλικό τόσο στους μη κλινικούς όσο και στους κλινικούς εμπειρογνώμονες, συμπεριλαμβανομένων κειμένου, εικόνας ή βίντεο, σε ένα φιλικό προς το χρήστη περιβάλλον που προωθεί τη διαδραστικότητα.

Κλινικά ευρήματα

Όσον αφορά τα κλινικά ευρήματα στο πλαίσιο του HarmonicSS, διαπιστώθηκε ότι η πραγματική αναλογία γυναικών προς άντρες είναι περίπου 20: 1 ενώ οι άνδρες ασθενείς με pSS έχουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης λεμφώματος σε σύγκριση με τις γυναίκες, εμφανίζουν συχνότερα αντισώματα κατά του La-SSB και λιγότερο συχνά συμπτώματα ξηρότητας.

Ο αντίκτυπος της έναρξης εκδήλωσης του pSS, σε σχέση με την ηλικία, στην εξέλιξη και εικόνα της νόσου ήταν επίσης θέμα διεξοδικής ανάλυσης. Οι ασθενείς με πρώιμη (≤35 ετών) ή όψιμη (≥65 ετών)έναρξη νόσου αποτελούν περισσότερο από το ένα τρίτο του συνολικού πληθυσμού με pSS. Οι ασθενείς με πρώιμη έναρξη  νόσου έχουν πιο επιθετική μορφή με διόγκωση σιελογόνων αδένων, αυτοαντισώματα, λεμφαδενοπάθεια και υψηλότερη συχνότητα λεμφώματος σε σχέση με μεσήλικες ασθενείς με pSS. Οι ασθενείς με όψιμη έναρξη νόσου χαρακτηρίζονται από συχνότερες εκδηλώσεις ξηρότητας, διάμεση πνευμονική νόσο και υψηλότερη συχνότητα λεμφώματος.

Η κρυοσφαιριναιμική αγγειίτιδα (CV) μπορεί να επηρεάσει πολλά επιπλέον όργανα όπως ο νεφρός, το δέρμα και τα περιφερικά νεύρα, οδηγώντας σε μόνιμη βλάβη. Στα πλαίσια του HarmonicSS διαπιστώθηκε ότι η συχνότητα της κρυοσφαιριναιμίας και της CV ανάμεσα στους ασθενείς με pSS ήταν περίπου 10% και 7% αντίστοιχα. Οι ασθενείς με SS-CV ήταν κυρίως γυναίκες μέσης ηλικίας με ψηλαφητή πορφύρα του δέρματος ως κύρια κλινική εκδήλωση ενώ το ήμισυ εξ αυτών εμφάνισαν λέμφωμα συνήθως νωρίς στη διάρκεια της  CV. Οι κρυοσφαιρίνες ορού IgMk τύπου II είναι χαρακτηριστικές της CV που σχετίζεται με pSS και μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εργαστηριακός βιοδείκτης για ασθενείς με υψηλό κίνδυνο λεμφώματος.

Επιπρόσθετα η σύγκριση ασθενών από τη νότια Ευρώπη σε σχέση με ασθενείς από τη βόρεια Ευρώπη κατέδειξε ότι οι πρώτοι χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερη συχνότητα ανάπτυξης πορφύρας, ρευματοειδούς παράγοντα, κρυοσφαιριναιμίας, σπειραματονεφρίτιδας και λεμφώματος ενώ οι βόρειοι από περιφερική προσβολή νεύρων, διόγκωση σιελογόνων αδένων, Raynaud’s και χαμηλά επίπεδα C4. Επίσης ασθενείς με αρνητικά αυτοαντισώματα φαίνεται να εμφανίζουν ηπιότερη και λιγότερο συστηματική μορφή νόσου με χαμηλότερο κίνδυνο λεμφώματος ενώ οι ασθενείς με βαρύτερες βλάβες στη βιοψία μικρών σιελογόνων αδένων βαρύτερη νόσο και υψηλότερο κίνδυνο λεμφώματος. Τέλος, φάνηκε ότι οι ισχυρότεροι παράγοντες που σχετίζονται με το λέμφωμα είναι η κρυοφαιριναιμία, η συστηματική μορφή νόσου, η διόγκωση των σιελογόνων αδένων, η παρουσία ρευματοειδούς παράγοντα και το ανδρικό φύλο.

Συμπερασματικά, μέσω του προγράμματος HarmonicSS, έγινε δυνατή η μελέτη του κλινική φαινότυπου διαφόρων υποομάδων ασθενών με σύνδρομο Sjogren αποκαλύπτοντας καινούργιες συσχετίσεις και διαλευκάνοντας τον πραγματικό κίνδυνο που χαρακτηρίζει τον κάθε ασθενή με πρωτοπαθές σύνδρομο Sjögren’s.

  

Ειδήσεις υγείας σήμερα
ECDC: Κρούσματα λιστερίωσης απο καπνιστό σολομό σε τρεις χώρες
Οπιοειδή στην εγκυμοσύνη: Καμία σύνδεση με ψυχιατρικές επιπτώσεις στα παιδιά [μελέτη]
Οι νικητές των Αριστείων Φαρμακευτικής Αγοράς 2024