Μία στις δύο αθλήτριες έχει εμπειρία σεξουαλικής παρενόχλησης

Η γενναία απόφαση της ολυμπιονίκη, Σοφίας Μπεκατώρου, να καταγγείλει δημόσια ότι έπεσε θύμα βιασμού από παράγοντα της Ομοσπονδίας Ιστιοπλοϊας στο παρελθόν άνοιξε στόματα και πυροδότησε καταιγιστικές εξελίξεις, ενώ έφερε στο προσκήνιο το μείζον ζήτημα της παρενόχλησης και κακοποίησης στον αθλητισμό.

Πολλές έρευνες σε διεθνές επίπεδο έχουν καταδείξει πως φαινόμενα σεξουαλικής ή άλλης μορφής κακοποίησης ή παρενόχλησης είναι ιδιαίτερα διαδεδομένα στους αθλητικούς χώρους, αλλά σπάνια καταγγέλλονται και ακόμη πιο σπάνια βρίσκουν το δρόμο προς τη δικαιοσύνη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η "υπόθεση Νάσαρ" στην Αμερικανική Γυμναστική Ομοσπονδία, το μεγαλύτερο ίσως σκάνδαλο στην ιστορία του αθλητισμού. Το γεγονός ότι ο επικεφαλής αθλίατρος της Ομοσπονδίας, Λάρι Νάσαρ, κακοποιούσε επί 20 και πλέον χρόνια εκατοντάδες αθλήτριες κρυβόταν επί σειρά ετών κάτω από το χαλί. Αποκαλύφθηκε μόνο μετά από δημόσιες καταγγελίες αθλητριών στον Τύπο, και αφού προηγουμένως οι επανειλημμένες αναφορές τους προς την Ομοσπονδία είχαν πέσει στο κενό, όπως είπαν οι ίδιες.

Στην Ελλάδα, παλιότερη έρευνα της καθηγήτριας αθλητικής ψυχολογίας Στυλιανής Χρόνη (φωτογραφία πάνω) για τα ΤΕΦΑΑ Θεσσαλίας (σήμερα διδάσκει σε πανεπιστήμιο της Νορβηγίας) και του Kari Fasting της Νορβηγικής Σχολής Επιστημών Αθλητισμού κατέδειξε πως το 47% από ένα σύνολο 308 γυναικών που ρωτήθηκαν είχαν εμπειρίες σεξουαλικής παρενόχλησης από άνδρες εντός του χώρου του αθλητισμού.

Από τις αθλήτριες που συμμετείχαν στην έρευνα οι 167 έκαναν ατομικά σπορ, 103 έπαιρναν μέρος σε ομαδικά, ενώ 28 αθλούνταν σε μη επαγγελματικά σπορ όπως αερόμπικ και χορός. Οι μορφές παρενόχλησης που ανέφεραν ήταν ανεπιθύμητη σωματική επαφή, όπως αγκαλιές, φιλιά, τσιμπήματα κ.ά., συμπεριφορές σεξουαλικής φύσης εκφραζόμενες με λόγια όπως υπονοούμενα, ανήθικες προτάσεις και πειράγματα, ακόμη και πονηρά βλέμματα, κλείσιμο ματιού και πρόστυχες χειρονομίες.

Το συνολικό ποσοστό αυτών που δήλωσαν πως είχαν εμπειρίες σεξουαλικής παρενόχλησης, εντός και εκτός αθλητισμού, αγγίζει το 71%, με το 47% αυτών να αφορά συμπεριφορές που συνέβησαν μέσα στο αθλητικό περιβάλλον.

Το πρόγραμμα HALT που παιχνιδοποιεί το μήνυμα

Το ΑΠΘ συντονίζει σε πανευρωπαϊκό επίπεδο το ερευνητικό έργο HALT (Halting Harassment and Abuse in Sports using Learning Technologies - Ανάσχεση της παρενόχλησης και της κακοποίησης στον αθλητισμό με χρήση τεχνολογιών μάθησης), στο οποίο συμμετέχουν 7 εταίροι από 6 ευρωπαϊκές χώρες.

Στόχος του προγράμματος είναι η ευαισθητοποίηση σχετικά με τις βέλτιστες πρακτικές για την πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου, κυρίως στους ανήλικους αθλητές.

Μιλώντας σε διαδικτυακή εκδήλωση (webinar) που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο μήνα - πριν από τη δημόσια καταγγελία της Σοφίας Μπεκατώρου - ο υφυπουργός Αθλητισμού, Λευτέρης Αυγενάκης, παραδέχτηκε πως η Ελλάδα δεν έχει επιδείξει σημαντική πρόοδο στην καταγραφή, κατανόηση και φυσικά στην αντιμετώπιση του προβλήματος.

"Κατά καιρούς έχουμε ακούσει για αποσπασματικές περιπτώσεις, μετά από καταγγελίες των αθλητών, και μάλιστα αρκετά χρόνια μετά", είπε. Μεταξύ των πρωτοβουλιών που αναλαμβάνει περιλαμβάνεται η ανάπτυξη ενός ασφαλούς πλαισίου στη σχέση μεταξύ του αθλητή και του προπονητή του. Στο πλαίσιο αυτό, και μετά την δημιουργία Μητρώου Ερασιτεχνικών Αθλητικών Σωματείων, προωθείται η δημιουργία και Μητρώου Προπονητών, ώστε να υπάρχει η ακριβής γνώση και έλεγχος για το ποιοι και υπό ποιες προϋποθέσεις αναλαμβάνουν ρόλο προπονητή στις παιδικές αθλητικές ακαδημίες.

Η συντονίστρια του έργου, καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ του ΑΠΘ Στυλιανή Δούκα, αναφέρθηκε στις διάφορες μορφές παρενόχλησης και κακοποίησης (σωματική, σεξουαλική, λεκτική, πνευματική, ψυχολογική) και στις επιπτώσεις που έχει στον αθλητή. Μεταξύ αυτών, η μειωμένη συγκέντρωση και απόδοση, το αίσθημα άγχους και στρες, προβλήματα ύπνου, απομάκρυνση από αθλητικές δραστηριότητες, αίσθημα ντροπής, ενοχής και φόβου, αλλά και στροφή προς το ντόπινγκ.

Πολλοί το θεωρούν αποδεκτό ή και θετικό

Μια σοβαρή παράμετρος της μη ανάδειξης φαινομένων παρενόχλησης και κακοποίησης στον αθλητισμό είναι η μη επίγνωση και αναγνώρισή τους από τα θύματα.

Είναι ενδεικτικό ότι ένα εντυπωσιακά υψηλό ποσοστό 56% των ανήλικων αθλητών αντιμετωπίζει παρόμοια περιστατικά ως θετικά, το 33% ως αποδεκτά και μόλις το 11% ως αρνητικά. Στους ενήλικες η πλειονότητα (53%) αντιμετωπίζονται ως αποδεκτά, 25% ως θετικά και 21% αρνητικά.

Στο πλαίσιο του έργου HALT, που επικεντρώνει κυρίως σε ανήλικους αθλητές και αθλούμενους, αναπτύχθηκαν ψηφιακά εργαλεία μάθησης και αναγνώρισης των κακών πρακτικών. Το μοντέλο που επιλέχθηκε ήταν η παιχνιδοποίηση της μάθησης. Όπως ανέφερε ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Πληροφορικής του ΑΠΘ, Θρασύβουλος Τσιάτσος, δημιουργήθηκε ένα ψηφιακό παιχνίδι (φωτογραφία κάτω), στο οποίο προσομοιώνονται διάφορα βιωματικά σενάρια που μπορεί να αντιμετωπίσει κάποιος στον χώρο άθλησης.

Ο παίκτης καλείται να αναγνωρίσει συμπεριφορές παρενόχλησης και κακοποίησης, μέσα από τις απαντήσεις που δίνει στα ερωτήματα που του τίθενται. Η κάθε απάντηση του δίνει το ανάλογο σκορ. Το χαμηλό σκορ προτρέπει τον χρήστη να ξαναπαίξει και να δώσει άλλη απάντηση, και έτσι αυτορυθμίζεται, κατανοώντας ποιες συμπεριφορές είναι αποδεκτές και ποιες όχι.

Επίσης, δημιουργήθηκε μια εφαρμογή ανώνυμων καταγγελιών (whistleblowing) καθώς και μια διαδικτυακή κοινότητα πρακτικής, με εκπαιδευτικό υλικό και ανταλλαγή ορθών πρακτικών, ενώ παρέχονται και στατιστικά στοιχεία ανά χώρα.

Παρενόχληση - κακοποίηση αθλητών στο εξωτερικό

• Η "υπόθεση Νάσαρ" (φωτογραφία πάνω) αποτελεί ίσως το μεγαλύτερο σκάνδαλο στη σύγχρονη ιστορία του αθλητισμού. Έχει επίκεντρο την Αμερικανική Γυμναστική Ομοσπονδία, όπου αποκαλύφθηκε πως ο βραβευμένος αθλίατρός της για πάνω από 2 δεκαετίες παρενοχλούσε σεξουαλικά εκατοντάδες αθλήτριες με πρόσχημα την εφαρμογή προχωρημένων θεραπευτικών πρακτικών. Τον είχαν καταγγείλει πάνω από 265 αθλήτριες, οι οποίες ωστόσο εκτός από τον ίδιο κατήγγειλαν παράλληλα και την αμερικανική Ομοσπονδία για εθελοτυφλία, καθώς τα περιστατικά είχαν καταγγελθεί κατ΄ επανάληψη και σε αυτήν, αλλά δεν έκανε τίποτα. Μόνο το 2016, όταν η εφημερίδα Indianapolis Star το έφερε στη δημοσιότητα με επώνυμες καταγγελίες αθλητριών, άρχισαν να ανοίγουν τα στόματα. Το 2018 ο γιατρός καταδικάστηκε σε πολυετή φυλάκιση.
• Το 2014, μια έρευνα αποκάλυψε ότι η σεξουαλική παρενόχληση είναι ενδημική στον χώρο της αγωνιστικής κολύμβησης στις ΗΠΑ. Πάνω από 100 προπονητές είχαν αποβληθεί οριστικά, λόγω διάφορων περιστατικών
• Το 1995, στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες στον Καναδά, οι αθλητές ρωτήθηκαν από την Επιτροπή των Αγώνων αν είχαν εμπειρίες παρενόχλησης. Το 50% αυτών απάντησε πως είχε υποστεί παρενόχληση τουλάχιστον μια φορά. Το 11% φυλετική, το 16% σεξουαλική, το 18% λεκτική και το 11% σωματική
• Το 1997, πάλι στον Καναδά, έρευνα σε εθνικό επίπεδο κατέδειξε πως το 19% είχε υποστεί σεξουαλική παρενόχληση, το 22% συναισθηματική και το 25% σωματική
• Το 2013, η Ιαπωνική Ολυμπιακή Επιτροπή υποσχέθηκε να λάβει μέτρα για την εξάλειψη της βίας στις αθλητικές ομοσπονδίες, αφού μια εσωτερική έρευνα αποκάλυψε πως πάνω από το 10% των αθλητών της είχαν πέσει θύματα παρενόχλησης και εκφοβισμού.