Το STRESS και πως να μη το αποκτήσετε...

Το stress είναι διεθνής όρος της νευροβιολογίας που χρησιμοποιείται για να δηλώσει οποιαδήποτε κατάσταση έντασης ή επέμβασης, η οποία απειλεί να μεταβάλει την εσωτερική ισορροπία ή ομοιοστασία ενός οργανισμού.

Ένα φυσικό στρες, όπως π.χ. το ψύχος, η ζέστη, ο θόρυβος, ο τραυματισμός, το χειρουργικό σοκ, μια μολυσματική νόσος, προκαλεί βιολογικές αντιδράσεις. Ένα ψυχολογικό στρες, όπως για παράδειγμα η απογοήτευση, η σύγχυση, η στέρηση, η σύγκρουση, προκαλούν ψυχοδυναμικούς μηχανισμούς άμυνας.

Ο άνθρωπος αντιδρά στα φυσικά και ψυχολογικά στρες με ένα συνδυασμό ψυχικών και φυσιολογικών μηχανισμών άμυνας.

O όρος στρες χρησιμοποιείται και με ευρύτερη έννοια για να περιλάβει και τους συνδυασμούς αμυντικών μηχανισμών. Αν το στρες είναι πολύ ισχυρό ή οι μηχανισμοί άμυνας ανεπαρκείς, μπορεί να προκληθεί μια ψυχοσωματική ή άλλη διανοητική διαταραχή.

Ο όρος στρες δημιουργήθηκε από τον Αυστροκαναδό βιοχημικό Xανς Ζέλυε (γεννήθηκε στην Βιέννη το 1907).

Στο στρες ο οργανισμός απαντά με ειδικούς αμυντικούς μηχανισμούς (π.χ. ανοσιακή ή αντιμικροβιακή άμυνα) και με γενικές μη ειδικές αντιδράσεις, που χαρακτηρίζουν την κατάσταση του στρες. Ο φυσιολόγος Γ. Μπ. Κάνον (1871-1945) και ο Ζέλυε ανακάλυψαν την σπουδαιότητα της έκλυσης αδρεναλίνης και της ορμονικής έκκρισης από την υπόφυση και τον φλοιό των επινεφριδίων στο στρες.

Το στρες τίθεται σε κίνηση από τον υποθάλαμο σε συνδυασμό με το μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου (ρινεγκέφαλος).

Σχηματικά, μπορεί να γίνει δεκτό ότι οι αντιδράσεις συμπαθητικού τύπου (ταχυκαρδία, ταχύπνοια κ.λπ.) εξαρτώνται από τον οπίσθιο υποθάλαμο και την ελευθέρωση αδρεναλίνης από την μυελώδη ουσία των επινεφριδίων.

Η ελευθέρωση, εξάλλου, στεροειδών ορμονών από την φλοιώδη μοίρα των επινεφριδίων, οφείλεται στην έκκριση από τον υποθάλαμο του εκλυτικού παράγοντα που διεγείρει την έκκριση από την υπόφυση της κορτικοτροπίνης. Η κορτικοτροπίνη δρα με την σειρά της στα επινεφρίδια, πράγμα που προκαλεί έκκριση γλυκοκορτικοειδών, με αποτέλεσμα άνοδο του σακχάρου του αίματος, ανοσιακή καταστολή και τάση προκλήσεως γαστροδωδεκαδοκτυλικών ελκών.

Η αφαίρεση των επινεφριδίων καταργεί την αντίσταση του οργανισμού στο στρες και προκαλεί ανορεξία, διάρροια, απίσχνανση, αφυδάτωση, υποθερμία, υπογλυκαιμία και τον θάνατο.

Φυσιολογικά, το σύστημα του στρες είναι προορισμένο να ενεργοποιείται για μικρό χρονικό διάστημα για να διατηρήσει την ομοιοστασία του οργανισμού χωρίς να επιφέρει ανεπιθύμητες παρενέργειες. Αντιθέτως, χρόνια ενεργοποίησή του φαίνεται να προκαλεί ευρύτερα προβλήματα, όπως χρόνια κατάθλιψη.

Επιπλέον, είναι γνωστή η προκύπτουσα ψυχωσική /ψυχιατρική συνδρομή σε περιπτώσεις υπερκορτιζολαιμίας, π.χ. επί συνδρόμου Cushing.

Σε περίπτωση εκσεσημασμένης απάντησης στο στρες επέρχεται μια κατάσταση που μοιάζει με συνθήκες υπερκορτιζολαιμίας, δηλαδή αυξάνεται η ευπάθεια σε λοιμογόνους παράγοντες και όγκους, ενώ υπάρχει μία σχετική αντίσταση στην εκδήλωση αυτοάνοσων και φλεγμονωδών νοσημάτων.

Αντίθετα, σε περίπτωση ανεπαρκούς απάντησης, η κατάσταση μοιάζει με συνθήκες ανεπάρκειας γλυκοκορτικοειδών με σχετική αντίσταση σε λοιμογόνους παράγοντες και όγκους, αλλά μεγαλύτερη ευαισθησία στην εκδήλωση αυτοάνοσων νοσημάτων.

Εκσεσημασμένη και παρατεταμένη υπερκορτιζολαιμία σχετίζεται με κατάθλιψη, αρτηριακή υπέρταση, οστεοπόρωση, ανοσοκαταστολή, κεντρικού τύπου παχυσαρκία και συνολική έκφραση των χαρακτηριστικών του μεταβολικού συνδρόμου με συνέπεια αυξημένο κίνδυνο αρτηριοσκλήρυνσης και καρδιαγγειακών παθήσεων.

Το στρες (stress) το οποίο έχει αποδοθεί στα Ελληνικά ως ψυχολογική πίεση είναι αναπόφευκτη συνέπεια της ζωής και συνιστά ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο φαινόμενο στη σύγχρονη τεχνολογική κοινωνία. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η επιτυχία ή η αποτυχία ενός ατόμου να ελέγχει καταστάσεις, που μπορούν να προκαλέσουν στρες, ασκούν επίδραση στη λειτουργική του ικανότητα.

Η ικανότητα του ατόμου να αντιμετωπίζει το στρες κυριαρχεί στην ψυχοσωματική έρευνα. Οι ερευνητές αναφέρουν στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ στεφανιαίας καρδιοπάθειας και ατόμων τα οποία παρουσιάζουν πρότυπα συμπεριφοράς που δημιουργούν στρες και χαρακτηρίζονται ως τύπου Α.

Τα πρότυπα αυτά αντικατοπτρίζονται σ’ έναν τρόπο ζωής, ο οποίος χαρακτηρίζεται από ανυπομονησία και την αίσθηση του κατεπείγοντος, σκληρή ανταγωνιστικότητα και συνεχή απασχόληση με επαγγελματικές και συναφείς χρονικές προθεσμίες.

Για την αντιμετώπιση του ψυχολογικού στρες, αλλά και μορφών του φυσικού στρες που σχετίζονται με την φυσιολογική κατάσταση του ατόμου, έχει προταθεί για ήπιες μορφές, η άσκηση και η περισυλλογή (π.χ. η γιόγκα ή οι μορφές περισυλλογής της Άπω Ανατολής).

Σε βαρύτερες μορφές συνιστάται ψυχοθεραπεία για την ανακάλυψη και την ανάλυση των υποκείμενων αιτίων. Μια μορφή θεραπείας της συμπεριφοράς, γνωστή ως βιοανάδραση, κάνει τον ασθενή ικανό να συνειδητοποιήσει περισσότερο τις εσωτερικές εξεργασίες και ως εκ τούτου να αποκτήσει κάποιον έλεγχο των σωματικών αντιδράσεων στο στρες.

Μερικές φορές η αλλαγή περιβάλλοντος ή συνθηκών ζωής μπορεί να έχει θεραπευτικά αποτελέσματα.

Πηγές:
Κώστας Τζιώρας, Ενδοκρινολόγος Aναπλ. Διευθυντού Tμήματος Eνδοκρινολογίας NEEΣ