Επαγγελματική εξουθένωση είναι η αντίδραση των εργαζόμενων στο χρόνιο εργασιακό στρες, η οποία κλιμακώνεται επιθετικά και μπορεί να επιμένει για χρόνια προκαλώντας προβλήματα ψυχικής και σωματικής υγείας. Δεν είναι ατομική ιδιαιτερότητα, αλλά αποδίδεται σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της επαγγελματικής δραστηριότητας και του εργασιακού περιβάλλοντος. Όπως επισημάνθηκε στη διάρκεια διαδικτυακής επιστημονικής εκδήλωσης της Γ' Ψυχιατρικής Κλινικής του ΑΠΘ, τα επαγγέλματα υγείας συγκαταλέγονται σε αυτά με τη μεγαλύτερη επίπτωση burnout.

Εκτός από τις επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική υγεία των ίδιων των εργαζόμενων, το σύνδρομο αποτελεί και ένα πολύ σοβαρό ζήτημα δημόσιας υγείας, υπό την έννοια ότι κάποιες ιατρικές και νοσηλευτικές αποφάσεις που λαμβάνονται από άτομα σε κατάσταση επαγγελματικής εξουθένωσης μπορεί να είναι επισφαλείς, όπως παρατήρησε η διδάκτωρ ψυχολογίας στην Κλινική, Μαρία Σκόκου, η οποία είχε τον συντονισμό της συζήτησης, που έγινε υπό την επιστημονική ευθύνη του διευθυντή της Κλινικής, καθηγητή Ψυχιατρικής, Κωνσταντίνου Φουντουλάκη.

Ψυχολόγοι, συνεργάτες της Κλινικής παρέθεσαν στοιχεία διεθνών μελετών για την επιδημιολογία της επαγγελματικής εξουθένωσης, τους αιτιολογικούς παράγοντες και τους τρόπους αντιμετώπισης. Διασαφήνισαν την σχέση burnout, αγχωδών διαταραχών και κατάθλιψης, ενώ περιέγραψαν τον φαύλο κύκλο του burnout.

Επιδημιολογία

Μετανάλυση 113 μελετών, (Woo και συνεργάτες 2020) με τη συμμετοχή συνολικά 45.539 νοσηλευτών από 49 χώρες, κατέδειξε πως η παγκόσμια επικράτηση burnout συμπτωμάτων υπολογίζεται στο 11,2% του νοσηλευτικού προσωπικού, όπως ανέφερε η Ειρήνη Ταρασίδου.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει προβλέψει από το 2016 ένα παγκόσμιο έλλειμμα 7,6 εκατομμυρίων νοσηλευτών ως το 2030. «Η επαγγελματική εξουθένωση δεν είναι άσχετη με αυτό το στατιστικό, αντίθετα είναι ένας από τους βασικούς λόγους που οι νοσηλευτές εγκαταλείπουν το επάγγελμα και με αυτόν τον τρόπο τροφοδοτείται και ένας φαύλος κύκλος υποστελέχωσης και περαιτέρω πίεσης για όσους παραμένουν στον εργασιακό χώρο, δημιουργώντας κι άλλα προβλήματα επαγγελματικής εξουθένωσης», ανέφερε η κ.Ταρασίδου, τονίζοντας ότι η διατήρηση προσωπικού αποτελεί κρίσιμο δημόσιο ζήτημα υγείας.

Πιο πρόσφατη, on line διεθνής έρευνα που διενεργήθηκε στη διάρκεια της πανδημίας (2021-2022) και βασίστηκε σε αυτοαναφορές των ίδιων των νοσηλευτών, έδειξε πως:

  • Το 56% ανέφερε συμπτώματα επαγγελματικής εξουθένωσης
  • Το 64% δήλωσε ότι βίωνε έντονο άγχος λόγω εργασίας
  • 2 στους 3 δεν είχαν πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υποστήριξης
  • το 29% ανέφερε ότι δεν είχε καν χρόνο για να αναζητήσει βοήθεια

"Η επαγγελματική εξουθένωση δεν είναι απλώς άγχος στη δουλειά, αλλά κάτι πολύ πιο σύνθετο", σημείωσε η ομιλήτρια, παραθέτοντας τις βασικές διαφορές των δύο διακριτών καταστάσεων που συχνά συνυπάρχουν:

Η σχέση burnout και κατάθλιψης

Όπως ανέφερε η Ιφιγένεια Γωνιωτάκη, η επαγγελματική εξουθένωση αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση συμπτωμάτων κατάθλιψης. Μελέτες δίνουν σημαντική θετική συσχέτιση μεταξύ των δύο καταστάσεων, ειδικά σε επαγγέλματα φροντίδας, όπως είναι οι υγειονομικοί ή οι ψυχολόγοι.

"Σύμφωνα με την έρευνα των Bianchi et al εργαζόμενοι με υψηλά επίπεδα εξουθένωσης είχαν κατά 2,5 φορές αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης καταθλιπτικών συμπτωμάτων. Στην ίδια έρευνα το burnout αναγνωρίστηκε ως παραλλαγή της κατάθλιψης", σημείωσε η ψυχολόγος, προσθέτοντας πως η αλληλεπίδραση μεταξύ εξουθένωσης και κατάθλιψης επηρεάζει αρνητικά τη συγκέντρωση, τη μνήμη και τη γενικότερη απόδοση στην εργασία.

"Άρα, η επαγγελματική εξουθένωση δεν αποτελεί απλά μια μορφή κόπωσης, αλλά μια ψυχολογική κατάσταση που συχνά συμπίπτει ή εξελίσσεται σε κατάθλιψη, επηρεάζοντας σημαντικά την ψυχική, αλλά και τη γνωσιακή λειτουργικότητα", σημείωσε.

Ο φαύλος κύκλος του Burnout

Οι επιδράσεις του burnout αγγίζουν τον εαυτό μας, τις διαπροσωπικές σχέσεις, την ποιότητα ζωής και την ικανότητα για φροντίδα, τόσο του εαυτού όσο και των άλλων, επεσήμανε η κ. Γωνιωτάκη και περιέγραψε τον φαύλο κύκλο της κατάθλιψης:

  • Αρχικά το άτομο υπερπροσπαθεί, χωρίς όρια ή επαρκή ανάπαυση.
  • Η παρατεταμένη πίεση οδηγεί σε συναισθηματική και σωματική εξάντληση.
  • Η εξάντληση με τη σειρά της έχει αντίκτυπο στην επαγγελματική του λειτουργικότητα και άρα προκαλεί μειωμένη απόδοση. Το άτομο λοιπόν αρχίζει να απομακρύνεται συναισθηματικά από τους συναδέλφους του, αλλά από τους ασθενείς του.
  • Το άτομο κατηγορεί τον εαυτό του για τη μείωση της απόδοσής του, ενισχύοντας την ψυχική του επιβάρυνση και δημιουργώντας στον εαυτό του τύψεις.
  • Έτσι ο κύκλος επαναλαμβάνεται: το άτομο προσπαθεί να αντισταθμίσει με ακόμη περισσότερη δουλειά, χωρίς όμως να υπάρχει ουσιαστική ανάρρωση.

Τεχνικές αντιμετώπισης

Σύμφωνα με τη Μαρία Τζαχρήστα, οι κυριότερες τεχνικές αντιμετώπισης της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι:

  • Θεραπεία αποδοχής και δέσμευσης: Σύγχρονη θεραπευτική προσέγγιση, που συνδυάζει την ενσυνειδητότητα με την ενεργή δράση και τις προσωπικές αξίες του ατόμου.
  • Γνωστική συμπεριφορική θεραπεία: Στοχεύει στην αναγνώριση και αλλαγή των αρνητικών μη λειτουργικών σκέψεων και συμπεριφορών που συμβάλλουν στην εξουθένωση.
  • Παρεμβάσεις που στηρίζονται στην ενσυνειδητότητα
  • Ψυχοδυναμική παρέμβαση και
  • Επαγγελματική συμβουλευτική

Σημαντικό προστατευτικό παράγοντα απέναντι στο burnout αποτελεί η ψυχική ανθεκτικότητα, που ορίζεται ως η διαδικασία της καλής προσαρμογής απέναντι σε αντιξοότητες, τραύματα, τραγωδίες, απειλές και σημαντικές πηγές στρες.

Πρόληψη και μείωση burnout

Σύμφωνα με την Χριστίνα Μπελεβεσλή, η πρόληψη και μείωση των συμπτωμάτων του burnout μπορεί να γίνει σε δύο επίπεδα:

  • Σε προσωπικό επίπεδο, με ατομικές παρεμβάσεις αυτοφροντίδας. Η έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων που δηλώνουν ότι ο εργαζόμενος βιώνει στρες επιτρέπει την ενασχόληση με τον εαυτό του πριν οδηγηθεί προοδευτικά στην εξουθένωση. Συνήθως αγνοούνται πολλές ενδείξεις, όπως οι αϋπνίες, η πρωινή εξάντληση και η απώλεια ενδιαφέροντος για τη δουλειά, με αποτέλεσμα το άτομο να συνειδητοποιεί το πρόβλημά του όταν πια βρίσκεται στο στάδιο της απάθειας ή όταν εμφανίζει κάποια σοβαρή οργανική διαταραχή.
  • Οργανωτικές παρεμβάσεις, σε επίπεδο ιδρύματος ή διοίκησης (π.χ. ενός νοσοκομείου ή μιας Μονάδας). Είναι πολύ σημαντική στο κομμάτι της πρόληψης η τοποθέτηση του κατάλληλου επαγγελματία στην κατάλληλη θέση, καθώς και η αποσαφήνιση ρόλου και καθηκόντων. Η συμμετοχή του στη λήψη αποφάσεων που τον αφορούν αυξάνουν τον αυτοέλεγχο, την ανθεκτικότητα και τη υπευθυνότητά του. Τέλος, κρίσιμη είναι η δημοκρατική λειτουργία της μονάδας. Στα τμήματα με αυταρχική και άκαμπτη διοίκηση, που δεν επιτρέπει την προσωπική άποψη και πρωτοβουλία, με έμφαση σε στόχους και πολύ αυστηρή αντιμετώπιση λαθών και παραλείψεων, το προσωπικό είναι ευάλωτο στο σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης.

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Ι. Βαρδακαστάνης: Το αναπηρικό κίνημα συνεχίζει να αγωνίζεται και να διεκδικεί
Ενδυνάμωση των ασθενών: Καμπάνια ευαισθητοποίησης για την ενίσχυση υιοθέτησης της περιτοναϊκής κάθαρσης στην Ελλάδα
Ποιες τροφές αυξάνουν την καλή χοληστερόλη