Η δασική μυγαλή είναι ένα από τα λίγα είδη θηλαστικών που μπορούν να συρρικνώσουν και να αναγεννήσουν τον εγκέφαλό τους με ευελιξία. Αυτός ο σπάνιος εποχιακός κύκλος, γνωστός ως φαινόμενο Dehnel, αποτελεί αίνιγμα για τους επιστήμονες εδώ και δεκαετίες.

Πώς μπορεί ένας εγκέφαλος να χάσει όγκο και να αναπτυχθεί ξανά μήνες αργότερα, χωρίς να υποστεί μόνιμη βλάβη;

Σε μια μελέτη μαγνητικής τομογραφίας σε ζωντανά ζώα, οι εγκέφαλοι των μυγαλών σαρώθηκαν πριν και μετά τη συρρίκνωση, και έτσι εντοπίστηκε ένα βασικό μόριο που εμπλέκεται σε αυτό το φαινόμενο: το νερό.

"Οι μυγαλές μας έχασαν το 9% του όγκου του εγκεφάλου τους, αλλά τα κύτταρα δεν πέθαναν», λέει η πρώτη συγγραφέας Cecilia Baldoni, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Max Planck για τη Συμπεριφορική Βιολογία. "Αντ' αυτού, τα κύτταρα έχασαν νερό".

Κανονικά, τα εγκεφαλικά κύτταρα που χάνουν τόσο πολύ νερό υφίστανται βλάβη και τελικά πεθαίνουν, αλλά στις μυγαλές συμβαίνει το αντίθετο. "Τα κύτταρα παρέμειναν ζωντανά και ο αριθμός τους μάλιστα αυξήθηκε", λέει η Baldoni.

Αυτή η ανακάλυψη λύνει ένα μυστήριο – και ανοίγει πιθανές θεραπευτικές οδούς για ασθένειες του ανθρώπινου εγκεφάλου. «Η συρρίκνωση του εγκεφάλου στις μυγαλές αντιστοιχεί σε μεγάλο βαθμό σε αυτό που συμβαίνει στον εγκέφαλο ασθενών με Αλτσχάιμερ, Πάρκινσον και άλλες ασθένειες", λέει ο επίκουρος καθηγητής John Nieland, ειδικός σε ασθένειες του ανθρώπινου εγκεφάλου στο Πανεπιστήμιο Aalborg της Δανίας.

Η μελέτη δείχνει επίσης ότι μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη, γνωστή για τη ρύθμιση της ισορροπίας του νερού – η ακουαπορίνη 4 – πιθανώς συμμετέχει στην έκκριση νερού από τα εγκεφαλικά κύτταρα των μυγαλών. "Βρίσκουμε επίσης αυξημένες ποσότητες ακουαπορίνης 4 σε νοσούντα ανθρώπινα εγκεφάλους", λέει ο Nieland.

Το γεγονός ότι οι συρρικνωμένοι εγκέφαλοι των μυγαλών έχουν κοινά χαρακτηριστικά με τους νοσούντες ανθρώπινους εγκεφάλους υποδηλώνει ότι η ικανότητα αυτών των μικροσκοπικών θηλαστικών να αντιστρέφουν την απώλεια εγκεφαλικού ιστού θα μπορούσε να προσφέρει ενδείξεις για ιατρικές θεραπείες στον άνθρωπο. "Το επόμενο βήμα είναι να ανακαλύψουμε πώς οι μυγαλές ξαναμεγαλώνουν τον εγκέφαλό τους, ώστε να βρούμε τρόπους να διδάξουμε στον ανθρώπινο εγκέφαλο να κάνει το ίδιο", προσθέτει ο Nieland.

Το φαινόμενο Dehnel, ή η αναστρέψιμη συρρίκνωση του εγκεφάλου, είναι σπάνιο. Μέχρι στιγμής έχει περιγραφεί μόνο στον ευρωπαϊκό τυφλοπόντικα, στις νυφίτσες, στις νυφίτσες και σε διάφορα είδη μυγαλών. Μεταξύ αυτών, η μυγαλή του δάσους είναι η πιο μελετημένη. Ο εγκέφαλός της συρρικνώνεται από το καλοκαίρι μέχρι τα τέλη του χειμώνα και στη συνέχεια αναγεννάται την άνοιξη.

Οι επιστήμονες ονομάζουν αυτή την αναστρέψιμη αλλαγή μεγέθους "πλαστικότητα του εγκεφάλου" και υποθέτουν ότι χρησιμεύει στην εξοικονόμηση ενέργειας σε περίπτωση έλλειψης τροφής.

"Αυτά τα θηλαστικά, που έχουν το μέγεθος ενός αντίχειρα, χρειάζονται υψηλής ποιότητας τροφή κάθε λίγες ώρες, είτε το καλοκαίρι, όταν η τροφή είναι άφθονη, είτε το χειμώνα, όταν η τροφή είναι σπάνια", λέει η Dina Dechmann, επικεφαλής της ομάδας στο MPI για τη Συμπεριφορική Βιολογία, η οποία ασχολείται με το φαινόμενο Dehnel για πάνω από 13 χρόνια.

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Κουραμπιέδες, μελομακάρονα και μια αίσθηση ανεκπλήρωτου
Το πρώτο και μοναδικό βιο - ομοειδές φάρμακο για την πολλαπλή σκλήρυνση μπαίνει στις ΗΠΑ
Ι. Βαρδακαστάνης: Το αναπηρικό κίνημα συνεχίζει να αγωνίζεται και να διεκδικεί