Μπούκωμα: Συμβουλές ανακούφισης από τη ρινική συμφόρηση

Το μπούκωμα ή ρινική συμφόρηση αποτελεί ένα από τα συχνότερα συμπτώματα κατά τους φθινοπωρινούς και χειμερινούς μήνες, όταν οι ιώσεις βρίσκονται σε μεγάλη έξαρση. Η κατάσταση αυτή χαρακτηρίζεται από δυσχέρεια ρινικής αναπνοής, αίσθημα βουλώματος, φτέρνισμα και μεταβολές στη ρινική έκκριση, η οποία μπορεί να είναι διαυγής, λευκή, κίτρινη ή πράσινη. Η ένταση των συμπτωμάτων συχνά συνοδεύεται από πονοκέφαλο, καταρροή ή αίσθημα βάρους στο πρόσωπο.

Η λειτουργία της μύτης και ο ρόλος της στη φυσιολογία του αναπνευστικού

Η μύτη δεν είναι απλώς ένας αγωγός αέρα. Το επιθήλιο και ο βλεννογόνος της επιτελούν πολλαπλές λειτουργίες:

Φιλτράρισμα: Με τα τριχοειδή και τη βλέννα συγκρατούνται σωματίδια, μικροοργανισμοί και ρύποι.
Ύγρανση και θέρμανση: Ο αέρας υγραίνεται και θερμαίνεται ώστε να προστατεύονται οι κατώτεροι αεραγωγοί.
Άμυνα: Η βλέννα περιέχει λυσοζύμη, λακτοφερρίνη, ανοσοσφαιρίνη A και άλλους αντιμικροβιακούς παράγοντες.

Η μύτη έχει πλούσια συμπαθητική και παρασυμπαθητική νεύρωση. Οι συμπαθητικές ίνες κυριαρχούν σταθεροποιώντας έτσι την υγιή μύτη.Όταν η ισορροπία συμπαθητικού παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος διαταραχθεί — λόγω ιών, αλλεργιών ή ερεθιστικών παραγόντων — εμφανίζεται ρινική συμφόρηση.

Οι παραρρίνιοι κόλποι και ο ρόλος τους στην άμυνα

Οι παραρρίνιοι κόλποι (μετωπιαίοι, ιγμόρεια, ηθμοειδείς, σφηνοειδείς) είναι αεροφόρες κοιλότητες που επικοινωνούν με τη ρινική κοιλότητα. Η επένδυσή τους αποτελείται από αναπνευστικό επιθήλιο με κροσσωτά κύτταρα, τα οποία μετακινούν τη βλέννα προς τη μύτη.

Η βλέννα και το επιθήλιο των κόλπων παράγουν αντιμικροβιακές ουσίες (όπως νιτρικό οξείδιο – NO), οι οποίες έχουν σημαντική δράση έναντι ιών, βακτηρίων και μυκήτων. Η φυσιολογική απομάκρυνση της βλέννας είναι καθοριστική για την αποτροπή λοιμώξεων.

Όταν αυτή η ροή εμποδιστεί — από οίδημα, αλλεργία ή λοίμωξη — ο αέρας παγιδεύεται στους κόλπους και δημιουργείται περιβάλλον ιδανικό για ανάπτυξη μικροβιακής παραρρινοκολπίτιδας.

Αίτια μπουκώματος

Το μπούκωμα οφείλεται κυρίως σε:

Ιογενείς λοιμώξεις

Οι πιο συχνοί ιοί είναι:

ρινοϊοί (ο συχνότερος αιτιολογικός παράγοντας),
ιός γρίπης,
παραϊνφλουέντζα,
αδενοϊοί,
κορωνοϊοί,
αναπνευστικός συγκυτιακός ιός (RSV).

Έχουν περιγραφεί πάνω από 200 διαφορετικοί ιοί ικανοί να προκαλέσουν ρινική συμφόρηση.

Βακτηριακές λοιμώξεις

Τα συχνότερα παθογόνα:

Streptococcus pneumoniae
Haemophilus influenzae
Moraxella catarrhalis
Streptococcus pyogenes
Staphylococcus aureus

Οι βακτηριακές λοιμώξεις συνήθως αποτελούν δευτερογενή επιμόλυνση μετά από ιογενή λοίμωξη.

Αλλεργίες

Η αλλεργική ρινίτιδα προκαλεί έντονη αγγειοδιαστολή, αυξημένη παραγωγή βλέννας και φτέρνισμα.

Περιβαλλοντικοί παράγοντες

Καπνός, σκόνη, χαμηλή υγρασία, τοξικοί ατμοί και απότομες αλλαγές θερμοκρασίας ερεθίζουν το επιθήλιο.

Φαρμακογενής ρινίτιδα

Η παρατεταμένη χρήση αγγειοσυσπαστικών spray (>3 ημερών) μπορεί να οδηγήσει σε αναστροφή της δράσης, με έντονη αγγειοδιαστολή και χρόνια ρινική συμφόρηση.

Κλινική εικόνα και διάρκεια, άλλα υποκείμενα αίτια

Οι περισσότερες ιογενείς λοιμώξεις εξελίσσονται σε 3–5 ημέρες, ενώ τα συμπτώματα συνήθως υποχωρούν μέσα σε μία εβδομάδα. Παρατεινόμενα συμπτώματα πέραν της 7ης–10ης ημέρας ή επιδείνωση μετά από αρχική βελτίωση υποδηλώνουν πιθανή επιμόλυνση ή άλλο υποκείμενο αίτιο (π.χ. παραρρινοκολπίτιδα, αλλεργία).

Ομάδες υψηλού κινδύνου για επιπλοκές

Παιδιά <5 ετών
Έγκυες
Ηλικιωμένοι
Παχύσαρκοι
Διαβητικοί
Καρδιοπαθείς
Άτομα με άσθμα ή ΧΑΠ
Χρονίως πάσχοντες από νοσήματα που προκαλούν αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα
Ηπατοπαθείς και νεφροπαθείς
Καπνιστές

Σε αυτές τις ομάδες, ένα απλό μπούκωμα έχει υψηλότερο κίνδυνο να εξελιχθεί σε:

οξεία παραρρινοκολπίτιδα,
μέση ωτίτιδα,
πνευμονία,
μηνιγγίτιδα,
παρόξυνση καρδιοαναπνευστικών νοσημάτων.

Απλά μέτρα πρόληψης για όλους

Αντιμετώπιση και ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος

Ισορροπημένη διατροφή με επαρκείς υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, καλά λιπαρά, βιταμίνες (ιδίως A, C, D), ιχνοστοιχεία και αντιοξειδωτικά.
Αποφυγή υπερβολικού αλκοόλ και καφεΐνης.
Επαρκής ύπνος (7–9 ώρες).
Αποφυγή καπνίσματος και παθητικού καπνίσματος.

Μείωση έκθεσης σε μολυσματικούς παράγοντες

Πλύσιμο χεριών με σαπούνι.
Αποφυγή χώρων με συνωστισμό ή ανεπαρκή εξαερισμό.
Καλός αερισμός χώρων.
Απολύμανση επιφανειών σε περιόδους έξαρσης ιώσεων.

Αποφυγή άσκοπης αντιβίωσης

Η αντιβίωση δεν θεραπεύει τις ιογενείς λοιμώξεις και η κατάχρηση δημιουργεί ανθεκτικά στελέχη βακτηρίων.

Μέτρα ανακούφισης από τα συμπτώματα

Ατμόλουτρα – Υδρατμοί

Η παραμονή για 10 λεπτά σε περιβάλλον υδρατμών καθημερινά βοηθά:

στην ενυδάτωση του βλεννογόνου,
στη ρευστοποίηση της βλέννας,
στη διευκόλυνση της αποσυμφόρησης.

Ενυδάτωση

Η επαρκής πρόσληψη υγρών μειώνει το ιξώδες της βλέννας και διευκολύνει την απομάκρυνσή της.

Αφεψήματα και φυτικά σκευάσματα

Φασκόμηλο, δίκταμο και ζεστό τσάι εφόσον δεν υπάρχουν αντίστοιχες δυσανεξίες, συμβάλλουν στη διατήρηση της ενυδάτωσης και ήπιας αντιφλεγμονώδους δράσης.

Αποσυμφορητικά φάρμακα

Τα τοπικά αγγειοσυσπαστικά (π.χ. οξυμεταζολίνη, ξυλομεταζολίνη) πρέπει να χρησιμοποιούνται όχι περισσότερο από 3 συνεχόμενες ημέρες, γιατί προκαλούν φαρμακογενή ρινίτιδα.

Πότε χρειάζεται ιατρική εκτίμηση

Η παρατεταμένη ή επιδεινούμενη συμπτωματολογία απαιτεί ιατρική εξέταση για αποκλεισμό άλλων νοσημάτων όπως:

οξείας ιγμορίτιδας,
αλλεργικής ρινίτιδας,
ανατομικών ανωμαλιών (π.χ. σκολίωση ρινικού διαφράγματος),
πολυπόδων,
χρόνιων φλεγμονών,
σπανιότερα, νεοπλασιών.

Συμπτώματα συναγερμού:

Υψηλός πυρετός
Έντονος πόνος προσώπου,
Αιμόρροια,
Δυσκολία στην όραση,
Δυσκαμψία αυχένα,
Δύσπνοια
Πόνος στο στήθος
Εμμονή συμπτωμάτων άνω του επταημέρου
Επιδεινούμενα συμπτώματα
Οι πάσχοντες από νόσημα που προκαλεί καταστολή αναπνευστικού συστήματος ενδέχεται να έχουν ήπια συμπτώματα ακόμη και επί σοβαράς νόσου και πρέπει να ευρίσκονται υπό ιατρική παρακολούθηση σε όλη τη διάρκεια της λοίμωξης.