Κωνσταντίνος Νώτας MD, MSc, Νευρολόγος

Ο Κωνσταντίνος Νώτας, MD, Msc είναι ειδικός νευρολόγος και εξειδικεύεται στον τομέα της πολλαπλής σκλήρυνσης, της κεφαλαλγίας και της αντιμετώπισης των αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων. Εργάζεται ως επιμελητής νευρολόγος στην Κλινική “Άγιος Λουκάς”, διατηρεί ιδιωτικό ιατρείο στο κέντρο της Θεσσαλονίκης και αποτελεί  μέλος του Κέντρου Πολλαπλής Σκλήρυνσης της Κλινικής «Άγιος Λουκάς».

Η αναθεώρηση των διαγνωστικών κριτηρίων McDonald εντός του 2024 και η πρόσφατη δημοσίευσή τους έχει ως στόχο την αύξηση της ειδικότητας και της ευαισθησίας στη διάγνωση της πολλαπλής σκλήρυνσης (ΠΣ), εισάγοντας παράλληλα μια από τιςσημαντικότερες ιδεολογικές διαφοροποιήσεις σε σύγκριση με το παρελθόν: αυτή της βιολογικής θεώρησης της νόσου και της τεκμηρίωσης της διάγνωσης πριν την εμφάνιση κλινικής συμπτωματολογίας. Το νέο consensus προέκυψε μέσω της πολυκεντρικής, διεθνούς συνεργασίας ειδικών στη νόσο και δημοσιεύτηκε ως κεντρικό άρθρο στο Lancet Neurology τον Σεπτέμβριο του 2025, όπου και συνοψίζονται οι τροποποιήσεις και το θεωρητικό υπόβαθρο που τις υποστηρίζει [1]. Τα προηγούμενα κριτήρια είχαν δημοσιευτεί το 2017 και είχαν συμβάλει σημαντικά στην επιτάχυνση της διάγνωσης[2], ωστόσο η κλινική εμπειρία – τόσο στους ενήλικες όσο και στα παιδιά – είχε αναδείξει αρκετούς περιορισμούς, ειδικά σε περιπτώσεις άτυπων βλαβών, ασαφών απεικονιστικών ευρημάτων και συννοσηροτήτων που μιμούνται την ΠΣ.

Αναφορικά με τα προηγούμενα διαγνωστικά κριτήρια, όπου οι βασικοί πυλώνες της διάγνωσης ήταν η διασπορά στον χώρο (DIS) και στον χρόνο (DIT), η πρώτη μεγάλη αλλαγή αφορά την αναγνώριση του οπτικού νεύρου ως πέμπτη ανατομική περιοχή για την τεκμηρίωση της διασποράς στον χώρο (DIS), αποσαφηνίζοντας τις περιπτώσεις όπου μια κλινική ώση δεν αντικατοπτριζόταν σε ευρήματα από την απεικόνιση. Η μεταβολή αυτή αντικατοπτρίζει την ολοένα και συσσωρευόμενη βιβλιογραφία που αναδεικνύει τη διαγνωστική αξία των βλαβών του οπτικού νεύρου,όταν αυτές επιβεβαιώνονται με MRI υψηλής ευκρίνειας, οπτική τομογραφία συνοχής (OCT) ή οπτικά προκλητά δυναμικά (VEPs). Τα συνοδευτικά άρθρα που δημοσιεύθηκαν ως μέρος των συστάσεων τεκμηριώνουν λεπτομερώς τη συμβολή των βιοδεικτών του οπτικού νεύρου και θέτουν αυστηρές προϋποθέσεις για την ερμηνεία τους, έχοντας ως στόχο την αποφυγή της υπερεκτίμησης των ευρημάτων που μπορεί να σχετίζονται με τα λοιπά αίτιατης οπτικής νευρίτιδας[3]. Παράλληλα, όσον αφορά τη διασπορά στο χρόνο (DIT), μια από τις σημαντικότερες αλλαγές των νέων κριτηρίων είναι ότι αυτή παύει να αποτελεί πλέον απαραίτητη προϋπόθεση για τη διάγνωση. Η τροποποίηση αυτή αντικατοπτρίζει την αυξανόμενη εμπιστοσύνη στα απεικονιστικά ευρήματα και στους σύγχρονους βιοδείκτες του ΕΝΥ, όπως οι ολιγοκλωνικές ζώνες και κυρίως ο νεοεισερχόμενος στα κριτήρια δείκτης kappafreelightchains, ο οποίος φαίνεται να προσφέρει ισοδύναμη διαγνωστική ακρίβεια, με δυνατότητα όμως ποσοτικοποίησης και ταχύτερης διεκπεραίωσης [4].

Πέραν των τροποποιήσεων στους βασικούς άξονες της διάγνωσης, σημαντική προσθήκη στα κριτήρια του 2024 αποτελούν τα ειδικά απεικονιστικά χαρακτηριστικά που ενισχύουν την ειδικότητα της MRI και μπορούν να χρησιμοποιηθούν στα διαγνωστικά κριτήρια: η παρουσία του central vein sign (CVS) και οι paramagnetic rim lesions (PRLs). Το CVS, με τον λεγόμενο «select 6 rule», αποτελεί πλέον ένα αναγνωρισμένο εργαλείο σε περιπτώσεις διαγνωστικής αβεβαιότητας, ιδιαίτερα όταν οι απομυελινωτικές βλάβες είναι αμφίσημες ή όταν υπάρχει αυξημένη πιθανότητα μικροαγγειακής λευκοεγκεφαλοπάθειας[5,6]. Παρόμοια, οι PRLs έχουν ταυτοποιηθεί ως χρόνιες ενεργές βλάβες της νόσου και παρουσιάζουν υψηλή ειδικότητα στην ΠΣ, σε σύγκριση με άλλες απομυελινωτικές ή αγγειακές οντότητες, κάτι που ενισχύεται από πολυάριθμες εργασίες σε πραγματικό πληθυσμό ασθενών [7,8].

Επιπρόσθετα, μια ακόμη σημαντική αλλαγή αφορά την επέκταση της διάγνωσης της νόσου ακόμα και σε περιπτώσεις ακτινολογικά μεμονωμένου συνδρόμου (RIS), στις περιπτώσεις δηλαδή τυχαίας ανεύρεσης απομυελινωτικών εστιών, χωρίς την εμφάνιση, ή και σε παρουσία ασαφών, συμπτωμάτων. Με βάση τα νέα κριτήρια, το RIS μπορεί να θεωρηθεί ΠΣ όταν πληρούνται ορισμένοι δείκτες διασποράς στον χώρο και υποστηρίζεται παράλληλα από βιοδείκτες υψηλής ειδικότητας. Αντίστοιχα, στα νέα κριτήρια της νόσου ενοποιείται το πλαίσιο διάγνωσης τόσο των υποτροπιαζουσών όσο και των προοδευτικών μορφών της νόσου, με την παρουσία δύο ή περισσότερων εστιών στον νωτιαίο μυελό να θεωρείται επαρκής ένδειξη διασποράς στον χώρο στη διάγνωση της πρωτοπαθώς προϊούσας μορφής της ΠΣ (PPMS).

Τα νέα κριτήρια εστιάζουν αντίστοιχα σε μεγάλο βαθμό σε ολόκληρο το ηλικιακό φάσμα των ασθενών με τη νόσο. Αναφορικά με τα παιδιά και τους εφήβους, η νόσος μπορεί να παρουσιάζει διαφοροποιήσεις ως προς τις απεικονιστικές[10] και κλινικές[11] εκδηλώσεις της, γεγονός που συχνά οδηγούσε σε διαγνωστική αβεβαιότητα με βάση τα προηγούμενα κριτήρια. Τα νέα διαγνωστικά κριτήρια εισάγουν ένα ενιαίο πλαίσιο για τη διάγνωση της ΠΣ τόσο στα παιδιά όσο και στους ενήλικες, ενώ προτείνεται η διενέργεια ελέγχου για αντισώματα MOG-IgG με CBA σε όλα τα παιδιά κάτω των 12 ετών με απομυελινωτικό επεισόδιο. Από την άλλη πλευρά, η διάγνωση της νόσου σε ασθενείς ηλικίας άνω των 50 ετών ή/και με συννοσηρότητες απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή, καθώς οι πιθανότητες λανθασμένης διάγνωσης είναι υψηλότερες [12]. Στους ασθενείς λοιπόν μεγαλύτερης ηλικίας ή με σημαντικούς αγγειακούς παράγοντες κινδύνου, όπως υπέρταση, κάπνισμα, διαβήτη, δυσλιπιδαιμία ή γνωστή αγγειακή νόσο, συνιστώνται πρόσθετα διαγνωστικά στοιχεία για την επιβεβαίωση της νόσου.

Παρά τις καινοτομίες, οι συντάκτες των συστάσεων αναγνωρίζουν ότι υφίστανται προκλήσεις, καθώς η εφαρμογή των προηγμένων ακολουθιών απεικόνισης δεν είναι εφικτή σε όλα τα κέντρα και η εξοικείωση με τη σωστή ερμηνεία των βιοδεικτών απαιτεί εμπειρία, ενώ υπενθυμίζεται ότι η ανάγκη αποκλεισμού έτερων διαγνώσεων παραμένει κρίσιμη.

Συνολικά, τα αναθεωρημένα κριτήρια McDonald του 2024 προσφέρουν ευελιξία στη διάγνωση όταν υπάρχουν σαφή βιολογικά ή απεικονιστικά δεδομένα, ενώ ταυτόχρονα ενισχύουν την ειδικότητα μέσω νεότερων βιοδεικτών που έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα αξιόπιστοι. Η πρώιμη και αξιόπιστη διάγνωση, ακόμα και πριν από τα πρώτα συμπτώματα της νόσου, σε συνδυασμό με τα ελληνικά επικαιροποιημένα, εντός του 2025, θεραπευτικά πρωτόκολλα στην αντιμετώπιση της ΠΣ από το Υπουργείο Υγείας [13], δίνουν σήμερα τη δυνατότητα της έγκαιρης θεραπευτικής παρέμβασης στους ασθενείς με πολλαπλή σκλήρυνση ήδη από τα πρώτα στάδια, ακόμα και με θεραπείες υψηλής αποτελεσματικότητας όπως η οζανιμόδη. Παράλληλα, τα αναθεωρημένα κριτήρια επιδιώκουν να καταστήσουν τη διάγνωση της ΠΣ περισσότερο αντικειμενική, βασισμένη σε σταθμισμένη πολυπαραγοντική τεκμηρίωση και λιγότερο σε εξαρτώμενη από την εμπειρία κρίση του εξεταστή, συμβάλλοντας στην ιατρική της ακριβείας.

 

Βιβλιογραφία

 

 

  1. Montalban X, Lebrun-Frénay C, Oh J, Arrambide G, Moccia M, Amato MP, et al. Diagnosis of multiple sclerosis: 2024 revisions of the McDonald criteria. Lancet Neurol. 2025;24:850–65.
  2. Thompson AJ, Banwell BL, Barkhof F, Carroll WM, Coetzee T, Comi G, et al. Diagnosis of multiple sclerosis: 2017 revisions of the McDonald criteria. Lancet Neurol. 2018 Feb 1;17(2):162–73.
  3. Saidha S, Green AJ, Leocani L, Vidal-Jordana A, Kenney RC, Bsteh G, et al. The use of optical coherence tomography and visual evoked potentials in the 2024 McDonald diagnostic criteria for multiple sclerosis. Lancet Neurol. 2025 Oct 1;24(10):880–92.
  4. Rosenstein I, Rasch S, Axelsson M, Novakova L, Blennow K, Zetterberg H, Lycke J. Kappa free light chain index as a diagnostic biomarker in multiple sclerosis: A real-world investigation. J Neurochem. 2021 Nov;159(3):618-628.
  5. Borrelli S, Martire MS, Stölting A, Vanden Bulcke C, Pedrini E, Guisset F, Bugli C, et al. Central Vein Sign, Cortical Lesions, and Paramagnetic Rim Lesions for the Diagnostic and Prognostic Workup of Multiple Sclerosis. Neurol Neuroimmunol Neuroinflamm. 2024 Jul;11(4):e200253.
  6. Maggi P, Absinta M, Grammatico M, Vuolo L, Emmi G, Carlucci G, et al. Central vein sign differentiates Multiple Sclerosis from central nervous system inflammatory vasculopathies. Ann Neurol. 2018 Feb;83(2):283-294.
  7. Christopher C Hemond, Sathish K Dundamadappa, Mugdha Deshpande, Jonggyu Baek, Robert H Brown, Carolina Ionete, Daniel S Reich, Paramagnetic rim lesions are highly specific for multiple sclerosis in real-world data, Brain Communications, Volume 7, Issue 3, 2025
  8. Meaton I, Altokhis A, Allen CM, Clarke MA, Sinnecker T, Meier D, et al. Paramagnetic rims are a promising diagnostic imaging biomarker in multiple sclerosis. Mult Scler. 2022 Dec;28(14):2212-2220.
  9. Lebrun-Frénay C, Rollot F, Mondot L, Zephir H, Louapre C, Le Page E, et al. Risk Factors and Time to Clinical Symptoms of Multiple Sclerosis Among Patients With Radiologically Isolated Syndrome. JAMA Netw Open. 2021 Oct 1;4(10):e2128271.
  10. Banwell B, Arnold DL, Tillema JM, Rocca MA, Filippi M, Weinstock-Guttman B, Zivadinov R, Sormani MP. MRI in the evaluation of pediatric multiple sclerosis. Neurology. 2016 Aug 30;87(9 Suppl 2):S88-96.
  11. Bechlivani E, Pavlidou E, Notas K, Spilioti M, Karananou P, Pavlou E, Orologas A, Zafeiriou D, Evangeliou A. Pediatric-onset multiple sclerosis in Greece: A single-center study of the risk factors and a review of the literature. Eur J Paediatr Neurol. 2025 Mar;55:121-129.
  12. Marrie RA. Comorbidity in multiple sclerosis: implications for patient care. Nat Rev Neurol 2017; 13: 375–82.
  13. https://www.moh.gov.gr/articles/health/domes-kai-draseis-gia-thn-ygeia/kwdikopoihseis/therapeytika-prwtokolla-syntagografhshs/diagnwstika-kai-therapeytika-prwtokolla-syntagografhshs/5414-diagnwstika-kai-therapeytika-prwtokolla-syntagografhshs-neyrologikwn-noshmatwn?fdl=30016

 

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Ο Δ. Ευγενίδης εκ νέου πρόεδρος του Φαρμακευτικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης
Healthcare Transformation - Γρ. Καρέλος: Οι ανάγκες υποστήριξης από τους επαγγελματίες Υγείας [βίντεο]
Healthcare Transformation - Σ. Σαπουνάς: Τι γίνεται με HTA και κλινικές μελέτες στην Ελλάδα [βίντεο]