Χρήστος Κοντογιώργης, Λέκτορας, Σπύρος Πολυζώης, Φαρμακοποιός  και Θεόδωρος Κωνσταντινίδης, Καθηγητής
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Τμήμα Ιατρικής, Εργαστήριο Υγιεινής και Προστασία του Περιβάλλοντος

Είναι γεγονός ότι το φάρμακο αποτελεί ένα προϊόν που εξελίσσεται με την πάροδο του χρόνου ακολουθώντας τη γενικότερη εξέλιξη του ανθρώπου και άρα επηρεάζεται από τον τρόπο ζωής του, ενώ παράλληλα επηρεάζει το σύγχρονο τρόπο ζωής. Ο τρόπος ζωής του σημερινού ανθρώπου και οι συνθήκες που επικρατούν πλέον στο περιβάλλον, αποδεικνύουν επιδημιολογικά ότι δημιουργούνται πεδία άνθισης νέων ασθενειών αλλά και την επανεμφάνιση παλιών και πιθανόν «ξεχασμένων» ασθενειών. Επομένως, η ανάπτυξη νέων θεραπειών και νέων φαρμάκων, σε συνδυασμό με τη βελτιστοποίηση της θεραπευτικής αγωγής έχουν γίνει μονόδρομος, μια διαρκής πρόκληση για τους επιστήμονες υγείας αλλά και για τον κάθε ένα ασθενή χωριστά.

Η φαρμακευτική επιστήμη έχει να παρουσιάσει πλήθος νέων φαρμάκων και θεραπευτικών σχημάτων, τα οποία μπορούν πλέον να συμβάλλουν στη θεραπεία νόσων και ασθενειών που μαστίζουν τη σύγχρονη κοινωνία, όπως ο καρκίνος, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ασθένειες του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος κ.ά. Παρ’ όλα τα πλεονεκτήματα που μπορούν να προσφέρουν τα φάρμακα και οι φαρμακευτικές μέθοδοι γενικότερα, δεν θα πρέπει να αγνοούνται οι ανεπιθύμητες ενέργειες και παρενέργειες που προκαλούνται από τη χρήση των φαρμάκων.

Είναι γνωστό ότι οι δύο πολύ διαδεδομένες λέξεις: «φάρμακο» και «φαρμάκι» έχουν κοινή ετυμολογική ρίζα. Η μελέτη λοιπόν των ανεπιθύμητων αποτελεσμάτων στον πληθυσμό, αποτελεί αντικείμενο διαρκούς έρευνας για την επιστημονική κοινότητα. Έτσι δημιουργήθηκε τα τελευταία χρόνια ένας νέος κλάδος στο χώρο της επιστήμης του φαρμάκου, η φαρμακοεπιδημιολογία (pharmacoepidemiology).

Η φαρμακοεπιδημιολογία είναι η μελέτη της χρήσης των αποτελεσμάτων των φαρμάκων και των θεραπευτικών μηχανημάτων σε ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού [1]. Ιστορικά, επιστημονικά και ετυμολογικά ο όρος φαρμακοεπιδημιολογία προκύπτει από τη σύνθεση της κλινικής φαρμακολογίας με την επιδημιολογίας. Πιο συγκεκριμένα, η κλινική φαρμακολογία μελετά τα θεραπευτικά αποτελέσματα στους ασθενείς και στοχεύει στην εξατομίκευση της θεραπείας, ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε ασθενούς. Η εξατομίκευση της θεραπείας είναι ασφαλώς σχέση ρίσκου - οφέλους, με στόχο να διασφαλιστεί η επιλογή της ορθής θεραπευτικής αγωγής. Σε αυτό το σημείο αναδεικνύεται ο κρίσιμος ρόλος της Φαρμακοεπιδημιολογίας. Η φαρμακοπειδημιολογία αξιοποιεί τις αρχές και τη μεθοδολογία της Επιδημιολογίας. Επομένως, η φαρμακοεπιδημιολογία αξιοποιεί τις παρατηρήσεις που προκύπτουν από τη χρήση των φαρμάκων στον πληθυσμό και τα κλινικά συμπεράσματα που προέκυψαν από την προηγούμενη χρήση του φαρμάκου, ώστε να συμβάλλει στη βελτίωση της χρήσης τους και στη θεραπεία του πληθυσμού [1].

Η ιστορική πορεία της φαρμακοεπιδημιολογίας συνέβαλε καθοριστικά στην εξέλιξη της φαρμακευτικής αλλά και της ιατρικής επιστήμης με στόχο τη βελτίωση της υγείας του πληθυσμού. Σημαντικός σταθμός για την εξέλιξη της φαρμακοεπιδημιολογίας είναι το 1937, όταν καταγράφονται 100 θάνατοι στις Η.Π.Α. από τη χρήση ελιξιρίου του σουλφανιλιμιδίου, διαλυμένου σε διαιθυλενική γλυκόλη. Είναι η πρώτη φορά που ο Φορέας Ελέγχου Τροφίμων και Φαρμάκων των Η.Π.Α. υποχρεώνει να συνοδεύεται η αίτηση κυκλοφορίας ενός φαρμάκου από κλινικά δεδομένα και τοξικολογικές μελέτες. Στη διάρκεια του 20ου αιώνα η επιστήμη της Φαρμακοεπιδημιολογίας παρουσίασε ραγδαία εξέλιξη και συνέβαλε σημαντικά στη μελέτη της επίδρασης διαφόρων φαρμάκων στον πληθυσμό.

Σήμερα η Φαρμακοεπιδημιολογία ασχολείται με τους παρακάτω τομείς:

  • Αξιολογείται τα φάρμακα ως προς την αποτελεσματικότητά τους σε συγκεκριμένο πληθυσμό
  • Μελετά τη διαχρονική χρήση των φαρμάκων στον πληθυσμό αλλά και τις πιθανές αλλαγές στη χρήση τους
  • Προσδιορίζει το ρόλο της πληροφόρησης και της εκπαίδευσης του κοινού στη χρήση των φαρμάκων, τις πολιτικές προώθησης τους από τις εταιρείες, καθώς και την εμπλοκή των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης στην ενημέρωση του κοινού.
  • Μελετά ακόμη τις μη ενδεδειγμένες χρήσεις των φαρμάκων, καθώς και τις παρενέργειες που πιθανόν επιφέρουν στην υγεία του πληθυσμού
  • Συσχετίζει τη χρήση των φαρμάκων με τις νόσους και τις πιθανές επιδημίες
  • Ερευνά τη διακίνηση των φαρμάκων, από τη δημιουργία ως και την τελική κατανάλωση από τον ασθενή
  • Επιπλέον αναλύει τη συσχέτιση της φαρμακευτικής αγωγής με το κόστος

Η Φαρμακοεπιδημιολογία λοιπόν εμπεριέχει τους τομείς των επιδημιολογικών μελετών, τη φαρμακοεπαγρύπνηση και τη φαρμακοοικονομία.

Συμπερασματικά, λοιπόν, καταλήγουμε ότι η Φαρμακοεπιδημιολογία συμβάλλει καθοριστικά στον τομέα της υγείας, όχι μόνο στην επιτυχία της θεραπείας του ασθενούς, αλλά ταυτόχρονα έχει τη δυνατότητα να συνδράμει στη βελτίωση της ασφάλειας νέων φαρμάκων, ακόμα και όταν αυτά έχουν εισαχθεί στην αγορά. Συγκεκριμένα, οι μελέτες της χρήσης των φαρμάκων σε πληθυσμούς πολύ μεγαλύτερους από αυτούς που λαμβάνουν μέρος στις κλινικές μελέτες, ενδέχεται να φέρουν στο φως δεδομένα από ειδικές κατηγορίες ασθενών, όπως ηλικιωμένους, εγκύους, βρέφη και έτσι να περιορίσουμε την άσκοπη χρήση φαρμάκων στις κατηγορίες αυτές [2]. Παράλληλα, συνήθως οι ασθενείς που αποτελούν τον πληθυσμό των κλινικών μελετών, παρακολουθούνται στενά από τους ιατρούς, με αποτέλεσμα η υπερδοσολογία ή η ταυτόχρονη λήψη άσχετων μεταξύ τους φαρμάκων να είναι σπάνια. Επομένως, στην περίπτωση αυτή η Φαρμακοεπιδημιολογία μπορεί να δώσει πληροφορίες για την ασφάλεια νέων φαρμάκων, σε συνθήκες μη ελεγχόμενες, οι οποίες και προφανώς είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα [3].

Δεδομένου ότι στις μέρες, εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, λαμβάνεται πλέον σε μεγάλο υπόψη το οικονομικό σκέλος της θεραπείας του ασθενούς, οφείλουμε να υπολογίσουμε και την οικονομική συμβολή της φαρμακοεπιδημιολογίας στον τομέα της υγείας. Καθώς οι ανεπιθύμητες ενέργειες πιθανόν να οδηγήσουν σε λήψη και επιπρόσθετων φαρμάκων, με σκοπό την αποκατάσταση της υγείας του ασθενούς, πιθανόν το συνολικό κόστος να αυξηθεί δραματικά. Έτσι, με την αποσαφήνιση και τη γνωστοποίηση στο ευρύ κοινό των ανεπιθύμητων ενεργειών των φαρμάκων, μειώνεται το κόστος θεραπείας αλλά και οι περιπτώσεις ενδονοσοκομειακής φροντίδας των σημαντικών περιστατικών [1]. Το αποτέλεσμα σε αυτήν την περίπτωση είναι διττό, η ταυτόχρονη εξοικονόμηση κόστους για τον ασθενή αλλά και τις Δημόσιες Υπηρεσίες Υγείας.

Ο χώρος λοιπόν του φαρμάκου είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος. Ο κάθε ασθενής αλλά και ο κάθε πολίτης μπορεί να συμβάλλει με την ενημέρωση προς τους ειδικούς (γιατρούς, φαρμακοποιούς, οδοντιάτρους, κτηνιάτρους κλπ) όλων των παρατηρήσεων σχετικά με τη χρήση του φαρμάκου, τις παρενέργειες και κάθε σχετική πληροφορία. Όλες αυτές οι πληροφορίες αξιολογούνται με στόχο τη βελτιστοποίηση της θεραπείας, την αποφυγή των ανεπιθύμητων ενεργειών, τη μείωση θεραπευτικού κόστους αλλά και την αύξηση της ασφάλειας νέων φαρμάκων.

Συνοψίζοντας λοιπόν, ο τομέας της Φαρμακοεπιδημιολογίας είναι αρκετά δυναμικός, και έχει τις δυνατότητες να εξελιχθεί σε πολύτιμο εργαλείο για την περαιτέρω ανάπτυξη της Ιατρικής και Φαρμακευτικής επιστήμης.

Στα πλαίσια αυτά πραγματοποιήθηκε στην Αλεξανδρούπολη 18-20 Μαρτίου 2016 το 1ο Ελληνικό Συμπόσιο Φαρμακοεπιδημιολογίας, με ιδιαίτερα μεγάλη επιτυχία. Το συμπόσιο οργανώθηκε από το Φαρμακευτικό Σύλλογο Έβρου και το Εργαστήριο Υγιεινής και Προστασίας Περιβάλλοντος και το Εργαστήριο Φαρμακολογίας του Τμήματος Ιατρικής Δ.Π.Θ. Οι ομιλίες που πραγματοποιήθηκαν από Έλληνες και Ξένους ομιλητές ήταν ιδιαίτερα υψηλού επιπέδου και η συμμετοχή των συνέδρων ήταν ιδιαίτερα μεγάλη καθ’ όλη τη διάρκεια του συμποσίου. Ξεχωριστή ήταν η παρουσία του Καθηγητή Brian Strom από το Πανεπιστήμιο New Jersey-ο πλέον διακεκριμένος επιστήμονας σε αυτό το ερευνητικό πεδίο.




Πηγές:
[1] Brian L. Storm, Pharmacoepidimiology 3rd Edition 2000, J. Wiley Ltd,
[2] Griffin MR, Ray WA, Schaffner W, Nonsteroidal Anti-inflammatory Drugs use and death from peptic ulcer in elderly people (1988), Annals of Internal Medicine, page 109
[3] Mc Benzie MW, Marchall GL, Netzloff ML, Cluff LE, Adverse Drug Reactions lead to hospitalization in children, J. Pediatr (1976), page 89
[4] Stewart RB, Forgnone M, May FE, Forbes J, Cluff LE, Epidimiology of acute drug intoxications: patients’ characteristics, drugs and medical complications, Clin Toxicol (1974)

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Ελληνικά τα δύο πρώτα φαρμακεία παγκοσμίως που απέκτησαν την πιστοποίηση ''Pharmacists for the Future”
ΕΟΔΥ: Προληπτικά μέτρα για ταξιδιώτες - Επιδημίες και συμβάντα στον κόσμο
Πού θα γίνουν δωρεάν rapid tests από τον ΕΟΔΥ την Παρασκευή