CoViD-19: Η "ακτινογραφία" όλων των παραλλαγών και η Όμικρον 3

Άλφα, Βήτα, Γάμα, Δέλτα και Όμικρον. Τα πέντε πιο επικίνδυνα πρόσωπα με τα οποία ο SARS-CoV-2 απείλησε και συνεχίζει να απειλεί την ανθρωπότητα, δεν είναι παρά μόνο πέντε από τις δεκάδες παραλλαγές του. Τα λάθη που κάνει ο ιός στην διαδικασία αντιγραφής του εαυτού του, μεταφράζονται σε διαρκείς μεταλλάξεις. Αυτές που συντελούνται στην περιοχή της πρωτεϊνης ακίδας (Spike), μέσω της οποίας εισέρχεται ιός στο ανθρώπινο κύτταρο, προσδίδουν συγκεκριμένες ιδιότητες στα μεταλλαγμένα στελέχη: μεταδοτικότητα, παθογονικότητα, ικανότητα διαφυγής από το ανοσολογικό "τείχος" του εμβολίου, μειωμένη απόκριση στην θεραπευτική παρέμβαση, δυνατότητα επαναμόλυνσης.

Η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα παρακολουθεί, καταγράφει, κατηγοριοποιεί και "βαπτίζει" κάθε φορά τα νέα πρόσωπα του ιού, προετοιμάζοντας τις αντίστοιχες άμυνες, μέχρι την επόμενη παραλλαγή, σε μια αδυσώπητη μάχη για τη δημόσια υγεία, που διαρκεί ήδη πάνω από δύο χρόνια.

Ο βιοπαθολόγος, επιμελητής στο Εργαστήριο Μικροβιολογίας του νοσοκομείου ΑΧΕΠΑ της Θεσσαλονίκης, Γεώργιος Μελέτης (φωτογραφία), συνοψίζει τη μέχρι σήμερα διαδρομή, από το αρχικό στέλεχος της Wuhan, με το οποίο ο SARS-CoV-2 συστήθηκε στην ανθρωπότητα, μέχρι την Όμικρον 3, την τρίτη εκδοχή της υπέρ-μεταδοτικής παραλλαγής Όμικρον, που βρίσκεται ήδη στο μικροσκόπιο των επιστημόνων. Η εισήγησή του παρουσιάστηκε στο 36ο Βορειοελλαδικό Ιατρικό Συνέδριο.

Μεταλλάξεις, παραλλαγές, ονοματοδοσία

Ο διεθνής όρος που περιγράφει τις διάφορες εκδοχές του ιού είναι variant (παραλλαγή) και όχι mutation (μετάλλαξη). Κάθε παραλλαγή περιλαμβάνει αρκετές μεταλλάξεις σε σχέση με το αρχικό στέλεχος.

"Ξεκινώντας από την αρχική υπόθεση ότι ο SARS-CoV-2 προήλθε από γενετικό ανασυνδυασμό κορωνοϊών νυχτερίδας και παγκολίνου, ο προγονικός τύπος με ικανότητα να μολύνει ανθρώπους ονομάστηκε A lineage. Η επόμενη Β κ.ο.κ.", είπε ο κ. Μελέτης, περιγράφοντας την αρχή της διαδρομής, τον χειμώνα του 2019 - 2020.

Επιτροπή γενετιστών από τα πανεπιστήμια του Εδιμβούργου και της Οξφόρδης καθορίζουν την επιστημονική και δυσνόητη στο ευρύ κοινό ονοματοδοσία, με βάση συγκεκριμένους κανόνες: Οι γενεαλογίες (lineages) αναγράφονται με αλφαβητικό πρόθεμα με λατινικούς χαρακτήρες και αριθμητική κατάληξη, στις οποίες επιτρέπεται να χρησιμοποιηθεί οποιοδήποτε γράμμα εκτός των I, Oκαι X, επειδή το Ι προσομοιάζει στο 1 (ένα), το Ο στο 0 (μηδέν), ενώ το Χ χρησιμοποιείται μόνο για ανασυνδυασμένες σειρές. Κάθε τελεία σημαίνει "απόγονος του". "Δηλαδή, η γενεαλογία Β.1.1.7 σημαίνει 7ος απόγονος της Β.1.1, η οποία με τη σειρά της είναι ο πρώτος απόγονος της Β.1", εξήγησε ο βιοπαθολόγος.

Επειδή όλα αυτά είναι δυσνόητα στο ευρύ κοινό, αρχικά χρησιμοποιήθηκε μια ονοματολογία με βάση την χώρα προέλευσης, η οποία όμως από τη μια δεν είναι σωστή επιστημονικά και από την άλλη εγείρει και πολιτικές αντιδράσεις, γιατί έτσι στοχοποιούνται ολόκληρες χώρες και περιοχές. Έτσι, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εισήγαγε τη νέα ονοματολογία, με βάση τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου, κυρίως για αυτές που αξιολογούνται ως παραλλαγές ανησυχίας (variants of concern). Οι άλλες δύο κατηγορίες, ανάλογα με την κλιμάκωση του ΠΟΥ, είναι οι παραλλαγές ενδιαφέροντος (variants of interest) και οι παραλλαγές υπό παρακολούθηση (variants under monitoring).

Τα variants of concern μέχρι σήμερα:

• Άλφα: Ξεκίνησε στα τέλη του 2020 από τη Μεγάλη Βρετανία. Είχε 17 μεταλλάξεις, 14 σημειακές αντικαταστάσεις και 3 ελλείψεις, 8 εκ των οποίων βρίσκονταν στην S πρωτεϊνη. Υπήρξε μια έλλειψη που οδηγούσε σε μείωση της ανοσοποιητικής απάντησης και αποτυχία ανίχνευσης από ορισμένα διαγνωστικά τεστ. Κλινικά είχαμε περίπου 30% με 50% αυξημένη μεταδοτικότητα σε σχέση με το αρχικό στέλεχος, αυξημένες πιθανότητες νοσηλείας και θανάτου, όμως δεν επηρέασε ουσιαστικά τη δραστικότητα των εμβολίων. Σήμερα, θεωρείται de-escalated variant, διότι δεν κυκλοφορεί πλέον.
• Βήτα: Εμφανίστηκε περίπου την ίδια εποχή, στη Νότια Αφρική. Είχε 9 μεταλλάξεις στην S πρωτεϊνη, 3 εκ των οποίων βρίσκονται στην RBD περιοχή (η περιοχή σύνδεσης με τους υποδοχείς των ανθρώπινων κυττάρων), αυξάνοντας την συνδεσιμότητα με τον ACE2 υποδοχέα. Μία από αυτές είναι ίδια με την Άλφα και μια άλλη σχετίστηκε με μειωμένη αποδοτικότητα εμβολίων. Κλινικά, ήταν πιο μεταδοτική παραλλαγή από το αρχικό στέλεχος, όμως λιγότερο από την Άλφα. Είχε αυξημένες πιθανότητες νοσηλείας και θανάτου σε σχέση με το αρχικό στέλεχος και μειωμένη αποδοτικότητα των εμβολίων, κυρίως αυτού της AstraZeneca.
• Γάμα: Εμφανίστηκε στη Βραζιλία, τον Ιανουάριο του 2021. Έχει 10 μεταλλάξεις στην S πρωτεϊνη, 3 εκ των οποίων είναι ίδιες με το Βήτα και βρίσκονται στην RBD περιοχή. Αυξημένη μεταδοτικότητα σε σχέση με άλλες παραλλαγές, αλλά όχι περισσότερο από Άλφα και Δέλτα, προκαλεί 10% με 80% πιο θανατηφόρα νόσο σε σχέση με άλλες παραλλαγές στη Βραζιλία ενώ υπάρχουν ενδείξεις για ανοσιακή διαφυγή (δυνατότητα επαναλοίμωξης και μειωμένη δραστικότητα εμβολίων)
• Δέλτα: Πρωτοεμφανίστηκε στην Ινδία, περίπου στα τέλη του 2020. Τέσσερις σημαντικές μεταλλάξεις στην S πρωτεϊνη, μία από αυτές είναι ίδια με μετάλλαξη της Άλφα και βρίσκεται στην περιοχή διαχωρισμού της S πρωτεϊνης και μια άλλη νέα μετάλλαξη που σταθεροποιεί τη σύνδεση με τον ACE2 υποδοχέα και αυξάνει κατά πολύ τη μολυσματικότητα. Κλινικά έχουμε περίπου 80% με 90% μεγαλύτερη μεταδοτικότητα από την Άλφα και πιο σοβαρή νόσηση σε ανεμβολίαστους σε σχέση με όλες τις άλλες παραλλαγές. Όμως τα εμβόλια παρέμειναν προστατευτικά ως προς την πιθανότητα σοβαρής νόσησης.
• Υποπαραλλαγή AY.4.2, που λανθασμένα ονομάστηκε Δέλτα +, όπως ανέφερε ο κ. Μελέτης: Εμφανίζει επιπλέον μεταλλάξεις που παρουσιάζονται σε άλλες παραλλαγές, αλλά δεν υπήρχαν στο αρχικό Δέλτα. Δύο απ’ αυτές θεωρείται πως αυξάνουν τη μεταδοτικότητα, χωρίς όμως να επηρεάζουν εμβόλια και θεραπείες. Κλινικά, είναι 10% με 20% πιο μεταδοτική από την αρχική Δέλτα, χωρίς όμως ενδείξεις για ακόμη πιο σοβαρή νόσο και για μείωση της δραστικότητας των εμβολίων.
• Όμικρον: Ήρθε στην Μποτσουάνα, τον Νοέμβριο του 2021, για να διαψεύσει όσους εκτιμούσαν ότι ο ιός δεν θα μπορούσε να γίνει ακόμα πιο μεταδοτικός. Έχει πλήθος μεταλλάξεων στην S πρωτεϊνη και άλλαξε τους κανόνες του παιχνιδιού. Τριάντα αντικαταστάσεις, 3 διαγραφές και μια προσθήκη στην πρωτείνη S, 15 από τις οποίες βρίσκονται στο RBD, άρα πρόκειται για την παραλλαγή με τις περισσότερες μεταλλάξεις που έχει βρεθεί μέχρι τώρα σε μεγάλο αριθμό κρουσμάτων. Κλινικά ακόμα πιο αυξημένη μεταδοτικότητα ακόμα και σε σχέση με τη Δέλτα, όμως πλέον υπάρχουν ενδείξεις για πιο ήπια νόσο και για μειωμένη δραστικότητα των εμβολίων.
• Η υποπαραλλαγή Όμικρον 2, που κυριαρχεί ήδη σε δεκάδες χώρες, και στην Ελλάδα, φαίνεται από τα μέχρι στιγμής στοιχεία να έχει παρόμοια χαρακτηριστικά με την Όμικρον 1, αλλά ακόμη μεγαλύτερη μεταδοτικότητα.
• Όμικρον 3: Αναφέρθηκε πρόσφατα από τη Νότια Αφρική και εμφανίζει έναν συνδυασμό ορισμένων μεταλλάξεων της Ομικρον 1 και της Όμικρον 2, χωρίς όμως επιπλέον ξεχωριστές μεταλλάξεις. Από τις 33 μεταλλάξεις της Όμικρον 3 στην Spike πρωτεϊνη οι 31 είναι κοινές με την Όμικρον 1. "Αυτό αποτελεί μια ένδειξη ότι ίσως έχει παρόμοια συμπεριφορά με την Όμικρον 1", εκτιμά μιλώντας στο iatronet.gr ο κ. Μελέτης.

Επιχειρώντας να απαντήσει στο ερώτημα τι μας επιφυλάσσει το μέλλον, ο ίδιος είναι επιφυλακτικός. "Είναι γεγονός ότι τα χαρακτηριστικά της Όμικρον αφήνουν κάποια περιθώρια αισιοδοξίας, όμως είναι επίσης γεγονός ότι κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει με βεβαιότητα την εμφάνιση και νέων παραλλαγών που θα αλλάξουν εκ νέου τα δεδομένα. Επομένως εμείς οι βιοπαθολόγοι προτιμούμε πάντα να μιλάμε για εγρήγορση και επιτήρηση παρά για εφησυχασμό", καταλήγει.