Ψυχολογία και καρκίνος: Οι επιπτώσεις και η ψυχολογική υποστήριξη

Μια από τις πιο δύσκολες στιγμές στη ζωή ενός ανθρώπου είναι όταν μαθαίνει ότι πάσχει από κάποιο σοβαρό νόσημα.

Στην περίπτωση του καρκίνου και με δεδομένο ότι η ασθένεια είναι η πρώτη αιτία θανάτου σε όλο τον κόσμο, όταν κάποιος διαγιγνώσκεται, βρίσκεται αντιμέτωπος με μια σκληρή πραγματικότητα, με το ενδεχόμενο να παλέψει και να μην τα καταφέρει. Παράλληλα έχει την ελπίδα ότι όλα θα πάνε καλά στο τέλος. Άλλωστε σε αρκετές μορφές καρκίνου, εάν διαγνωστούν σε αρχικό στάδιο, η πρόγνωση είναι πολύ καλή και η νόσος θεραπεύεται…

Τώρα οι  ασθενείς ενώνουν τις φωνές τους δίνοντας το μήνυμα: «IamandIwill» όπως ονομάζεται και η καμπάνια που θα διαρκέσει τρία χρόνια. Οι προσωπικές τους ιστορίες καταβαραθρώνουν ντροπές και στερεότυπα, δίνοντας μάθημα ζωής…

"Εδώ και χρόνια διδάσκω στους φοιτητές μου την αλληλεξάρτηση της σωματικής και ψυχικής υγείας. Έπρεπε, όμως, να το βιώσω, για να το καταλάβω. Στις 3 Απριλίου του 2020 διαγνώστηκα με καρκίνο του μαστού. Στην αρχή λύγισα, φοβήθηκα. Όμως εκεί φάνηκε η δύναμη της ψυχοθεραπείας. Η ψυχολογική υποστήριξη με βοήθησε να αποστασιοποιηθώ από τον εαυτό μου και να αξιολογήσω την καθημερινότητά μου, τις κοινωνικές μου σχέσεις και τις σκέψεις μου», εξομολογείται μια ασθενής.

«Άρχισα να αγαπώ τον εαυτό μου, να σέβομαι την προσωπικότητά μου, αλλά και να με προστατεύω από εξωτερικές οικογενειακές επιθέσεις. Ένιωσα ότι έκανα χημειοθεραπεία στο σώμα, για να πολεμήσω τον καρκίνο και ψυχοθεραπεία στην ψυχή, για να πολεμήσω εκείνες τις σκέψεις που με τρόμαζαν, τα αδιαχείριστα συναισθήματα και τις αλλεπάλληλες επιθέσεις από έναν νοσηρό οικογενειακό κύκλο. Η ψυχολογική υποστήριξη, που είχα από την αρχή της διάγνωσής μου, με βοήθησε να διατηρήσω το ηθικό μου ακμαίο και να είμαι αισιόδοξη. Η θετική ψυχολογία μου με βοήθησε να αναχαιτίσω τις συνοδές συνέπειες της χημειοθεραπείας. Με βοήθησε να δω τον καρκίνο ως ένα δώρο, που έβαλε τον τρόπο που σκέφτομαι, αισθάνομαι και συμπεριφέρομαι σε μία νέα τροχιά γεμάτη αισιοδοξία, γαλήνη και ψυχική ευρωστία. Όντας καρκινοπαθής έχω καλύτερη ποιότητα ζωής από αυτήν που είχα ως υγιής».

Στο «ταξίδι» ενός καρκινοπαθούς η ψυχολογία επηρεάζεται βαθιά –όπως είναι αναμενόμενο– και είναι ευμετάβλητη. Περνά από διάφορα στάδια, από φάσεις, ανάλογα με την πορεία της ασθένειας, κάτι που καθιστά απαραίτητη την υποστήριξή του από ειδικούς, σε όλη τη διάρκεια αυτού του δύσκολου αγώνα.

Όπως εξηγεί η Άννα Χατζηδημητρίου, ΒΑ, MSc, D. CBT, Ψυχολόγος Υγείας, Ειδικευμένη στην Ψυχο-ογκολογία και στον  Χρόνιο Πόνο, St Thomas & Guy's hospital, UK, Διευθύντρια Τμήματος Ψυχολογίας  Ιατρικού Κέντρου Αθηνών, Ιδρύτρια/Διευθύντρια Κέντρου Ψυχολογίας και Προαγωγής της Υγείας «LiveWell – BeWell»: «Ο ασθενής, που θα διαγνωστεί με καρκίνο, έχει να αντιμετωπίσει τα συμπτώματα της νόσου, αλλά και τις παρενέργειες της θεραπείας. Παλεύει να μη χάσει τον εαυτό του από τις αλλαγές, που φέρνει η διάγνωση».

Σύμφωνα με την ειδικό, τρεις είναι οι βασικές αλλαγές, που συμβαίνουν και που επηρεάζουν την ψυχολογία.

• Αλλαγές στις πνευματικές και στις κινητικές λειτουργίες
• Αλλαγές στους ρόλους του ατόμου, σε σχέση με τον εαυτό του και με τους άλλους γύρω του
• Αλλαγές στην εμφάνιση, πιθανά από τις παρενέργειες της θεραπείας ή από τα συμπτώματα της πάθησης.
• Οι πιο συχνές επιπτώσεις, που χρήζουν υποστήριξης

Οι ψυχικές δυσκολίες εμφανίζονται στην προσπάθεια προσαρμογής στη νέα κατάσταση, στα διάφορα στάδια της νόσου και συνδέονται με έντονα συναισθήματα.

• Στη διάγνωση
• Στη θεραπεία
• Στην πιθανή υποτροπή ή μετάσταση της νόσου
• Στον έλεγχο, που έχουν οι ασθενείς, στον εαυτό τους και στη ζωή τους
• Ανάπτυξη ψυχολογικού τραυματισμού από το σοκ της διάγνωσης
• Κατάθλιψη και άγχος
• Αγχώδεις διαταραχές και κλινικές φοβίες.

«Πιο συχνές, 33%, είναι οι ψυχολογικές δυσλειτουργικές αντιδράσεις όπως: Διαταραχή στην ποιότητα ζωής, στις διαπροσωπικές σχέσεις, στη σεξουαλικότητα, στους οικογενειακούς και στους εργασιακούς ρόλους», επισημαίνει η κα Χατζηδημητρίου.

Και προσθέτει: «Τα δεδομένα, που προαναφέρθηκαν, μας υποδεικνύουν την ανάγκη για παρέμβαση ψυχολογική, ειδικά στην οξεία φάση μετά τη διάγνωση και την προσαρμογή του ασθενή στη νέα πραγματικότητα της νόσου, της αντιμετώπισης των δυσκολιών της θεραπείας και της επικοινωνίας με τη διεπιστημονική ομάδα».

Βήμα στους ασθενείς

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου (4/2) και τον Φεβρουάριο, που είναι αφιερωμένος στην αντιμετώπιση της ασθένειας, «τρέχει» η καμπάνια, από την ιστοσελίδα https://www.worldcancerday.org, με μήνυμα «IamandIwill»«Μαζί Μπορούμε».

«Η Ελλάδα συμμετέχει με ένα ηχηρό μήνυμα θεραπευτή και ασθενή, η οποία μοιράζεται τα οφέλη, που αποκόμισε από την ψυχολογική υποστήριξη, όταν διαγνώστηκε με καρκίνο του μαστού εν μέσω πανδημίας», λέει η ειδικός.

Σύμφωνα με την κα Χατζηδημητρίου, μέρος της θεραπευτικής διαδικασίας κάποιες φορές είναι να θες δυνατά, φωναχτά να μοιραστείς, να ξορκίσεις αυτό που πέρασες.

Οι βασικοί στόχοι της ψυχολογικής παρέμβασης

Ποιοι είναι, όμως, οι βασικοί στόχοι της ψυχολογικής παρέμβασης στον καρκινοπαθή ασθενή;

Είναι η υποστήριξη:

• Στην προσαρμογή της διάγνωσης
• Στην προσαρμογή της θεραπείας (χειρουργική επέμβαση, ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία)
• Στην αντιμετώπιση των παρενεργειών, στοχεύοντας σε μια καλύτερη ποιότητα ζωής
• Στην αντιμετώπιση της νέας πραγματικότητας της ζωής τους, που συνεχώς πρέπει να αναπλάθεται, ανάλογα με την εξέλιξη της νόσου
• Στην αναπροσαρμογή των κοινωνικών, εργασιακών και οικογενειακών ρόλων
• Στην τοποθέτηση νέων προσωπικών στόχων
• Υποστήριξη για τους φόβους, που επιφυλάσσει το μέλλον, για την ανησυχία ότι η νόσος θα υποτροπιάσει ή θα δημιουργηθούν μεταστάσεις
• Συμβουλευτική υποστήριξη για την αλλαγή στην εξωτερική εμφάνιση του ασθενή (π.χ. από τις παρενέργειες, όπως τριχόπτωση, body image counseling)
• Αντιμετώπιση κλινικών διαταραχών και αρνητικών συναισθημάτων, όπως άγχος, εκνευρισμός, πανικός, φόβος, κατάθλιψη (emotional management)
• Αντιμετώπιση του πόνου με ψυχολογικές μεθόδους (pain management)
• Υποστήριξη της οικογένειας.

«Στην πάθηση αυτή, ίσως περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη, πρέπει να κάνουμε τη διαδρομή μέσα «στα παπούτσια» του άλλου. Γιατροί, επαγγελματίες υγείας, οικογένεια, φίλοι, να περπατήσουμε στα μονοπάτια του μυαλού του ανθρώπου που πάσχει, να δούμε για εκείνον τι σημαίνει, πώς επιδρά πάνω του, στη ζωή του», καταλήγει η Ψυχολόγος Υγείας.