Κακώσεις κεφαλής: Πότε πρέπει να ανησυχούμε

Οι κακώσεις κεφαλής είναι ιδιαίτερα συνηθισμένες στα παιδιά και κατά κανόνα είναι ελαφρές. Είναι χρήσιμο, λοιπόν, οι γονείς να γνωρίζουν ορισμένα χαρακτηριστικά τους και να είναι σε θέση να ξεχωρίσουν μια αθώα κάκωση από αυτήν που θα χρειαστεί περαιτέρω εξειδικευμένη εκτίμηση.

Ποια είναι όμως αυτά τα χαρακτηριστικά και τι σημαίνουν;

Καλό είναι να ξεχωρίζει ο όρος ‘κρανιοεγκεφαλική κάκωση’ από τον όρο ‘κάκωση κεφαλής’, μιας και στον πρώτο περιλαμβάνονται χτυπήματα στο κεφάλι, που προκαλούν έστω και περιορισμένη εγκεφαλική δυσλειτουργία, χωρίς να είναι απαραίτητη η ανάδειξη συγκεκριμένης βλάβης στον εγκέφαλο.

Ο δεύτερος όρος τείνει να χρησιμοποιείται για τα πιο αθώα χτυπήματα (π.χ. εκδορές).

Ο μηχανισμός των κακώσεων μπορεί να διαφέρει ανάλογα με την ηλικία του παιδιού. Έτσι, στα νεογνά τα χτυπήματα στο κεφάλι συνήθως είναι αποτέλεσμα κακοποίησης. Στα βρέφη και στα νήπια που ξεκινούν να περπατούν πιο συχνές είναι οι πτώσεις.

Στα παιδιά μέσης σχολικής ηλικίας προεξάρχουν οι τραυματισμοί που σχετίζονται με την άθληση και άλλα παιχνίδια, ενώ στα μεγαλύτερα παιδιά και στους εφήβους κυριαρχούν οι κακώσεις οι οποίες σχετίζονται με κινούμενα οχήματα (τροχαία, παρασύρσεις).

Στοιχεία σχετικά με το μηχανισμό της κάκωσης που έχουν μεγαλύτερο βαθμό επικινδυνότητας είναι:

• Πτώση από ύψος άνω των 60 εκατοστών, νούμερο που αντιστοιχεί στο μέσο ύψος ενός κρεβατιού.
• Πρόσκρουση σε σκληρή επιφάνεια (πλακάκια, τσιμέντο). 
  Πρόσκρουση σε σταθερό αντικείμενο με ταχύτητα (π.χ. παιδί που τρέχει και χτυπά στον τοίχο).
• Πλήξη με βαρύ ή/και ταχέως κινούμενο αντικείμενο (π.χ. πέτρα, μπάλα).
• Ατύχημα με ποδήλατο ή δίκυκλο χωρίς κράνος.
• Τροχαίο με αυτοκίνητο - παράσυρση.
• Ηλικία <2 ετών.
• Χτύπημα στο πίσω μέρος του κεφαλιού (ινιακή χώρα).
• Ασαφές ιστορικό, ελλιπείς πληροφορίες κάκωσης.
• Υποψία κάκωσης από πρόθεση, κακοποίηση.

Σημεία προσοχής

Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνουν οι γονείς σε περιπτώσεις μετά την κάκωση, κατά τις οποίες:

• Υπάρχει απώλεια αισθήσεων. Το παιδί, δηλαδή, αμέσως ή λίγο μετά το χτύπημα είναι αναίσθητο και δεν αντιδρά έστω και για μερικά δευτερόλεπτα.
• Εμφανίζονται σπασμοί, επιληπτική κρίση δηλαδή που μπορεί επίσης να περιλαμβάνει απώλεια ούρων - κοπράνων, ή στροφή βλέμματος (φαίνεται το άσπρο των ματιών).
• Κάποια πλευρά του σώματος είναι πιο αδύναμη από την άλλη (π.χ. άνω - κάτω άκρο, γωνία του στόματος).
• Το παιδί είναι ληθαργικό, κοιμάται δηλαδή βαθιά και υπάρχει δυσκολία στην αφύπνισή του.
• Αντίθετα, το παιδί μπορεί να είναι ευερέθιστο, να κλαίει και να μην παρηγορείται, ή να είναι διεγερτικό.
• Περπατά ακανόνιστα και έχει διαταραγμένη ισορροπία.
• Εμφανίζει έντονο και επίμονο πονοκέφαλο, που δεν περνά με τα συνήθη παυσίπονα (π.χ. παρακεταμόλη) και γίνεται όλο και χειρότερος.
• Παραπονείται για μουδιάσματα στα χέρια ή στα πόδια, για πόνο στην περιοχή του αυχένα και δυσκολεύεται να στηρίξει το κεφάλι του ή το κρατά σε λοξή θέση σε σχέση με τον αυχένα - λαιμό του.

Τα παραπάνω είναι σοβαρά και ανησυχητικά συμπτώματα και σημεία. Η εμφάνισή τους επιβάλλει την άμεση μεταφορά του παιδιού με ασφαλείς συνθήκες σε νοσοκομείο, το οποίο κατά προτίμηση θα παρέχει παιδοχειρουργική και νευροχειρουργική κάλυψη.

Επιπλέον, επικίνδυνα ευρήματα μιας κάκωσης κεφαλής είναι:

• Μεγάλο θλαστικό τραύμα του τριχωτού. Βαθύ σχίσιμο ή κόψιμο δηλαδή στο κεφάλι, που συνήθως αιμορραγεί αρκετά λόγω της πλούσιας αιμάτωσης του δέρματος στο κρανίο.
• Ανοιχτό κάταγμα κρανίου. Σπάσιμο δηλαδή στα οστά του κρανίου, που μπορεί κανείς να ψηλαφίσει κάτω από άνοιγμα στο δέρμα ως ανώμαλη προεξοχή ή εμβάθυνση. Μεγάλο κεφαλαιμάτωμα - συγκέντρωση δηλαδή αίματος κάτω από το δέρμα και πάνω από το οστό (καρούμπαλο).
• Εκχύμωση, μελανιά δηλαδή γύρω από τα μάτια ή πίσω από το πτερύγιο του αφτιού. Μπορεί να σημαίνουν κάταγμα στη βάση του κρανίου.
• Αυξημένη τάση μεγάλης πηγής. Στα νεογνά και σε βρέφη, στα οποία ακόμα δεν έχουν κλείσει οι ραφές του κρανίου, μπορεί στο πάνω μέρος του μετώπου να ψηλαφηθεί η μεγάλη πηγή που φυσιολογικά θα πρέπει να είναι πιο μαλακή από το γύρω οστό.
• Η εκροή υδαρούς υγρού από τη μύτη, το αφτί ή από τραύμα στο κρανίο. Το υγρό αυτό μπορεί να μοιάζει με νερό.
• Βουητό στο αφτί ή διαπίστωση ότι υπολείπεται η ακοή στο ένα ή και στα δύο αφτιά.
• Οποιοδήποτε χτύπημα στα μάτια.
• Χτυπήματα στο κρανίο αμέσως πάνω από τα αφτιά, όπου το πάχος του οστού είναι μικρότερο.

Τα ‘συνήθη’ συμπτώματα

Πιο συνηθισμένα ευρήματα ύστερα από χτύπημα στο κεφάλι, τα οποία επίσης χρήζουν προσοχής, είναι:

• Ζάλη. Το παιδί μπορεί να αισθάνεται ότι γυρίζει το ταβάνι ή φεύγει το πάτωμα.
• Ναυτία - τάση προς έμετο - επεισόδια εμέτων. Έπειτα από μία έστω και απλή κάκωση κεφαλής, ειδικά στα παιδιά, είναι συνηθισμένο να εμφανιστούν έμετοι. Ο αριθμός των εμέτων δεν έχει τη μεγαλύτερη σημασία (δύο - τρία επεισόδια). Το σημαντικό είναι αν τα επεισόδια αυτά συνοδεύονται και από άλλα συμπτώματα (έντονη υπνηλία - ανησυχία - ευερεθιστότητα) και κυρίως αν έχουν την τάση να χειροτερεύουν μαζί με επιδείνωση της κεφαλαλγίας.
• Ανορεξία - μειωμένη επιθυμία για πρόσληψη τροφής.
• Υπνηλία. Το παιδί θέλει να κοιμάται, αλλά ξυπνά με λίγη προσπάθεια.
• Διανοητική σύγχυση. Μπορεί να μπερδεύει πρόσωπα, να μη θυμάται ημερομηνίες, να επαναλαμβάνει ίδιες φράσεις, να έχει ανέκφραστο πρόσωπο, να μιλά πιο αργά και οι απαντήσεις του να είναι καθυστερημένες, να αποσπάται εύκολα η προσοχή του, να μπερδεύει και να μη θυμάται αντικείμενα ή λέξεις, να κλαίει ή να γελά χωρίς ιδιαίτερο λόγο.
• Θόλωση όρασης (δε βλέπει καθαρά) - διπλωπία (βλέπει διπλά αντικείμενα)

Ο όρος εγκεφαλική διάσειση (concussion), που χρησιμοποιείται συνήθως καταχρηστικά, περιλαμβάνει πολλά από τα ανωτέρω συμπτώματα, όμως τα δύο κυριότερα ευρήματα είναι η απώλεια αισθήσεων και/ή οι διαταραχές μνήμης. Οι πιο συνηθισμένες διαταραχές μνήμης αφορούν σε γεγονότα κατά ή μετά την κάκωση.

Πιο ανησυχητικές είναι αυτές για γεγονότα πριν από την κάκωση.

Από τα παραπάνω διαπιστώνεται ότι η διάκριση ενός απλού από ένα σοβαρό χτύπημα στο κεφάλι απαιτεί υψηλό δείκτη υποψίας και εγρήγορση από την πλευρά των γονέων. Σε κάθε περίπτωση αμφιβολίας, η έγκαιρη εκτίμηση και η συμβουλή των ειδικών είναι καθοριστικές και επιβεβλημένες.

Πηγές:
Βασίλης Τσίτουρας, Νευροχειρουργός, Επιστημονικός Συνεργάτης Παιδονευροχειρουργικού Τμήματος, Παίδων ΜΗΤΕΡΑ.