Έχει την ικανότητα ένας ηλικιωμένος με άνοια να λάβει αποφάσεις με σημαντικό οικονομικό αντίκτυπο, όπως να διαμοιράσει την περιουσία του σε κληρονόμους, να λάβει ένα δάνειο, να πουλήσει ή να αγοράσει ένα ακίνητο; Δεν είναι λίγες οι υποθέσεις που φτάνουν στα δικαστήρια, έπειτα από προσφυγές - συνήθως συγγενών - που αμφισβητούν αυτή την ικανότητα και ζητούν ακύρωση δικαιοπραξιών.
Η νευροψυχολόγος, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο ΑΠΘ, Βαϊτσα Γιαννούλη (φωτογραφία), ανήκει σε μια ολιγάριθμη ομάδα επιστημόνων διεθνώς που ασχολούνται με την οικονομική ικανότητα ασθενών με διάφορες νευρογνωστικές διαταραχές. Με υπερδεκαετή έρευνα στο συγκεκριμένο αντικείμενο, έχει αναπτύξει ένα τεστ αξιολόγησης του βαθμού ικανότητας ενός ατόμου να λαμβάνει σημαντικές οικονομικές αποφάσεις, όταν έχει διαγνωστεί με νόσο Alzheimer σε διάφορα στάδια, με αγγειακή ή μετωποκροταφική άνοια, νόσο Πάρκινσον με ανοϊκά στοιχεία, ψευδοάνοια λόγω κατάθλιψης κ.ά.
Η ίδια μιλάει στο iatronet.gr με αφορμή την τελευταία της μελέτη αναφορικά με την οικονομική ικανότητα ασθενών με μετωποκροταφική άνοια.
Πώς αξιολογείται η οικονομική ικανότητα
Το Mini Mental State Examination (MMSE) είναι το πιο διαδεδομένο διεθνώς τεστ αξιολόγησης των γνωστικών ικανοτήτων ενός ατόμου και του σταδίου της γνωστικής εξασθένησης ασθενών με άνοια. Το τεστ που ανέπτυξε η Ελληνίδα ερευνήτρια εστιάζει πιο εξειδικευμένα σε ειδικές πτυχές αυτής της ικανότητας, που αφορούν την οικονομική διαχείριση: "Βρίσκουμε συγκεκριμένα αν το άτομο δυσκολεύεται να αντιληφθεί αριθμούς, αν δυσκολεύεται να κατανοήσει σημασιολογικά βασικές οικονομικές έννοιες, να λάβει αποφάσεις σε διλήμματα οικονομικής φύσεως, να θυμηθεί τα μέλη της οικογένειάς του όταν θα πάει να κάνει έναν διαμοιρασμό περιουσίας", εξηγεί η κ. Γιαννούλη.
Το εργαλείο αξιολόγησης, που σχεδιάστηκε και σταθμίστηκε με βάση το μοντέλο του Αμερικανού ομότιμου καθηγητή Μάρσον, μπορεί σε μια υποκλίμακά του να αξιολογήσει την ικανότητα του ασθενή να εκτελεί καθημερινές οικονομικές λειτουργίες, όπως να ψωνίσει από το σούπερ μάρκετ. "Σε αυτή την υποκλίμακα βλέπουμε αν μπορεί να κατονομάσει κέρματα και χαρτονομίσματα και να κάνει απλές αριθμητικές πράξεις. Για μεγαλύτερες δικαιοπραξίες, όπως να πάρει ένα δάνειο, πρέπει να δούμε και πώς αντιλαμβάνεται μεγάλους αριθμούς, αν καταλαβαινει σημασιολογικά έννοιες όπως ο φόρος, αν έχει την ικανότητα να κάνει μια αριθμητική πράξη κ.ά.", σημειώνει.
Στα δικαστήρια
Αρχικός στόχος της συγκεκριμένης ερευνητικής ενασχόλησης ήταν η συνδρομή στις κρίσεις που γίνονται στα δικαστήρια για τις δικαιοπραξίες περιουσιακού δικαίου. Πολλές φορές ειδικοί επιστήμονες, συνήθως καθηγητές πανεπιστημίου, καλούνται να γνωματεύσουν σε ανάλογες υποθέσεις. Ελλείψει επίσημων πρωτοκόλλων, ωστόσο, η κρίση τους είναι υποκειμενική και συχνά αντικρούεται. "Δεν έχουμε αυτή τη στιγμή εργαλεία που να εντάσσονται σε ένα συγκεκριμένο πρωτόκολλο εκτίμησης, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη. Έτσι, συχνά οι ειδικοί βρίσκονται ο ένας απέναντι στον άλλο και αυτό καταλήγει σε έναν πόλεμο εντυπώσεων", παρατηρεί η ερευνήτρια.
Τα πράγματα δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο, όταν η προσφυγή στα δικαστήρια γίνεται μετά τον θάνατο του ατόμου που έκανε την προσβαλλόμενη πράξη (π.χ. μια διαθήκη). Ακόμη και σε περιπτώσεις που υπήρξε διαγνωσμένη μορφή άνοιας, η κρίση του δικαστηρίου είναι δυσχερής, καθώς υπάρχει κλιμάκωση ως προς τα επίπεδα οικονομικής ικανότητας. "Με εξέταση εν ζωή είναι πολύ πιο εύκολα τα πράγματα, γιατί θα έχουμε την πραγματική επίδοση. Αν για παράδειγμα έχουμε 2,5 τυπικές αποκλίσεις κάτω από το μέσο όρο των φυσιολογικών λέμε με βάση τα κριτήρια που υπάρχουν στη νευροψυχολογία ότι το άτομο είναι ανίκανο για την δικαιοπραξία. Αν είναι 1,5 η τυπική απόκλιση το άτομο είναι μερικώς ικανό. Επομένως, η αξιολόγηση μετά θάνατον είναι αρκετά προβληματική", εξηγεί η κ. Γιαννούλη και προσθέτει: "Σε αυτό το πλαίσιο κινείται η πρόβλεψη στο σχέδιο δράσης που έχει ανακοινωθεί για την άνοια, να ορίζεται έγκαιρα –πριν προχωρήσει η ασθένεια- ένα άτομο που θα διαχειρίζεται τόσο τα θέματα υγείας τους όσο και τα οικονομικά τους. Βέβαια, κι αυτό στην πράξη μπορεί να είναι αρκετά προβληματικό".
Μετωποκροταφική άνοια: Η σύγκρουση υπερεκτίμησης και υποεκτίμησης
Στην τελευταία της μελέτη, με επιβλέπουσα την ομότιμη καθηγήτρια Νευρολογίας στο ΑΠΘ, Μάγδα Τσολάκη, η κ. Γιαννούλη διερεύνησε την οικονομική ικανότητα ασθενών με μετωποκροταφική άνοια (FTD), την τέταρτη σε συχνότητα μορφή άνοιας.
Έλληνες ασθενείς με FTD και ομάδα ελέγχου αποτελούμενη από υγιείς με τα ίδια δημογραφικά χαρακτηριστικά (ηλικία, φύλο, εκπαίδευση), υποβλήθηκαν
- σε γνωστική αξιολόγηση (μνήμη, προσοχή, εκτελεστική λειτουργία, οπτικοακουστικές δεξιότητες, λεκτικές λειτουργίες),
- σε συναισθηματική αξιολόγηση (άγχος, κατάθλιψη),
- και σε αξιολόγηση χρηματοοικονομικής ικανότητας.
Επιπλέον, ζητήθηκε από τους ίδιους τους ασθενείς, αλλά και από τα άτομα που τους φροντίζουν, να αξιολογήσουν την ικανότητα των πρώτων να διαχειρίζονται οικονομικές υποθέσεις.
Τα αποτελέσματα έδειξαν σημαντική έκπτωση της οικονομικής ικανότητας των ασθενών με μετωποκροταφική άνοια. Επίσης, οι ασθενείς υπερεκτιμούν την ικανότητά τους αυτή, ενώ οι φροντιστές τους συχνά την υποεκτιμούν.
Συμπεράσματα
Συμπυκνώνοντας το μήνυμα που προκύπτει από την υπερδεκαετή έρευνά της στο συγκεκριμένο αντικείμενο, η κ. Γιαννούλη επισημαίνει πως οι ομάδες ηλικιωμένων που έχουν κάποια νευρογνωστική διαταραχή πρέπει να εξετάζονται ως προς την οικονομική τους ικανότητα. "Φαίνεται πως υπάρχει πρόβλημα, ακόμα και στην ήπια μορφή της νόσου Alzheimer, στην μετωποκροταφική άνοια που είναι παραμελημένη, ενώ προκύπτουν ελλείμματα και στην ήπια νοητική διαταραχή", επισημαίνει και καταλήγει: "Και οι τράπεζες θα έπρεπε να μπουν σε μια διαδικασία προβληματισμού αν δουν κάποια σημάδια και να προσπαθήσουν να βρουν τρόπο να προστατεύσουν τους ηλικιωμένους πελάτες τους. Οι οικογένειες από την πλευρά τους, οφείλουν να βρουν τρόπο να διαχειριστούν ανάλογα προβλήματα, ενώ οι κλινικοί οφείλουν να είναι εκπαιδευμένοι".
Ειδήσεις υγείας σήμερα
ΕΝΙΘ: Σταγόνα στον ωκεανό των ελλείψεων οι προκηρύξεις θέσεων ιατρών ΕΣΥ
Ρευματικά νοσήματα: Νέες μέθοδοι απεικόνισης, μελλοντικές θεραπείες, πρόληψη
Μαρινέλλα: Βγαίνει από τη ΜΕΘ, μεταφέρεται σε δωμάτιο νοσηλείας