Η κ. Βαΐτσα Γιαννούλη (φωτογραφία) ανήκει στους παγκόσμιους experts αναφορικά με την αξιολόγηση της οικονομικής ικανότητας ηλικιωμένων, δηλαδή της δυνατότητάς τους να διαχειρίζονται οικονομικά και να λαμβάνουν σημαντικές αποφάσεις, όπως να συντάξουν μια διαθήκη, να μοιράσουν την περιουσία τους σε κληρονόμους ή να μεταβιβάσουν ένα ακίνητο. Πολύ συχνά αυτή η ικανότητα αμφισβητείται και οι υποθέσεις φτάνουν στα αστικά δικαστήρια έπειτα από προσφυγές κυρίως συγγενών, ακόμη και μετά τον θάνατο του ατόμου που έκανε τη δικαιοπραξία.

Η νευροψυχολόγος, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, βρέθηκε πριν από λίγες μέρες στο Βίλνιους της Λιθουανίας και παρέλαβε το πανευρωπαϊκό βραβείο 2025 EAPL Scientific Impact Award από την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ψυχολογίας και Δικαίου (European Association of Psychology and Law) για το συνολικό ερευνητικό της έργο και για την σημασία των ευρημάτων στο αστικό δίκαιο.

Με αφορμή την διάκριση, η οποία απονέμεται για πρώτη φορά σε Έλληνα επιστήμονα, η κ. Γιαννούλη μιλάει στο iatronet.gr για τους παράγοντες που επηρεάζουν την ικανότητα ενός ατόμου να διαχειρίζεται οικονομικά και ποιοι όχι, ενώ επισημαίνει την ανάγκη δημιουργίας πρωτοκόλλων και κοινά αποδεκτών κατευθυντήριων οδηγιών, που θα λαμβάνονται υπόψη από τα δικαστήρια.

Προβλεπτικοί παράγοντες

Η νευροψυχολόγος προτείνει μια «βεντάλια» παραγόντων που πρέπει να συναξιολογούνται από τα αστικά δικαστήρια όταν εκδικάζουν υποθέσεις περιουσιακού δικαίου. "Ο συνδυασμός αυτών των προβλεπτικών παραγόντων, που έχουν μελετηθεί επιστημονικά, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και από δικηγόρους και από δικαστές, ώστε να προχωρήσουν σε πιο λεπτομερή εξέταση των ατόμων πριν αποφανθεί το δικαστήριο για το αν αυτά έχουν τη δυνατότητα οικονομικής διαχείρισης από μια ηλικία και μετά", εξηγεί.

Γονίδια, ογκομετρήσεις περιοχών του εγκεφάλου, κοινωνικές και δημογραφικές μεταβλητές, ικανότητα επίλυσης αριθμητικών τεστ, κάποια διάγνωση νευρογνωστικής διαταραχής και άλλοι παράγοντες έχουν μελετηθεί ως προς την επίδρασή τους. Η κ. Γιαννούλη περιγράφει τα αποτελέσματα της έρευνας για την σημασία κάθε παράγοντα:

Γονιδιακά: Η απολιποπρωτεϊνη Ε4, παρόλο που έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης άνοιας, δεν φαίνεται να αποτελεί από μόνη της προβλεπτικό παράγοντα. "Δεν επηρεάζει τα οικονομικά τεστ, επομένως δεν είναι μια πληροφορία που θα έπρεπε να περιληφθεί στα πρωτόκολλα", σημειώνει

Ογκομετρήσεις: Αντιθέτως, πρέπει να ενταχθεί το κομμάτι της νευροδικαστικής ψυχολογίας, με ογκομετρήσεις συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου. "Ο όγκος της αριστερής γωνιώδους έλικας, δηλαδή της περιοχής που εμπλέκεται στις αριθμητικές πράξεις, αλλά και το μέγεθος της αμυγδαλής, μαζί με προμετωπιαίες περιοχές, φαίνεται πως παίζουν ρόλο", επισημαίνει προσθέτοντας: "Αν έχω αυτές τις ογκομετρήσεις, από μια άσχετη εξέταση που έκανε ο ασθενής και είναι περασμένη στον ιατρικό του φάκελο, ακόμη και αν έχει φύγει πλέον από τη ζωή, είναι μια πληροφορία που έχει σημασία και μπορεί το δικαστήριο να ζητήσει πρόσβαση".

Κοινωνικές και δημογραφικές μεταβλητές: Παράγοντες όπως το κοινωνικοοικονομικό στάτους, το επίπεδο εκπαίδευσης στα οικονομικά και όχι μόνο, τα έτη φοίτησης στο σχολείο, αλλά και το φύλο, έχουν μελετηθεί ως προς την επίδραση στην οικονομική ικανότητα. Σύμφωνα με την ερευνήτρια, το χαμηλό επίπεδο τυπικής εκπαίδευσης είναι ένας παράγοντας που μπορεί να συναξιολογηθεί, όχι όμως και το φύλο. Επιπλέον, η αριστεροχειρία είναι μια ειδική μεταβλητή. "Κυρίως γυναίκες με ήπια νοητική διαταραχή, φαίνεται πως έχουν χειρότερο προφίλ", σημειώνει

Νευρογνωστικές διαταραχές: Η διάγνωση άνοιας ή κάποιας άλλης νευρογνωστικής διαταραχής αποτελεί έναν ισχυρό παράγοντα που επηρεάζει την ικανότητα οικονομικής διαχείρισης. Ωστόσο, συνδυάζεται και με άλλες παραμέτρους, όπως το κοινωνικοοικονομικό στάτους και το επίπεδο εκπαίδευσης. "Μπορεί κάποιος να έχει χαμηλή εκπαίδευση, χωρίς να έχει διάγνωση άνοιας. Στην αντίστροφη περίπτωση, που έχει άνοια και υψηλή εκπαίδευση, η διάγνωση υπερτερεί", εξηγεί.

Στο "μικροσκόπιο" των επιστημόνων έχουν μπει, επίσης, τα ευρήματα ηλεκτροεγκεφαλογραφημάτων, η επίδοση σε αριθμητικά τεστ, στρεσογόνα γεγονότα ζωής, καρδιαγγειακός κίνδυνος και άλλοι προβλεπτικοί παράγοντες. Στον παρακάτω πίνακα η ερευνήτρια αποτυπώνει το βαθμό επίδρασης του καθενός.

Σε αναζήτηση guidelines

Το European Association of Psychology and Law που απένειμε το βραβείο στην Ελληνίδα ερευνήτρια συλλέγει δεδομένα ερευνών και προτάσεις από διάφορα κράτη μέλη, που θα μπορούσαν να προωθηθούν ως κατευθυντήριες οδηγίες, ει δυνατόν σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. "Διακαής πόθος είναι να γίνουν συγκεκριμένα πρωτόκολλα που θα λαμβάνονται υπόψη πανευρωπαϊκά. Σήμερα, oι δικαστές δεν έχουν στα χέρια τους συγκεκριμένα guidelines, πέρα από κάποια σταθμισμένα τεστ, με αποτέλεσμα ο καθένας να κάνει ό,τι θέλει", παρατηρεί η κ. Γιαννούλη.

Στα ελληνικά δικαστήρια, σύμφωνα με την ίδια, λαμβάνεται υπόψη η ελάχιστη βαθμολογία σε σταθμισμένα τεστ, καθώς και κάποιες συνεντεύξεις που ανατίθενται σε καθηγητές ψυχιατρικής, οι οποίοι όμως δεν ακολουθούν τα ίδια πρωτόκολλα και έτσι η γνωμάτευσή τους συχνά αμφισβητείται. "Είναι πολύπλοκο. Για παράδειγμα, δύο άτομα με ελάχιστη βαθμολογία 26 μπορεί να εμφανίζουν διαφορές σε άλλες μεταβλητές με αποτέλεσμα ο ένας να κρίνεται ικανός και ο άλλος όχι", καταλήγει.

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Κουραμπιέδες, μελομακάρονα και μια αίσθηση ανεκπλήρωτου
Το πρώτο και μοναδικό βιο - ομοειδές φάρμακο για την πολλαπλή σκλήρυνση μπαίνει στις ΗΠΑ
Ι. Βαρδακαστάνης: Το αναπηρικό κίνημα συνεχίζει να αγωνίζεται και να διεκδικεί