Λίγοι γνωρίζουν ότι ήδη πριν από χρόνια καθιερώθηκε μια από τις πρώτες γονιδιακές θεραπείες στην οφθαλμολογία. Ο τομέας αυτός εξελίσσεται ραγδαία, όπως διαπίστωσε η Γερμανική Οφθαλμολογική Εταιρεία (DOG) με την ευκαιρία του ετήσιου συνεδρίου της στο Βερολίνο. Με το "Luxturna", το 2018 εγκρίθηκε για πρώτη φορά στην ΕΕ μια γονιδιακή θεραπεία για μια σπάνια κληρονομική ασθένεια του αμφιβληστροειδούς, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε τύφλωση.

"Για τα παιδιά που δεν μπορούσαν να δουν σχεδόν τίποτα στο σκοτάδι, αυτή η θεραπεία αποτελεί ένα τεράστιο άλμα: μετά τη θεραπεία μπορούν να κάνουν ποδήλατο ακόμα και τη νύχτα", ανέφερε ο πρόεδρος της DOG, Siegfried Priglinger (Οφθαλμολογική Κλινική του Πανεπιστημίου Ludwig-Maximilians του Μονάχου), όπου αυτή η γονιδιακή θεραπεία εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στη Γερμανία το 2019.

Σύμφωνα με τον Priglinger, το αποτέλεσμα εμφανίζεται συνήθως μέσα σε λίγες ημέρες έως λίγες εβδομάδες. Μέχρι στιγμής δεν έχουν παρατηρηθεί σοβαρές παρενέργειες.

Το "Luxturna" αντικαθιστά ένα ελαττωματικό γονίδιο (RPE65) στον αμφιβληστροειδή με ένα υγιές γονίδιο.

Για το σκοπό αυτό, κατά τη διάρκεια μιας χειρουργικής επέμβασης, το λειτουργικό γονίδιο εισάγεται στα παθολογικά κύτταρα με τη βοήθεια ενός είδους ιικού "ταξί".

Εκτιμάται ότι 200 άτομα στη Γερμανία πάσχουν από μια τέτοια μετάλλαξη του RPE65. "Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτής της γονιδιακής θεραπείας είναι ότι δεν μπορούμε μόνο να επιβραδύνουμε την εξέλιξη της νόσου, αλλά και να αποκαταστήσουμε τις χαμένες λειτουργίες – και αυτό πιθανώς μόνιμα", πρόσθεσε ο οφθαλμίατρος.

Παρά την σημαντική αυτή επιτυχία, η γονιδιακή θεραπεία εξακολουθεί να έχει όρια. "Πολλά γονίδια είναι πολύ μεγάλα για να μεταφερθούν με τους συνήθεις ιούς και για μια επιτυχημένη θεραπεία χρειαζόμαστε ακόμη λειτουργικά αισθητήρια κύτταρα στον αμφιβληστροειδή", τόνισε ο Priglinger. "Όταν η εκφύλιση έχει προχωρήσει πολύ, η κλασική γονιδιακή θεραπεία πλόεν δεν βοηθά".

Ακριβώς εδώ παρεμβαίνουν οι καινοτόμες στρατηγικές. Μια πολλά υποσχόμενη ερευνητική προσέγγιση είναι η γονιδιακή επεξεργασία με CRISPR-Cas9, σύμφωνα με την Εταιρεία Γερμανών Οφθαλμιάτρων.

"Αυτή η μέθοδος μας επιτρέπει να διορθώνουμε τις παθογόνες μεταλλάξεις απευθείας στους φωτοϋποδοχείς, τα φωτοευαίσθητα κύτταρα της όρασης – ένα πραγματικό ορόσημο", εξήγησε ο Priglinger.

Οι πρώτες κλινικές μελέτες με τη μέθοδο αυτή βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη. Επίσης, τα λεγόμενα αντινοηματικά ολιγονουκλεοτίδια ανοίγουν νέες επιλογές: εμποδίζουν τη δημιουργία επιβλαβών πρωτεϊνών και επιτρέπουν τη δημιουργία λειτουργικών πρωτεϊνών.

Ιδιαίτερα καινοτόμος είναι η οπτογενετική, η οποία θα μπορούσε να βοηθήσει ακόμη και σε προχωρημένα στάδια της νόσου. "Με αυτή τη μέθοδο μπορούμε να κάνουμε τα μη φωτοευαίσθητα κύτταρα φωτοευαίσθητα. Σε συνδυασμό με ειδικά γυαλιά, οι άνθρωποι μπόρεσαν να ξαναδούν σε βασικό επίπεδο, για παράδειγμα να αναγνωρίζουν κινήσεις ή αντικείμενα", εξηγεί ο ειδικός.

Ενώ οι μέχρι τώρα γονιδιακές θεραπείες στοχεύουν κυρίως σε σπάνιες ασθένειες, η οφθαλμολογική επιστήμη στρέφει πλέον την προσοχή της όλο και περισσότερο σε "λαϊκές ασθένειες" όπως η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας (AMD) ή η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια ως συχνή επιπλοκή μιας μακροχρόνιας διαβητικής νόσου.

"Εδώ δεν πρόκειται για την επιδιόρθωση ενός ελαττωματικού γονιδίου, αλλά για την επαναπρογραμματισμό του ματιού, ώστε να παράγει μόνο του θεραπευτικές ουσίες", εξήγησε ο Priglinger.

Οι πρώτες κλινικές μελέτες, στις οποίες γενετικά τροποποιημένα κύτταρα του σώματος παράγουν αναστολείς των παθογόνων παραγόντων ανάπτυξης των αιμοφόρων αγγείων στην αμφιβληστροειδή σε περίπτωση AMD, έχουν δείξει πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα.

"Μετά από μία μόνο θεραπεία με τη γονιδιακή θεραπεία Ixo-Vec, οι ασθενείς με AMD μπόρεσαν να μειώσουν τον αριθμό των τακτικών ενέσεων αντι-VEGF κατά 80 έως 98%", ανέφερε ο πρόεδρος της DOG. Αυτό είναι ένα αξιοσημείωτο αποτέλεσμα.

Μέχρι τώρα, οι ασθενείς με ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας πρέπει να λαμβάνουν τακτικά ενέσεις στο μάτι με φάρμακα που αναστέλλουν τους παράγοντες ανάπτυξης των αιμοφόρων αγγείων.

"Η γονιδιακή θεραπεία έχει αποδείξει ότι λειτουργεί στο μάτι. Το “Luxturna” είναι ένα ορόσημο – αλλά μόνο η αρχή", συνόψισε ο πρόεδρος της γερμανικής ειδικής εταιρείας την τρέχουσα κατάσταση.

Νέες τεχνικές όπως τα "γενετικά ψαλίδια" CRISPR-Cas9, τα αντινοηματικά ολιγονουκλεοτίδια, η οπτογενετική και η θεραπεία Ixo-Vec θα μπορούσαν σύντομα να οδηγήσουν σε περαιτέρω σημαντικές ανακαλύψεις.

"Για τους πάσχοντες αυτό σημαίνει ότι οι οφθαλμικές παθήσεις που μέχρι τώρα θεωρούνταν ανίατες γίνονται όλο και πιο θεραπεύσιμες – και αυτό ισχύει μακροπρόθεσμα και για εκατομμύρια ανθρώπους με συχνές παθήσεις του αμφιβληστροειδούς".

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Ι. Βαρδακαστάνης: Το αναπηρικό κίνημα συνεχίζει να αγωνίζεται και να διεκδικεί
Ενδυνάμωση των ασθενών: Καμπάνια ευαισθητοποίησης για την ενίσχυση υιοθέτησης της περιτοναϊκής κάθαρσης στην Ελλάδα
Ποιες τροφές αυξάνουν την καλή χοληστερόλη