Η κατανάλωση αλκοόλ αποτελεί έναν ανεξάρτητο, αλλά και τροποποιήσιμο παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη διάφορων καρκίνων, όπως της στοματικής κοιλότητας, του φάρυγγα, του οισοφάγου, του λάρυγγα, του ηπατοκυτταρικού καρκίνου, του καρκίνου μαστού, του στομάχου και του παγκρέατος. Τουλάχιστον το 3,5% όλων των θανάτων από καρκίνο στις ΗΠΑ έχει συνδεθεί με το αλκοόλ, με δεδομένα του 2021.

Πλήθος μελετών έχουν καταδείξει τη σχέση δόσης - απόκρισης μεταξύ των δύο παραγόντων, που σημαίνει ότι όσο περισσότερο αλκοόλ καταναλώνει κάποιος σε ποσότητα και συχνότητα όσο αυξάνεται ο κίνδυνος να εμφανίσει ορισμένα είδη καρκίνου. Ωστόσο, δεν υπάρχει ομοφωνία των επιστημόνων ως προς ένα σαφώς προσδιορισμένο όριο "ασφαλούς" κατανάλωσης, καθώς έχει προκύψει από μελέτες ότι ακόμη και η μικρή κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο σε κάποια είδη καρκίνου, όπως του μαστού. Επομένως, η σύσταση που κυριαρχεί είναι η πλήρης αποφυγή.

Τα δεδομένα πρόσφατων μεταναλύσεων και συστηματικών ανασκοπήσεων, αναφορικά με τους μηχανισμούς καρκινογένεσης εξαιτίας του αλκοόλ, τα είδη καρκίνων που συνδέονται με την κατανάλωσή του, καθώς και τις επιδράσεις του αλκοόλ στη διάρκεια μιας ογκολογικής θεραπείας, παρουσιάστηκαν στη διάρκεια του 17ου Μετεκπαιδευτικού Σεμιναρίου Κλινικής Ογκολογίας που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη.

Τα δεδομένα

Η πολύ βαριά κατανάλωση αλκοόλ είναι ο πιο σταθερός παράγοντας κινδύνου καρκινογένεσης. Παρότι έχει αποδειχτεί από μετανάλυση του 2023 πως ο περιορισμός της ποσότητας και συχνότητας κατανάλωσης μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης κάποιων καρκίνων, όπως της στοματικής κοιλότητας και του οισοφάγου, τα δεδομένα δεν είναι πολύ σαφή για άλλους τύπους καρκίνου, καθώς και για τη σύνδεσή τους με μέτρια και μικρή κατανάλωση.

Συστηματική ανασκόπηση 28 μελετών, με συνολικά 2,3 εκατομμύρια ασθενείς σε μια διάρκεια παρακολούθησης 15,5 ετών, επιχείρησε να μελετήσει την κατανάλωση αλκοόλ σε σχέση με την εμφάνιση καρκίνων της στοματικής κοιλότητας, του φάρυγγα, του λάρυγγα και του οισοφάγου, λαμβάνοντας υπόψη και παράγοντες όπως το φύλο, τη γεωγραφική περιοχή, τον Δείκτη Μάζας Σώματος και τον τύπο των ποτών που καταναλώνονται. Ισχυρότερες συσχετίσεις προέκυψαν με τον καρκίνο του υποφάρυγγα και του οισοφάγου, σε γυναίκες και σε άτομα με φυσιολογικό βάρος.

Με δεδομένα του 2020, τα μεγαλύτερα ποσοστά καρκίνου οφειλόμενου στο αλκοόλ καταγράφηκαν στην Ασία και έπονται κατά σειρά η Ευρώπη, η Βόρεια Αμερική, η Λατινική Αμερική, η Αφρική και η Ωκεανία. Σε ό,τι αφορά τα είδη καρκίνου, αυτός του οισοφάγου εμφανίζεται σε ποσοστό 25,6%, ο κολοορθικός στο 21,1% και ακολουθούν σε μικρότερα ποσοστά ο ηπατοκυτταρικός, ο καρκίνος του μαστού, της στοματικής κοιλότητας κ.ά.

Τέσσερις μηχανισμοί καρκινογένεσης

Ο βασικότερος μηχανισμός, μέσω της οποίας το αλκοόλ μπορεί να οδηγήσει σε καρκινογένεση, όπως ανέφερε παρουσιάζοντας τα δεδομένα διεθνών μελετών η ειδικευόμενη Παθολογίας - Ογκολογίας στην Ογκολογική Κλινική του νοσοκομείου Παπαγεωργίου, Χριστίνα Λάσπα, γίνεται μέσω της αιθανόλης, η οποία μεταβολίζεται σε ακεταλδεϋδη με το ένζυμο αλκοολική αφυδρογονάση. «Έχουμε την συσσώρευση της ακεταλδεϋδης που είναι τοξική ουσία και προκαλεί διάφορες χρωμοσωμικές αναδιατάξεις και βλάβες στο DNA καθώς παρεμβαίνει στους μηχανισμούς επιδιόρθωσης αυτού», σημείωσε.

Δεύτερος μηχανισμός, είναι η κατάσταση οξειδωτικού στρες στην οποία μπορεί να οδηγήσει το αλκοόλ, με την απελευθέρωση ελεύθερων ριζών οξυγόνου.

Ένας τρίτος μηχανισμός, που συναντάται κυρίως στον καρκίνο του μαστού, αφορά την τροποποίηση των επιπέδων ορμονών, κυρίως με την αύξηση των επιπέδων των οιστρογόνων. "Με αυτόν τον τρόπο ενεργοποιούνται οιστρογονικοί υποδοχείς και έχουμε ανεξέλεγκτο κυτταρικό πολλαπλασιασμό και καρκινογένεση στον καρκίνο του μαστού".

Τέλος, το αλκοόλ μπορεί να αυξήσει την διαπερατότητα διαφόρων βλεννογόνων, κάτι που συναντάται κυρίως στους καρκίνους κεφαλής και τραχήλου.

Αλκοόλ και είδη καρκίνου

Υπάρχει σαφής συσχέτιση του καρκίνου του μαστού με την κατανάλωση αλκοόλ, σε μια σχέση δόσης - απόκρισης. Μετανάλυση του 2024 έδειξε ότι και η μέτρια κατανάλωση σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού, σε σύγκριση με άτομα που δεν καταναλώνουν καθόλου.

Στον καρκίνο του οισοφάγου, η συσχέτιση αφορά κυρίως στα πλακώδη καρκινώματα και όχι τόσο στα αδενοκαρκινώματα. Εδώ υπάρχει συνεργατική δράση μεταξύ του καπνίσματος και του αλκοόλ, παίζει ρόλο ο τύπος και η ποσότητα του αλκοόλ, καθώς και η ατομική γενετική ευαισθησία.

Στον κολοορθικό καρκίνο, ο μηχανισμός έχει να κάνει κυρίως με την δυσαπορρόφηση του φυλλικού οξέος, με αποτέλεσμα να υπάρχει ανεπάρκειά του. Το φυλλικό οξύ παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη σύνθεση του DNA και στην επιδιόρθωσή του, στη μεθυλίωση του DNΑ ενώ εξασθενεί και την τοξική δράση της ακεταλδεϋδης.

Παγκρεατικός καρκίνος: Οι ασθενείς που καταναλώνουν αλκοόλ μπορεί να οδηγηθούν σε χρόνια παγκρεατίτιδα και αυτό να είναι πρόσφορο έδαφος για την καρκινογένεση.

Ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα: Η αλκοολική κίρρωση είναι μια από τις βασικές αιτίες αυτής της κακοήθειας. Πολύ σημαντικό παίζει, επίσης, το αν οι ασθενείς είναι και φορείς της ηπατίτιδας Β ή C, καθώς και αν έχουν συννοσηρότητες όπως η παχυσαρκία και ο σακχαρώδης διαβήτης.

Χολαγγειοκαρκίνωμα: Από μεταλύσεις έχει βρεθεί ότι η κατανάλωση πάνω από πέντε ποτών την ημέρα μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης

Στους καρκίνους κεφαλής και τραχήλου συμβάλλει σημαντικά η συνεργατική σχέση καπνίσματος και αλκοόλ, ωστόσο το αλκοόλ αποτελεί και από μόνο του έναν ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου καρκινογένεσης, κυρίως της στοματικής κοιλότητας και λιγότερο του φάρυγγα και του λάρυγγα.

Για τον καρκίνο του πνεύμονα δεν υπάρχουν πολύ σαφή δεδομένα. Μελέτη του 2016 έδειξε πως η κατανάλωση περισσότερων από 7 ποτών την ημέρα μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα εμφάνισης.

Σε ό,τι αφορά τον καρκίνο του προστάτη, τα αποτελέσματα των μελετών είναι μικτά. Κάποια δεδομένα συνδέουν τη βαριά κατανάλωση αλκοόλ με αυξημένο κίνδυνο εμφάνιση καρκίνου προστάτη high grade και άλλα που δεν δείχνουν καμία συσχέτιση.

Αλκοόλ κατά τη διάρκεια ογκολογικής θεραπείας

Συστηματική ανασκόπηση και μετανάλυση που δημοσιεύτηκε φέτος κατέδειξε ότι η κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να έχει μια αρνητική επίδραση κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας. Τα δεδομένα είναι ελλιπή αναφορικά με την επίδραση στη χημειοθεραπεία, τη μοριακή στοχευτική θεραπεία, την ανοσοθεραπεία και την ενδοκρινική.

"Σίγουρα όμως ένας ασθενής ο οποίος καταναλώνει αλκοόλ στη διάρκεια της ογκολογικής θεραπείας έχει αυξημένες πιθανότητες για μετεγχειρητικές επιπλοκές και για παρατεταμένες νοσηλείες που μπορεί να τον οδηγήσουν σε αναβολές και διακοπές της ογκολογικής του θεραπείας", ανέφερε η ομιλήτρια, προσθέτοντας: "Επίσης το αλκοόλ ενοχοποιείται και για την ανάπτυξη δεύτερων πρωτοπαθών νεοπλασμάτων, ενώ πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι μπορεί να δημιουργήσει αλληλεπιδράσεις και με την υποστηρικτική αγωγή που μπορεί να λαμβάνει παράλληλα ο ασθενής, όπως παυσίπονα, αντιεμετικά και ηρεμιστικά".

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Ι. Βαρδακαστάνης: Το αναπηρικό κίνημα συνεχίζει να αγωνίζεται και να διεκδικεί
Ενδυνάμωση των ασθενών: Καμπάνια ευαισθητοποίησης για την ενίσχυση υιοθέτησης της περιτοναϊκής κάθαρσης στην Ελλάδα
Πνευμονία: Βακτηριακό ένζυμο είναι πιθανό να προκαλεί μοιραίες καρδιακές επιπλοκές [μελέτη]