Ροφήματα που διαφημίζονται ως ενισχυτικά της απόδοσης, της ενέργειας και της εγρήγορσης, τα ενεργειακά ποτά είναι ιδιαίτερα δημοφιλή στον εφηβικό πληθυσμό, ενώ παράλληλα αυξάνεται διαρκώς η χρήση τους την παιδική ηλικία, αλλά και στους ενήλικες.

Η μεγάλη περιεκτικότητά τους σε καφεΐνη και άλλες διεγερτικές ουσίες, οι άγνωστες ακόμη αλληλεπιδράσεις των συστατικών μεταξύ τους, καθώς και η επικίνδυνη ανάμιξή τους με αλκοόλ, καθιστούν τη συστηματική χρήση των συγκεκριμένων ροφημάτων ως δυνητικά επικίνδυνη. Μεγάλες μελέτες την έχουν συνδέσει με εξάρτηση, παρόμοια με αυτή που προκαλεί το αλκοόλ και άλλες ουσίες, καθώς και με σοβαρές επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία.

Για πρόβλημα δημόσιας υγείας έκανε λόγο ο ψυχίατρος - ψυχοθεραπευτής, καθηγητής Κλινικής Φαρμακολογίας στο Τμήμα Ιατρικής και επιστημονικά υπεύθυνος της Μονάδας Κλινικών Ερευνών του ΑΠΘ, Γιώργος Παπαζήσης (φωτογραφία), μιλώντας στο πλαίσιο της 15ης Ημερίδας για την εφηβεία. Εξέφρασε, μάλιστα προβληματισμούς για το αν πρέπει να απασχολήσει τον δημόσιο διάλογο το ενδεχόμενο λήψης ειδικών μέτρων, όπως ο ηλικιακός περιορισμός στην κατανάλωση, κατά τα πρότυπα των μέτρων που ελήφθησαν για το αλκοόλ και τα προϊόντα καπνού.

Συστατικά και αλληλεπιδράσεις

Τα ενεργειακά ποτά περιέχουν κατά βάση καφεΐνη, μαζί με άλλα συστατικά, όπως ταυρίνη, καρνιτίνη, τζινσενγκ, διάφορες βιταμίνες κυρίως του συμπλέγματος και πολλή ζάχαρη (διπλάσια αυτό αυτήν ενός κοινού αναψυκτικού), ενώ ορισμένα έχουν κι άλλα διεγερτικά συστατικά όπως η γκουαρανά.

Κάποια από τα πιο δημοφιλή ροφήματα έχουν περιεκτικότητα καφεΐνης ανάλογη με έναν καφέ ίδιας ποσότητας (80-300 mg έναντι 300-330 mg) χωρίς να συνυπολογίζεται η επιπλέον καφεϊνη που προσδίδει στο μίγμα η προσθήκη γκουαρανά (1 gr ισοδυναμεί με επιπλέον 40 mg καφεϊνης).

"Το πρόβλημα δεν είναι μόνο η ποσότητα καφεΐνης, αλλά ο συνδυασμός των συστατικών. Κάποια από αυτά δεν ξέρουμε ακριβώς πώς λειτουργούν, πώς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, αλλά και με την καφεΐνη", εξήγησε ο καθηγητής, συμπληρώνοντας πως οι υψηλές δόσεις βιταμινών που περιέχουν, μπορεί να είναι βλαπτικές όταν λαμβάνονται από οργανισμούς που δεν τις χρειάζονται.

Κατανάλωση ανά ηλιακή ομάδα

Με βάση τις αναφορές υπολογίζεται ότι το 68% όσων καταναλώνουν ενεργειακά ποτά είναι έφηβοι. Αυξητική είναι η τάση σε παιδιά μικρότερης ηλικίας, αλλά και σε ενήλικες άνω των 40 ετών, με κύριο στόχο την αυξημένη εγρήγορση και τη μειωμένη ανάγκη για ύπνο. Το 59% των πωλήσεων παγκοσμίως γίνεται μέσω καταστημάτων ευκολίας (mini markets, περίπτερα). Το 15% - 16% αναφέρει εβδομαδιαία χρήση και το 20% μια φορά το μήνα ή περισσότερο, με τα αγόρια να έχουν συχνότερη χρήση από τα κορίτσια.

Στις ΗΠΑ, το 44% των εν ενεργεία στρατιωτικών καταναλώνει τουλάχιστον ένα ενεργειακό ποτό την ημέρα και το 13,9% από 3 ή και περισσότερα ημερησίως. Στον γενικό πληθυσμό, το 2% των ενηλίκων καταναλώνουν πάνω από 10 ενεργειακά ποτά το μήνα, και το 5% από 5 ως 7 το μήνα.

Μελέτη κατατάσσει την Ελλάδα στο μέσο όρο της κατανάλωσης της Ευρώπης.

Κίνδυνοι για την υγεία

Πρόσφατη συστηματική ανασκόπηση, που συνοψίζει τα αποτελέσματα πολλών μελετών, συσχετίζει την συστηματική κατανάλωση ενεργειακών ροφημάτων με μια σειρά κινδύνων την σωματική και ψυχική υγεία, καθώς και επιπτώσεις στην σχολική και ακαδημαϊκή επίδοση.

Οι συνέπειες αφορούν το καρδιαγγειακό σύστημα και το κεντρικό νευρικό σύστημα, αλλά και το μεταβολισμό. "Η καφεΐνη και οι άλλες διεγερτικές ουσίες είναι συμπαθητικομημιτικές. Η χρόνια χρήση τους συνεπάγεται σταδιακή αύξηση της πίεσης - έχουν αναφερθεί υπερτασικά επεισόδια σε μικρά παιδιά - αρρυθμίες, τρόμο κυρίως των χεριών, συχνοουρία, διαταραχές στον ύπνο κ.ά.", παρατήρησε ο κ. Παπαζήσης, προσθέτοντας πως όλο και περισσότερο προκύπτουν αναφορές για επίδραση και στη νεφρική λειτουργία. Στην συγκεκριμένη ανασκόπηση υπήρξαν περιστατικά για νεφρική ανεπάρκεια, αλλά και καρδιαγγειακά επεισόδια σε νεαρές ηλικίες που σχετίστηκαν με τη χρήση των ροφημάτων.

Σε ό,τι αφορά την ψυχική σφαίρα, η κατανάλωση energy drinks συνδέεται με ευερεθιστότητα, ανησυχία, υπερκινητικότητα και επεισόδια άγχους. Η χρόνια χρήση τους έχει συσχετιστεί και με κατάθλιψη, με παρορμητικές συμπεριφορές και επεισόδια αυτοτραυματισμών, ενώ οι τακτικοί χρήστες των ροφημάτων κάνουν συχνότερη χρήση αλκοόλ, καπνού και άλλων ουσιών.  

Στις νεαρότερες ηλικίες, η συστηματική χρήση σχετίζεται με υπερκινητικότητα, ελλειμματική προσοχή και αυξημένη πιθανότητα τραυματισμών, ενώ εκτεταμένη μελέτη στην Αγγλία έδειξε συσχέτιση με έκπτωση της ακαδημαϊκής ή σχολικής επίδοσης και με αυξημένο αριθμό απουσιών από το σχολείο. 

Επιπλέον, η αυξημένη περιεκτικότητα σε ζάχαρη συμβάλλει σε παχυσαρκία και διάβρωση δοντιών, ειδικά στους εφήβους

Το επικίνδυνο masking της καφεϊνης στο αλκοόλ

Κοινή πρακτική σε νέους είναι η μίξη αυτών των ποτών με αλκοόλ, σε δημοφιλή κοκτέιλς που προσφέρονται στα μπαρ. "Εδώ έχουμε αλληλεπίδραση μιας διεγερτικής και μιας κατασταλτικής ουσίας. Στην ουσία αυτός ο συνδυασμός κάνει masking: Η διεγερτική ουσία κρύβει την κατασταλτική δράση του αλκοόλ", εξήγησε ο καθηγητής και συμπλήρωσε:

"Αποτέλεσμα είναι να πίνει κάποιος περισσότερο, καθώς θεωρεί ότι δεν τον ‘πιάνει’, κάτι όμως που είναι πλασματικό, γιατί τα επίπεδα της αλκοόλης στο αίμα αυξάνονται. Έτσι, λίγο αργότερα που θα φύγει η επίδραση της διεγερτικής ουσίας, βρίσκεται υπό την επήρεια του αλκοόλ, με όλες τις συνέπειες της μέθης στις γνωστικές λειτουργίες, στη μειωμένη κρίση, στον αυξημένο κίνδυνο ατυχήματος κατά την οδήγηση, επιθετικότητας και τραυματισμών".

Στα Τμήματα Επειγόντων και στα Κέντρα Δηλητηριάσεων στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη έχει καταγραφή σημαντική αύξηση προσελεύσεων νέων με συμπτώματα που οφείλονται σε υπερδοσολογία ενεργειακών ποτών. Πολλά περιστατικά - και στην Ελλάδα - οδήγησαν σε νοσηλείες, ενώ έχουν αναφερθεί και θάνατοι.

Πρέπει να ληφθούν μέτρα;

Πολλές χώρες στην Ευρώπη εφαρμόζουν περιορισμούς, όπως αυξημένους φόρους και προειδοποιητικές ετικέτες, ενώ άλλες (Λιθουανία, Λετονία, Πολωνία, Καζακστάν, Αρμενία, Τσεχία), έχουν προχωρήσει περισσότερο, απαγορεύοντας την πώληση ενεργειακών ποτών σε ανήλικους κάτω των 18 ετών. Η Ε.Ε. απαιτεί επισήμανση υψηλής καφεϊνης στις ετικέτες, αλλά δεν υπάρχει ενιαίο όριο ηλικίας.

"Θα πρέπει και τα ροφήματα αυτά να τα δούμε ως πρόβλημα δημόσιας υγείας", επεσήμανε ο κ. Παπαζήσης, ο οποίος έθεσε το ερώτημα αν πρέπει να συζητηθεί η εισαγωγή περιορισμών ηλικίας και στην Ελλάδα, παρόμοιων με αυτούς που ελήφθησαν για το αλκοόλ. "Σίγουρα πρέπει να μπουν συστάσεις σε ό,τι αφορά την περιεκτικότητα της καφεϊνης και τα όρια ηλικίας", υποστήριξε, ζητώντας να συνυπολογιστεί το επιθετικό marketing των εταιριών, που δίνουν έμφαση στον τρόπο ζωής και όχι στην ασφάλεια των καταναλωτών.

Ειδήσεις υγείας σήμερα
ΕΚΑΒ be S.A.F.E. - Πανελλήνια Εβδομάδα Εκπαίδευσης & Πρόληψης 2025
Τραμπ: Να προσφέρουν πιο υγιεινό φαγητό τα αεροδρόμια και οι αεροπορικές
Συμπληρώματα διατροφής και γονιμότητα: Εχουν πραγματικά σημασία;