Ατμοσφαιρικοί ρύποι εκτός του τσιγάρου: Επιπτώσεις στην υγεία

Σύμφωνα με τον ορισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού υγείας  ατμοσφαιρική ρύπανση είναι η μόλυνση του εσωτερικού ή εξωτερικού περιβάλλοντος από οποιονδήποτε χημικό, φυσικό ή βιολογικό παράγοντα που τροποποιεί τα φυσικά χαρακτηριστικά της ατμόσφαιρας. Οι οικιακές συσκευές καύσης, τα τζάκια, τα μηχανοκίνητα οχήματα, οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις και οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν πηγές ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας σχεδόν όλος ο παγκόσμιος πληθυσμός (99%) αναπνέει αέρα που υπερβαίνει  τα όρια των κατευθυντήριων γραμμών του, με τις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος να υποφέρουν από την υψηλότερη έκθεση. Οι τοξικοί ατμοσφαιρικοί ρύποι συνδέονται με :

• Ανάπτυξη καρκινωμάτων
• Βλάβες στο νευρικό και καρδιαγγειακό σύστημα
• Γεννητικές ανωμαλίες
• Ερεθισμός οφθαλμών λαιμού μύτης
• Διαταραχή της πνευμονικής λειτουργίας
• Μειωμένη γονιμότητα

Κοινοί ρύποι αέρα από πηγές εξωτερικού χώρου και από συνήθεις οικιακές δραστηριότητες

Σωματίδια PM (Particulate matter)

Τα σωματίδια αυτά είναι μικροσκοπικά σωματίδια, που αποτελούνται από θειικά άλατα, νιτρικά άλατα, αμμωνία, χλωριούχο νάτριο, άνθρακα, ορυκτή σκόνη ή νερό και εισέρχονται στο σώμα με την εισπνοή. Οι κίνδυνοι για την υγεία που σχετίζονται με σωματίδια με διάμετρο μικρότερη από 10 και 2,5 μικρά (PM10 και PM2,5) είναι καλά τεκμηριωμένοι. Οι πηγές απελευθέρωσης PM στο περιβάλλον είναι τα εργοτάξια, οι μη ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι, τα χωράφια, οι πυρκαγιές, οι καπνογόνες εστίες, οι σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, οι βιομηχανίες, τα αυτοκίνητα. Τα μικροσκοπικά αυτά σωματίδια είναι σε θέση να διεισδύσουν στον πνεύμονα και την κυκλοφορία προκαλώντας καρδιαγγειακές βλάβες (ισχαιμική καρδιοπάθεια), εγκεφαλοαγγειακά επεισόδια και αναπνευστικά προβλήματα. Η μακροχρόνια έκθεση έχει συνδεθεί με δυσμενή περιγεννητικά αποτελέσματα και με καρκίνο του πνεύμονα. Το 2013, τα PM κατατάχτηκαν στην λίστα με τα αίτια καρκίνου του πνεύμονα από τον Διεθνή Οργανισμό Έρευνας για τον Καρκίνο (IARC) του ΠΟΥ. Tα PM συσσωρεύονται  στα αναπαραγωγικά όργανα και έχουν την ικανότητα να αλλοιώσουν τα επίπεδα ορμονών, μειώνοντας τη γονιμότητα .

Ραδόνιο

Tο ραδόνιο είναι ένα φυσικό άοσμο άχρωμο ραδιενεργό αέριο που μπορεί να προκαλέσει καρκίνο του πνεύμονα. Η συγκέντρωσή του είναι αμελητέα στην ατμόσφαιρα του εξωτερικού χώρου και αυξημένη μέσα στις οικίες. Το έδαφος που περιβάλει το κτίριο είναι η πιο συχνή πηγή ραδονίου. Το ραδόνιο που εκπέμπεται από το έδαφος και τα πετρώματα παγιδεύεται στο εσωτερικό των κατοικιών από ρωγμές στα θεμέλια ή τους τοίχους, από υπόγεια, υδρορροές και άλλα ανοίγματα. Μια ακόμη σημαντική πηγή ραδονίου είναι τα οικοδομικά υλικά. Τα κοινά οικοδομικά υλικά όπως το ξύλο, τα τούβλα και το τσιμέντο εκλύουν σχετικά μικρές ποσότητες ραδονίου. Υπάρχουν, ωστόσο, υλικά όπως ο γρανίτης και ορισμένα είδη πέτρας και γύψου που είναι ιδιαίτερα ραδιενεργά. Σε γενικές γραμμές, οι συγκεντρώσεις του ραδονίου που μετρώνται σε πολυκατοικίες είναι μικρότερες στους πάνω ορόφους από ό,τι στους κάτω. Το ραδόνιο έχει συνδεθεί με γενετικές ανωμαλίες του εμβρύου και με ανδρική υπογονιμότητα. Σύμφωνα με μελέτη στο ιρακινό Κουρδιστάν όπου οι γυναίκες μένουν επί πολλές ώρες σε σπίτια με υψηλή συγκέντρωση ραδονίου, η πολύωρη έκθεση αναστέλλει την γυναικεία γονιμότητα ( Najeba Farhad Salih και συν. Higher levels of radon affect women's fertility in Iraqi Kurdistan January 2013Polish Journal of Environmental Studies 22(4):1163-1169).

Ο απλούστερος τρόπος να μειωθεί η συγκέντρωση ραδονίου στο εσωτερικό των κτιρίων είναι ο συχνός φυσικός εξαερισμός τους.

Πληροφορίες για τα επίπεδα ραδονίου κατά περιοχή στην Ελλάδα μπορείτε να αντλήσετε από την Ελληνική επιτροπή ατομικής ενέργειας https://eeae.gr

Μονοξείδιο του άνθρακα 

Το μονοξείδιο του άνθρακα είναι ένα άχρωμο, άοσμο αέριο που παράγεται από την ατελή καύση ανθρακούχων καυσίμων όπως το ξύλο, η βενζίνη, ο άνθρακας, το φυσικό αέριο και η κηροζίνη. Το μονοξείδιο του άνθρακα διαχέεται στους ιστούς των πνευμόνων και στην κυκλοφορία του αίματος, εμποδίζοντας τα κύτταρα του σώματος να δεσμεύσουν το οξυγόνο. Η έκθεση στο μονοξείδιο του άνθρακα μπορεί να προκαλέσει δυσκολία στην αναπνοή, γριπώδη συνδρομή, εξάντληση, ζάλη. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, η έκθεση σε υψηλά επίπεδα μονοξειδίου του άνθρακα επηρεάζει δυσμενώς την ανάπτυξη του εμβρύου. Στον άντρα συνδέεται με μείωση της σπερματογένεσης. Η έκθεση σε ψηλά επίπεδα CO μπορεί να οδηγήσει σε θάνατο. 

Διοξείδιο του αζώτου

Το διοξείδιο του αζώτου είναι ισχυρό οξειδωτικό και παράγεται στα πλαίσια χημικών αντιδράσεων καύσης. Το NO 2 σχηματίζεται από εκπομπές καυσαερίων  από αυτοκίνητα, φορτηγά και λεωφορεία, σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής. Οι πιο σημαντικές πηγές ΝΟ2 σε εσωτερικούς χώρους είναι το τσιγάρο και κακοσυντηρημένες  συσκευές αερίου, ξύλου, πετρελαίου, κηροζίνης και άνθρακα (π.χ. σόμπες, φούρνοι). Οι Levy et al. (Comparative Study J Air Waste Manag Assoc 1998 Jun;48(6):553-60) μελέτησαν τις συγκεντρώσεις διοξειδίου του αζώτου σε σπίτια σε 18 πόλεις σε 15 χώρες: Η χρήση σόμπας αερίου βρέθηκε να είναι η κυρίαρχη δραστηριότητα που επηρεάζει τις συγκεντρώσεις σε εσωτερικούς χώρους. Σε ισπανική μελέτη 340 κατοικιών που διεξήχθη μεταξύ 1996 και 1999 (Garcia-Algar O, etal. Sources and concentrations of indoor nitrogen dioxide in Barcelona, Spain. Journal of the Air &WasteManagement Association. 2003;53:1312–1317), οι κύριες εσωτερικές πηγές διοξειδίου του αζώτου ήταν η χρήση κουζινών αερίου, η απουσία ανεμιστήρα κατά το μαγείρεμα, η απουσία κεντρικής θέρμανσης και το κάπνισμα τσιγάρων. Τα επίπεδα στις σχολικές τάξεις έχει βρεθεί ότι συσχετίζονται σημαντικά με την πυκνότητα της κυκλοφορίας και την απόσταση του σχολείου από το οδόστρωμα. Η έκθεση στο διοξείδιο του αζώτου μπορεί να ερεθίσει τους αεραγωγούς και να επιδεινώσει τις αναπνευστικές παθήσεις. Το NO2 είναι ένας σημαντικός πρόδρομος του όζοντος, ένας ρύπος που συνδέεται στενά με το άσθμα και άλλες αναπνευστικές παθήσεις.  H έκθεση σε ΝΟ2 έχει συνδεθεί με αύξηση της πιθανότητας απώλειας εγκυμοσύνης.

Όζον

Το όζον στο επίπεδο του εδάφους είναι ένα σημαντικό συστατικό της αιθαλομίχλης. Σχηματίζεται από φωτοχημικές αντιδράσεις με ρύπους όπως τα οξείδια του αζώτου (NOx) που εκπέμπονται από τα οχήματα και τη βιομηχανία. Οι φωτοχημικές αυτές αντιδράσεις πραγματοποιούνται κύρια σε περιόδους ηλιοφάνειας.

Το μεθάνιο εκπέμπεται από την ατελή καύση βιομάζας, βιοκαυσίμων και ορυκτών καυσίμων σε απλές σόμπες, ανοιχτές εστίες ή λαμπτήρες φυτιλιού.

Οι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες (PAH) είναι μια ομάδα χημικών ουσιών που σχηματίζονται κυρίως από την καύση σε φούρνους οπτάνθρακα, κινητήρες ντίζελ και ξυλόσομπες. Η μακροχρόνια έκθεση σε ΠΑΥ έχει συνδεθεί με καρκίνο του πνεύμονα.

Πώς θα μειώσετε την έκθεση

• Επιλέξτε την επαρκή στεγάνωση του χώρου σας, βάλτε ισοθερμικά βαμβακερά-μάλλινα ζεστά ρούχα κατά τον Χειμώνα και αποφύγετε τις υπερβολές στην θέρμανση ιδιαίτερα με τζάκια και σόμπες αερίου. Εάν δεν μπορείτε να τις αποφύγετε συντηρήστε σωστά τις πηγές καύσης και εξασφαλίστε ότι υπάρχει επαρκής παροχέτευση των καυσαερίων που εκλύονται κατά την εφαρμογή συστημάτων θέρμανσης που χρησιμοποιούν την καύση, προς τον εξωτερικό χώρο. Μην λησμονείτε ότι κατά τον Χειμώνα η βέλτιστη θερμοκρασία για τον υγιή ενήλικο που έχει την δυνατότητα να ντυθεί με ζεστά ρούχα είναι 18 βαθμοί Κελσίου, 20-21 βαθμοί Κελσίου όταν υπάρχουν διαμένοντες που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες ασθενείς  ηλικιωμένοι ή παιδιά. Κατά το καλοκαίρι η θερμοκρασία μπορεί να αυξηθεί έως 24 βαθμούς Κελσίου.
• Αποφύγετε τη διαμονή σε περιοχές υψηλής ρύπανσης και τα τζάκια.
• Αερίζετε επαρκώς τους χώρους και μην μένετε σε υπόγεια.