Αναδοχή ανηλίκου: Δεν είναι ο προθάλαμος της υιοθεσίας

Ο νόμος 4538/2018 περί αναδοχής καθόρισε το πλαίσιο μέσα από το οποίο ένα παιδί μπορεί να βρεθεί στην προστατευτική αγκαλιά μιας οικογένειας, αντί για κάποιο ίδρυμα, όταν και για όσο διάστημα οι βιολογικοί του γονείς δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στην πραγματική φροντίδα και επιμέλειά του. Η επικοινωνία του με τους φυσικούς γονείς δεν διακόπτεται - όπου αυτό είναι εφικτό - και πρωταρχικός στόχος είναι η επανασύνδεση, όταν και εφόσον οι συνθήκες το επιτρέψουν.

Στη συνείδηση ενός μεγάλου μέρους της κοινής γνώμης η αναδοχή αποτελεί, λανθασμένα, τον προθάλαμο της υιοθεσίας. Σημαντικά κενά και λάθη σε διατυπώσεις επίσημων φορέων, αλλά και έλλειψη ενημέρωσης, επιτείνουν αυτή τη σύγχυση, με αποτέλεσμα, σύμφωνα με τη γνώμη ειδικών, να αλλοιώνεται ο παιδοκεντρικός χαρακτήρας του θεσμού. Παράλληλα, παρερμηνείες, δυσλειτουργίες και γραφειοκρατικές αγκυλώσεις προκαλούν σημαντικές καθυστερήσεις στη διαδικασία της αναδοχής.

Εισαγγελέας ανηλίκων και ειδικοί σε θέματα παιδικής προστασίας ανέδειξαν συγκεκριμένα ζητήματα και κατέθεσαν προτάσεις βελτίωσης, που θα βοηθήσουν να υπηρετηθεί στην ολότητά του ο στόχος της εξυπηρέτησης των συμφερόντων του παιδιού, στη διάρκεια ημερίδας του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας Κεντρικής Μακεδονίας.

Λάθη, κενά και προτάσεις βελτίωσης

"Πρώτο μέλημά μας πρέπει να είναι να δημιουργήσουμε συνθήκες επανένταξης του παιδιού στη φυσική του οικογένεια όπου αυτό είναι εφικτό", επισήμανε η Ασημίνα Φιλιοπούλου, δικηγόρος ειδικευμένη σε θέματα παιδικής προστασίας, αναπληρωματικό μέλος ΔΣ του Κ.Κ.Π.Κ.Μ. «Αυτό που μεγάλη μου λύπη βλέπω σήμερα - πρόσθεσε - είναι να έχει δημιουργηθεί στην κοινή γνώμη μια ακριβώς αντίθετη εντύπωση: ότι η αναδοχή χρησιμοποιείται ως μέσο ικανοποίησης τρίτων και όχι εξυπηρέτησης του συμφέροντος του παιδιού και της οικογενειακής ζωής».

Η ίδια εντόπισε σημαντικά κενά, παραλείψεις και ατυχείς διατυπώσεις στο Πληροφοριακό Σύστημα Αναδοχής - Υιοθεσίας anynet.gr:

• Στην πλατφόρμα αναφέρεται πως "για κάθε παιδί αναζητείται ο κατάλληλος ανάδοχος ή θετός γονέας με απόλυτο σεβασμό στην σειρά προτεραιότητας". Σύμφωνα με την κ. Φιλιοπούλου, αυτή η διατύπωση δεν μπορεί να εξυπηρετήσει το συμφέρον του παιδιού, καθώς κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και δεν είναι κάθε υποψήφιος ανάδοχος κατάλληλος για κάθε παιδί.
• Στη βραχυχρόνια αναδοχή αναφέρεται πως είναι "η προοπτική του παιδιού είναι να επιστρέψει στην φυσική του οικογένεια μόλις εκλείψουν οι λόγοι για τους οποίους την αποχωρίστηκε, ή να υιοθετηθεί μόλις διευθετηθούν εκκρεμή νομικά ζητήματα". Αυτό ενισχύει την πεποίθηση πως η αναδοχή είναι προθάλαμος της υιοθεσίας.
• Στα έκθετα παιδιά, η δικηγόρος εντόπισε νομικό σφάλμα, καθώς όταν υπάρχει έκθετο αγνώστων γονέων δεν προβλέπεται αναδοχή, αλλά ο θεσμός της επιτροπείας. Πρέπει να γίνει σαφές ξεκαθάρισμα, που θα διευκρινίζει πως η βραχεία αναδοχή αφορά μόνο περιπτώσεις γνωστών γονέων που αναζητούνται.
• Στις "συχνές ερωτήσεις" της πλατφόρμας, αναφέρεται ότι στην υιοθεσία ισχύει ό,τι και για τις βιολογικές οικογένειες και το παιδί έχει όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις, συμπληρώνοντας πως "όσον αφορά την αναδοχή, παρέχονται επιπλέον:…". Σύμφωνα με την κ. Φιλιοπούλου, διαβάζοντας κάποιος που ξέρει ελληνικά αλλά όχι νομικά "καταλαβαίνει ότι όχι μόνο είναι προθάλαμος αλλά και κάτι παραπάνω".
• Παρά το ότι διάταξη του Αστικού Κώδικα που παραμένει σε ισχύ προκρίνει την επιλογή ατόμων που ανήκουν - πέρα από το συγγενικό - στο οικείο φιλικό περιβάλλον της οικογένειας του παιδιού (π.χ. νονούς και κουμπάρους), η πλατφόρμα δεν προβλέπει κάποια προτεραιότητα

Η νομικός πρότεινε ορθή διατύπωση και περαιτέρω διευκρινίσεις για την αναδοχή στην πλατφόρμα, ρητή αναφορά και στα δικαιώματα της φυσικής οικογένειας, ενημερωτικές καμπάνιες, αλλά και διαχωρισμό αναδόχων σε κατηγορίες: από τη μια υποψήφιοι ανάδοχο και από την άλλη ανάδοχοι με σκοπό την υιοθεσία. Επίσης, πρότεινε να υπάρχει εκπαίδευση του κοινού για τις δυνατότητες αναδοχής και από ομόφυλα ζευγάρια.

Εισαγγελέας: Είδη αναδοχής στην πράξη

Η προϊσταμένη του Τμήματος Προστασίας Ανηλίκων της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Θεσσαλονίκης, Λευκοθέα Τερζητάνου, διευκρίνισε πως ο ανάδοχος θα είναι αυτός που θα αναλάβει την πραγματική φροντίδα και επιμέλεια του παιδιού σε περίπτωση αφαίρεσής τους και όχι την γονική μέριμνα και την άσκηση γονικής μέριμνας.

Στην συγγενική αναδοχή, ο θείος, ο παππούς, η γιαγιά ή άλλος συγγενής που θα αναλάβει, πρέπει να εγγραφεί στο Εθνικό Μητρώο, όπως κάθε ανάδοχος, που σημαίνει πως πρέπει να ελεγχθεί αν πληροί τις προϋποθέσεις. Μόνο στην επείγουσα αναδοχή ανατίθεται η επιμέλεια προσωρινά στον συγγενή, αλλά μέχρι την εκδίκαση πρέπει να συγκεντρωθούν τα απαραίτητα έγγραφα για την ολοκλήρωση της διαδικασίας.

Αν δεν υπάρχει συγγενικό πρόσωπο, πρώτα πρέπει να αναζητείται η δυνατότητα αναδοχής και όχι το κατάλληλο κέντρο κοινωνικής προστασίας, όπως γίνεται συνήθως, παρατήρησε η εισαγγελέας.

"Δεν είναι απαραίτητο να περιμένετε την εντολή του εισαγγελέα. Χάνεται χρόνος. Ένα παιδί που βρίσκεται σε κίνδυνο πρέπει άμεσα να το προστατεύσουμε", ανέφερε, απευθυνόμενη στους κοινωνικούς λειτουργούς των ΟΤΑ, καλώντας τους να κάνουν οι ίδιοι άμεσα τη διαδικασία αναζήτησης. Στη συνέχεια, το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού επιτάσσει οι ίδιοι να κάνουν ενημέρωση του αναδόχου για το ιστορικό του παιδιού, αλλά και να έχουν την ευθύνη της επικοινωνίας με την βιολογική του οικογένεια.

Σε περιπτώσεις βρεφών στο νοσοκομείο, έκανε τον διαχωρισμό:

• Αυτών που οι γονείς δεν μπορούν τώρα να αντεπεξέλθουν στην πραγματική φροντίδα του βρέφους, αλλά στο μέλλον είναι πιθανό να τα καταφέρουν (π.χ. περιπτώσεις τοξικομανών που κάνουν μια σοβαρή προσπάθεια αλλαγής τρόπου ζωής). Εδώ η κοινωνική υπηρεσία του νοσοκομείου αναζητά συγγενικό πρόσωπο για συγγενική αναδοχή. Αν δεν βρεθεί, αναζητείται ανάδοχη οικογένεια και στο τέλος κέντρο παιδικής προστασίας.
• Σε περιπτώσεις που υπάρχει σαφής βούληση των γονέων να το εγκαταλείψουν ή πλήρης αδυναμία να ανταποκριθούν και μελλοντικά στον γονεϊκό τους ρόλο, είναι 99% σίγουρο όπως είπε πως θα πάει για υιοθεσία. "Όπως είναι ο νόμος της αναδοχής πρέπει να το πάρει μια ανάδοχη οικογένεια που θα το έχει 6, 7, 8 μήνες, ένα ή δύο χρόνια, και μετά θα πούμε, δεν υπάρχει περίπτωση να το πάρουν οι βιολογικοί γονείς και εφόσον είναι για υιοθεσία να αλλάξει οικογένεια και να επιλέξουμε άλλη από το μητρώο υιοθεσιών. Αντιλαμβάνεστε πόσα θέματα δημιουργούνται σε μια περίπτωση που είναι ξεκάθαρη εξ αρχής", σημείωσε, προσθέτοντας πως πρόκειται για κάτι που πρέπει να προβλέψει ο νομοθέτης.

Η κ. Τερζητάτου χαρακτήρισε ως προβληματική την συχνότητα επικοινωνίας του παιδιού με τους βιολογικούς του γονείς, που είναι συνήθως κάθε 15 μέρες, καθώς δεν υπηρετεί την επιδίωξη για επανασύνδεση.