Το 5% του γενικού πληθυσμού παγκοσμίως αντιμετωπίζει ανοσμία και το 15% υποσμία. Πολλοί ασθενείς δεν ζητούν ιατρική βοήθεια, επειδή δεν αντιλαμβάνονται την απώλεια όσφρησης, ιδιαίτερα όταν αυτή συμβαίνει σταδιακά και όχι ακαριαία από κάποιο γεγονός όπως μια ίωση, ένα τραύμα ή άλλη αιτία. Εκτός από τις επιπτώσεις στην κοινωνική ζωή και στην συναισθηματική ευεξία, η απώλεια της όσφρησης αυξάνει δραματικά τον κίνδυνο ατυχημάτων. Ένας στους έξι ανθρώπους με ανοσμία έχει βάλει φωτιά στο σπίτι του την ώρα που μαγειρεύει.

Καινοτόμο ερευνητικό πρόγραμμα, με την συμμετοχή του ΑΠΘ, άλλων τεσσάρων ευρωπαϊκών πανεπιστημίων και δύο εταιριών, στοχεύει στην ανάπτυξη μιας συσκευής που θα υποκαθιστά μερικώς την αίσθηση της όσφρησης: θα λαμβάνει οσμές από το περιβάλλον και θα τις μεταφέρει στον εγκέφαλο με τη μορφή ηλεκτρικών σημάτων.

Με αφορμή την σημερινή (27/2) Παγκόσμια Ημέρα Ανοσμίας, ο καθηγητής Ωτορινολαρυγγολογίας στην Β ΩΡΛ Κλινική του ΑΠΘ στο νοσοκομείο Παπαγεωργίου, Ιορδάνης Κωνσταντινίδης (φωτογραφία), εξηγεί στο iatronet.gr τον μηχανισμό λειτουργίας των υπό ανάπτυξη πρώτων εμφυτευμάτων όσφρησης, που αναμένεται να είναι εμπορικά διαθέσιμα μέσα στην επόμενη πενταετία.

Το πρόγραμμα

Το ROSE είναι ένα τετραετές διεπιστημονικό ερευνητικό πρόγραμμα που χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας. Αποτελεί μια σύμπραξη πέντε ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων (Λυών, Δρέσδης, Λωζάνης, Μιλάνου, Θεσσαλονίκης) και δύο γαλλικών εταιριών, εκ των οποίων η μία δραστηριοποιείται στον τομέα της νανοτεχνολογίας και η δεύτερη στην ανάπτυξη αισθητήρων.

Στόχος του έργου είναι να δημιουργηθεί το πρώτο εμφύτευμα όσφρησης, το οποίο θα απευθύνεται στους ασθενείς με ανοσμία που δεν ανταποκρίνονται στις διαθέσιμες θεραπευτικές μεθόδους. Η συσκευή θα αναγνωρίζει οσμές από το περιβάλλον, θα τις κωδικοποιεί και θα τις μεταφέρει στον εγκέφαλο του ασθενούς με κάποιο ηλεκτρικό ερέθισμα.

Με τη λήξη της τετραετούς διάρκειας του προγράμματος έχει ήδη αναπτυχθεί μια πρωτότυπη συσκευή, η οποία ωστόσο στη συνέχεια θα βελτιωθεί από τις συμμετέχουσες εταιρείες, με στόχο να προκύψει ένας μικρός, φορετός ή εμφυτεύσιμος αισθητήρας που θα μπορεί να είναι εμπορικά διαθέσιμος μέσα στα επόμενα πέντε έτη.

Πώς θα λειτουργεί

Μέχρι σήμερα οι επιστήμονες δεν έχουν καταλήξει αν ο αισθητήρας θα εμφυτεύεται στη μύτη του ασθενούς ή αν θα φοριέται (π.χ. στα γυαλιά του). Στο ΑΠΘ έχουν γίνει πειράματα κλινικής όσφρησης για την δυνατότητα εναλλακτικής μετάδοσης των ηλεκτρικών ερεθισμάτων στον εγκέφαλο από τη μύτη μέσω του τρίδυμου νεύρου, αντί για το οσφρητικό που δεν λειτουργεί.

Όπως εξηγεί ο κ.Κωνσταντινίδης, η συσκευή θα κωδικοποιεί τις διαφορετικές οσμές και θα τις μεταφέρει με διαφορετικό τρόπο στον εγκέφαλο του ασθενούς, ο οποίος με τη σειρά του θα πρέπει να εκπαιδευτεί στην αναγνώριση αυτών των κωδικοποιημένων σημάτων. "Για παράδειγμα, ένα σήμα δύο παλμών μπορεί να σημαίνει ότι καίγεται το φαγητό και ένα σήμα τριών παλμών να αντιστοιχεί στη μυρωδιά ενός τριαντάφυλλου", αναφέρει, διευκρινίζοντας ότι επειδή αυτή η κωδικοποίηση δεν μπορεί να περιλαμβάνει τις χιλιάδες οσμές που μπορεί να κωδικοποιήσει ο εγκέφαλος, στην πρώτη φάση θα εστιαστεί σε ορισμένες κύριες οσμές.

Ένα on line ερωτηματολόγιο που έχει τεθεί στη διάθεση των ανοσμικών ασθενών σε διάφορες γλώσσες, τους καλεί να επιλέξουν οι ίδιοι ποιες οσμές θεωρούν σημαντικότερες, ώστε να υπάρξει αντίστοιχη εστίαση. "Από τις επικίνδυνες οσμές που σχετίζονται με την ασφάλεια, τα πρώτα που θέλουμε είναι η μυρωδιά του καμένου, καθώς και η οσμή του αερίου που μπορεί να διαρρεύσει από συστήματα θέρμανσης ή συσκευές με φιάλες", σημειώνει και προσθέτει: "Από τις κοινωνικές οσμές πολλοί θέλουν να μυρίζουν τον ιδρώτα τους για να μη νιώθουν άσχημα στις κοινωνικές τους επαφές. Η μυρωδιά των παιδιών τους και των συντρόφων τους μπαίνει επίσης σε προτεραιότητα, και από εκεί και πέρα σε ό,τι αφορά τη μυρωδιά του φαγητού, εξαρτάται από τα ήθη και έθιμα κάθε τόπου. Στην Ελλάδα για παράδειγμα θεωρείται πολύ σημαντικό να μυρίζει κάποιος το κρεμμύδι, που μπαίνει στα περισσότερα φαγητά".

Η σημερινή τεχνολογία δεν επιτρέπει την ανάπτυξη κάποιου ερεθίσματος που εκτός από την ειδοποίηση της οσμής θα επαναφέρει και την ευχαρίστηση της όσφρησης. "Αυτή έρχεται από μια δευτερογενή ανάλυση σε άλλα κέντρα του εγκεφάλου. Πιστεύω πως κάτι τέτοιο θα μπορεί να γίνει σε δεύτερο στάδιο, σε βάθος χρόνο", αναφέρει ο καθηγητής.

Πρώιμο σημάδι σοβαρού νοσήματος

Ο κ. Κωνσταντινίδης εφιστά την προσοχή των ασθενών, αλλά και των επαγγελματιών υγείας, στο θέμα της απώλειας όσφρησης. "Δυστυχώς και άλλες ειδικότητες γιατρών απογοητεύουν τους αρρώστους, λέγοντας ότι εφόσον πέθανε το οσφρητικό νεύρο δεν μπορεί να γίνει τίποτα. Αυτό δεν είναι αλήθεια, ίσως φταίμε κι εμείς οι ΩΡΛ που δεν επικοινωνήσαμε ότι σε πάρα πολλούς ασθενείς έχουμε ανάνηψη μέσα στη διετία", επισημαίνει.

Απευθυνόμενος στους ίδιους τους ασθενείς και τους οικείους τους, τονίζει πως η απώλεια όσφρησης δεν είναι αυστηρά θέμα ΩΡΛ, αλλά μπορεί να είναι το πρώτο σύμπτωμα πολλών νευροεκφυλιστικών νοσημάτων, όπως της νόσου Πάρκινσον. "Είναι καλό να το γνωρίζουν κυρίως οι συγγενείς, γιατί όσο πιο γρήγορα εντοπίσεις κάτι τόσο καλύτερα το αντιμετωπίζεις", υπογραμμίζει.

Σε ό,τι αφορά την ανοσμία μετά από COVID-19 λοίμωξη, που προβλημάτισε τους ειδικούς στη διάρκεια της πανδημίας, παρατηρεί πως στο 90% - 95% των περιπτώσεων η όσφρηση επανήλθε μέσα στον πρώτο χρόνο. "Υπάρχει βέβαια και ένα 5% που η ανοσμία παραμένει και δεν είναι μικρό, αν σκεφτεί κανείς τους αριθμούς των ανθρώπων που μολύνθηκαν", καταλήγει ο καθηγητής.

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Κουραμπιέδες, μελομακάρονα και μια αίσθηση ανεκπλήρωτου
Το πρώτο και μοναδικό βιο - ομοειδές φάρμακο για την πολλαπλή σκλήρυνση μπαίνει στις ΗΠΑ
Ι. Βαρδακαστάνης: Το αναπηρικό κίνημα συνεχίζει να αγωνίζεται και να διεκδικεί