Σε έναν κόσμο που αλλάζει γρηγορότερα από ό,τι μπορούμε να κατανοήσουμε, η τεχνολογία δεν αρκείται πια στο να υπηρετεί την καθημερινότητα. Περνά τα σύνορα της οθόνης και εισέρχεται σε πεδία που άλλοτε ανήκαν αποκλειστικά στον άνθρωπο: τη φροντίδα, την ακρόαση, τη συναισθηματική υποστήριξη.

Το ChatGPT, είναι ένα γλωσσικό μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης που αλληλεπιδρά με τους χρήστες σε φυσική γλώσσα. Πλέον, έχει αρχίσει να αναλαμβάνει άτυπα έναν ρόλο που μέχρι πρόσφατα θεωρούσαμε καθαρά ανθρώπινο: εκείνον του συνομιλητή, του «συμβούλου». Η ερώτηση, ωστόσο, παραμένει επίκαιρη και ουσιαστική: μπορεί ένα εργαλείο τεχνητής νοημοσύνης να λειτουργήσει υπέρ της ψυχικής υγείας; Ή κινδυνεύουμε να παγιδευτούμε σε μια νέα μορφή ψηφιακής μοναξιάς, μιλώντας ασταμάτητα σε μια μηχανή που δεν καταλαβαίνει πραγματικά;

Η ψυχική υγεία σήμερα δεν είναι απλώς ένα ιατρικό ζήτημα· είναι κοινωνικό, πολιτισμικό και βαθιά πολιτικό. Οι κοινωνίες που ζούμε συχνά δεν προσφέρουν επαρκή στήριξη, χρόνο, ουσιαστικές σχέσεις και αυτό έχει ως αποτέλεσμα  οι άνθρωποι να παλεύουν με το άγχος, την ανασφάλεια, τη μοναξιά.  Οι ρυθμοί της καθημερινότητας, η εργασιακή πίεση, η ατομοκεντρική αφήγηση της επιτυχίας και η διαρκής σύγκριση μέσω των κοινωνικών δικτύων δημιουργούν ένα συνεχές αίσθημα ανεπάρκειας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η ανάγκη για έναν «ουδέτερο ακροατή» γίνεται πιο επιτακτική από ποτέ.  Εδώ έρχεται το ChatGPT.   Πολλοί χρήστες δεν το χρησιμοποιούν μόνο για πρακτικά ζητήματα όπως η σύνταξη ενός μέιλ ή η αναζήτηση πληροφοριών αλλά και ως ένα είδος «ψηφιακού καθρέφτη». Εξομολογούνται προσωπικά βιώματα, ζητούν συμβουλές για συναισθηματικά θέματα, μοιράζονται σκέψεις που δεν θα έλεγαν εύκολα σε άνθρωπο. Το ότι «κάποιος» είναι εκεί 24 ώρες το 24ωρο, δεν σε κρίνει, δεν σε διακόπτει και δεν κουράζεται, αποτελεί για κάποιους χρήστες μια μορφή συναισθηματικής παρηγοριάς.  

Το ChatGPT γίνεται ένα ασφαλές καταφύγιο έκφρασης, μια βαλβίδα εκτόνωσης σε έναν κόσμο που συχνά δεν μας δίνει χώρο να μιλήσουμε.  Αυτό δεν σημαίνει, φυσικά, ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί  να αντικαταστήσει τον ψυχοθεραπευτή, τον φίλο, τον κοινωνικό ιστό. Όμως φέρνει στο φως ένα ενδιαφέρον κοινωνιολογικό φαινόμενο: την τάση των ανθρώπων να δημιουργούν δεσμούς,  έστω και προσωρινούς,  ακόμη και με ψηφιακές οντότητες, όταν δεν έχουν πρόσβαση ή δεν εμπιστεύονται τους υπάρχοντες κοινωνικούς θεσμούς.

Το ChatGPT, σε αυτό το πλαίσιο, λειτουργεί όχι ως θεραπευτής, αλλά ως καθρέφτης της εποχής: μιας εποχής που διψά για επικοινωνία, αλλά συχνά την αναζητά στα λάθος σημεία. Υπάρχουν, ωστόσο, και σκοτεινότερες όψεις. Η αλληλεπίδραση με ένα μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να καλλιεργήσει ψευδαισθήσεις σχέσης. Μπορεί να ενισχύσει την αποφυγή του πραγματικού διαλόγου, να εντείνει την απομόνωση. Η σχέση αυτή είναι, εξ ορισμού, μονόδρομη όσο και αν προσποιείται το αντίθετο. Δεν υπάρχει πραγματική ενσυναίσθηση, δεν υπάρχει αυθεντική ανταπόκριση. Και, βέβαια, τίθεται το κρίσιμο ερώτημα της ιδιωτικότητας: τι συμβαίνει με τις ευαίσθητες πληροφορίες που μοιραζόμαστε σε μια συνομιλία που φαινομενικά είναι «δική μας», αλλά στην πραγματικότητα περνά μέσα από υπολογιστικά κέντρα και εταιρικούς αλγορίθμους;

Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι ουδέτερη. Ενσωματώνει προκαταλήψεις, εμπορικές στρατηγικές, ακόμη και κοινωνικούς αποκλεισμούς.  Όπως κάθε τεχνολογία, επηρεάζεται από τον τρόπο που την εντάσσουμε στην κοινωνία και ταυτόχρονα την επηρεάζει.  Αν χρησιμοποιηθεί ως βοήθημα, ως συμπληρωματικό εργαλείο στη διαχείριση της ψυχικής υγείας, μπορεί να έχει θετικές πλευρές: προσβασιμότητα, ταχύτητα, έναυσμα για περαιτέρω δράση. Αν όμως προωθηθεί ως υποκατάστατο της ανθρώπινης σχέσης, εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους.

Ζούμε σε μια εποχή «ψηφιακής φροντίδας», όπου η τεχνολογία αναλαμβάνει όλο και περισσότερες πτυχές της καθημερινής ζωής: από την παρακολούθηση της φυσικής κατάστασης μέχρι την υποστήριξη της ψυχολογικής μας ευημερίας. Η κατάσταση αυτή αντανακλά τη μετατόπιση που συμβαίνει: από τις συλλογικές μορφές φροντίδας (οικογένεια, κοινότητα, κράτος πρόνοιας) σε ατομικά, και συχνά ιδιωτικοποιημένα, μοντέλα αυτορρύθμισης. Το άτομο γίνεται υπεύθυνο όχι μόνο για την καριέρα του, τη διατροφή του, την οικονομική του κατάσταση, αλλά και για τη συναισθηματική του σταθερότητα. Και όταν κάτι δεν πάει καλά, καλείται να το λύσει μόνο του – με τη βοήθεια, πλέον, και της τεχνητής νοημοσύνης. Το ChatGPT δεν είναι εχθρός. Είναι εργαλείο. Μπορεί να προσφέρει ανακούφιση, καθοδήγηση, ακόμη και στιγμιαία παρηγοριά. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε τι δεν είναι: δεν είναι φίλος, δεν είναι θεραπευτής, δεν είναι άνθρωπος. Και πάνω απ’ όλα, δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ανάγκη μας να μας ακούσουν στ’ αλήθεια με μάτια, με πρόσωπο, με σιωπή, με παρουσία. Αν η εποχή μας μάς ωθεί να στραφούμε στην τεχνολογία για συναισθηματική υποστήριξη, τότε το ερώτημα δεν είναι μόνο τι μπορεί να κάνει το ChatGPT για την ψυχική μας υγεία. Το πιο κρίσιμο ερώτημα είναι τι δεν κάνει πια η κοινωνία και γιατί.

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Κουραμπιέδες, μελομακάρονα και μια αίσθηση ανεκπλήρωτου
Το πρώτο και μοναδικό βιο - ομοειδές φάρμακο για την πολλαπλή σκλήρυνση μπαίνει στις ΗΠΑ
Ι. Βαρδακαστάνης: Το αναπηρικό κίνημα συνεχίζει να αγωνίζεται και να διεκδικεί