Η πλειοψηφία των καταναλωτών είναι διστακτικοί προς τη δοκιμή νέων ή άγνωστων τροφίμων, πράγμα το οποίο αποτελεί κρίσιμο παράγοντα στη διαμόρφωση διατροφικών επιλογών και συμπεριφορών. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται επιστημονικά «food neophobia».  Παράλληλα, αρκετές έρευνες που ασχολούνται με τη διατροφική συμπεριφορά των ανθρώπων έχουν καταγράψει αυξημένη απροθυμία ή ανησυχία απέναντι σε τρόφιμα που παράγονται με καινοτόμες τεχνολογίες. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται «food technology neophobia».Τα δύο αυτά φαινόμενα, αν και συναφή, διαθέτουν διακριτά θεωρητικά θεμέλια και επιδράσεις.

Η επίδρασή της food neophobia είναι ευδιάκριτη από την πρώιμη παιδική ηλικία, αυξάνεται έως την πρώιμη εφηβεία και μειώνεται στην ενήλικη ζωή. Επιπλέον, έχει συνδεθεί με χαμηλότερη ποικιλία διατροφικών επιλογών, μειωμένη πρόσληψη ω‑3 λιπαρών και αυξημένο κίνδυνο νόσων όπως ο διαβήτης τύπου 2 . Η διστακτικότητα αυτή επιβαρύνεται από γνωστικές-συναισθηματικές διεργασίες, όπως φόβος για το άγνωστο, διανοητική απάθεια και αισθήματα αποστροφής από την εμφάνιση του εκάστοτε τροφίμου. Η συσχέτιση ανάμεσα στη διστακτικότητα για δοκιμή νέων τροφίμων και στις κοινωνικές ή ερωτικές συμπεριφορές βασίζεται σε μια ευρύτερη ψυχολογική τάση που λέγεται αποφυγή του καινούργιου. Τα άτομα με υψηλή «νεοφοβία» τείνουν να είναι πιο προσεκτικά και συντηρητικά όχι μόνο στο φαγητό, αλλά και στις εμπειρίες γενικότερα. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να διστάζουν να δοκιμάσουν νέες δραστηριότητες, να γνωρίσουν καινούργιους ανθρώπους ή να πειραματιστούν στις σχέσεις τους. Η συμπεριφορά αυτή συχνά συνδέεται με την ανάγκη για ασφάλεια και έλεγχο, καθώς το άγνωστο θεωρείται απειλητικό. Έτσι, η στάση απέναντι στο φαγητό γίνεται ένα «παράθυρο» για να κατανοήσουμε πώς κάποιος προσεγγίζει το νέο στη ζωή του συνολικά.

Επιπρόσθετα, η food technology neophobia αποτυπώνει τη δυσπιστία απέναντι σε τρόφιμα που προκύπτουν από σύγχρονες τεχνολογικές διαδικασίες (π.χ. καλλιεργημένο κρέας, επεξεργασία νανοτεχνολογίας, ψύξη με κρύο πλάσμα κ.ά.). Ερευνητικά, η μη κατανοητή στάση προς την τεχνολογία έχει αποδειχθεί σημαντικός παράγοντας στο δισταγμό των καταναλωτών απέναντι σε νέα προϊόντα, ακόμη και όταν η ίδια η τεχνολογία δεν είναι τεχνολογικά πολύπλοκη . Στην Ιταλία έγινε μια έρευνα όπου ζητήθηκε από καταναλωτές να εκφράσουν τη γνώμη τους για ψάρια που τρέφονταν με ζωοτροφές από έντομα. Παρόλο που η παραγωγή αυτών των ζωοτροφών δεν απαιτεί πολύπλοκες τεχνολογίες, οι συμμετέχοντες που βρέθηκε να έχουν  υψηλή «τεχνοφοβία» (φόβο για νέες τεχνολογίες στα τρόφιμα) ήταν αρνητικοί. Δηλαδή, απλώς και μόνο η ιδέα ότι υπήρχε «κάτι καινούργιο» στη διαδικασία παραγωγής τούς έκανε να νιώθουν δυσπιστία. Πιο συγκεκριμένα, όταν ρωτήθηκαν οι καταναλωτές πόσο πιθανό είναι να αγοράσουν αυτά τα ψάρια, οι περισσότερο τεχνοφοβικοί απάντησαν ότι θα απέφευγαν να τα αγοράσουν, ακόμη και αν τους εξηγούσαν ότι είναι ασφαλή και θρεπτικά. Αυτό δείχνει ότι η στάση δεν επηρεάζεται μόνο από τον κίνδυνο ή την ασφάλεια, αλλά και από την αντίληψη του «καινούργιου» ως κάτι ξένου και αφύσικου.

Ενώ η food neophobia μειώνει τη δεδομένη ποικιλία τροφών, η tech‑neophobia προσθέτει έναν πρόσθετο παράγοντα απόρριψης όταν ένα τρόφιμο συνδέεται με «τεχνολογική επεξεργασία». Επίσης, η εξοικείωση με τη νέα τεχνολογία (π.χ. γευστικές δοκιμές) μειώνει την neophobia.Τα μέσα ενημέρωσης και πληροφοριακές καμπάνιες βοηθούν να μειωθεί η τεχνοφοβία .Ο συνδυασμός personal familiarity και θετικών συναισθημάτων επιτυγχάνει μεγαλύτερη αποδοχή. Αυτές οι διαφοροποιήσεις είναι ιδιαίτερα σημαντικές όταν μιλάμε για τρόφιμα όπως το καλλιεργημένο κρέας, όπου τεχνοφοβία και food neophobia συναντώνται. Οι δύο τύποι neophobia απαιτούν εξειδικευμένες προσεγγίσεις:

Food neophobia: Συνεχής έκθεση (5–10 φορές) και modeling από αγαπημένα πρόσωπα αποτελούν αποτελεσματικές στρατηγικές .

Food technology neophobia: Εκπαίδευση για την ασφάλεια, διαφάνεια παραγωγής και τεχνολογικές επιδείξεις οδηγούν σε μείωση της απροθυμίας. Π.χ., σε στοχευμένες καμπάνιες για καλλιεργημένο κρέας, η παρουσίαση θετικών πληροφοριών δεν αρκεί – απαιτείται και διαδραστική παρουσίαση τρόπου παραγωγής.

Συμπερασματικά η food neophobia και η food technology neophobia αποτελούν βασικά εμπόδια στην αποδοχή βιώσιμων και καινοτόμων τροφίμων. Ενώ η πρώτη σχετίζεται με ατομικές διατροφικές εμπειρίες και συνήθειες, η δεύτερη αφορά στη στάση απέναντι στη νέα τεχνολογία. Ο συνδυασμός τους απαιτεί στοχευμένες παρεμβάσεις: έκθεση σε νέα προϊόντα, πληροφορίες σχετικά με παραγωγή/ασφάλεια και μετασχηματιστικές εκστρατείες. Η επιτυχία τους θα καθορίσει σε σημαντικό βαθμό την επιτυχή μετάβαση σε πιο βιώσιμα διατροφικά μοντέλα.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

  1. Alley TR. Food neophobia: Measurement, variability and consequences. In: Sensory Evaluation and Consumer Acceptance of New Food Products. RSC; 2024. p. 236‑59.
  2. Karaağaç Y, Bellikci‑Koyu E. A narrative review on food neophobia… Br J Nutr. 2022 Nov 17.
  3. Birch LL, Marlin DW. Developmental issues in attitudes to food and diet. 2002.
  4. Sarin HV et al. Food neophobia associates with poorer dietary quality… Am J Clin Nutr. 2019;doi:10.1093/ajcn/nqz100.
  5. Faccio E, Guiotto NA Fovino L. Food Neophobia or Distrust of Novelties? Appl Sci. 2019;9(20):4440.
  6. Al‑Shawaf L, Lewis DM, Alley TR, Buss DM. Food neophobia and sociosexual orientation. PsyPost; 2021.
  7. Hoang D. Consumer Perception on Foods and Conventional Technologies: Food Technology Neophobia Scale. J Food Process Technol. 2022;13(5):930.
  8. Kahriman M, Baş M. Reliability and validity of the food technology Neophobia scale… Int J Food Sci Technol. 2024;59(4):2603‑11.

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Κουραμπιέδες, μελομακάρονα και μια αίσθηση ανεκπλήρωτου
Το πρώτο και μοναδικό βιο - ομοειδές φάρμακο για την πολλαπλή σκλήρυνση μπαίνει στις ΗΠΑ
Ι. Βαρδακαστάνης: Το αναπηρικό κίνημα συνεχίζει να αγωνίζεται και να διεκδικεί