Δεκάδες νόμιμα διατροφικά σκευάσματα κυκλοφορούν στην αγορά, έχοντας τον χαρακτηρισμό των ενισχυτικών της αθλητικής απόδοσης, με 5 + 2 εξ αυτών να έχουν αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα στην αύξηση της δύναμης, της αντοχής και της μυϊκής ανάπτυξης. Μέχρι και το 100% των αθλητών, σύμφωνα με τις βιβλιογραφικές αναφορές, χρησιμοποιεί αυτά τα σκευάσματα.

Τα περισσότερα από τα συγκεκριμένα βοηθήματα θεωρούνται γενικά ασφαλή, χωρίς ωστόσο να λείπουν οι αναφορές για διαταραχές σε διάφορα συστήματα του οργανισμού, κυρίως λόγω υπερβολικής δοσολογίας. Κρυμμένοι κίνδυνοι ενδέχεται να υπάρχουν και στη σύσταση των σκευασμάτων που κυκλοφορούν στην αγορά, καθώς ένα σημαντικό ποσοστό έχει βρεθεί επιμολυσμένο με απαγορευμένες και δυνητικά επικίνδυνες ουσίες που εμπίπτουν στην κατηγορία του ντόπινγκ.

Ο καθηγητής Αξιολόγησης Σωματικής Λειτουργίας Αθλούμενων στο ΤΕΦΑΑ του ΑΠΘ, Νικόλαος Κουτλιάνος (φωτογραφία), μιλάει στο iatronet.gr για τα οφέλη στην απόδοση και τους δυνητικούς κινδύνους της χρήσης διατροφικών σκευασμάτων, όπως τα ανέλυσε μιλώντας στο πλαίσιο της εκδήλωσης "SuperFoods & The Campus" που οργάνωσε η Επιτροπή Υγείας του ΑΠΘ.

Απαγορευμένες ουσίες

Ο διαχωρισμός των εργογόνων διατροφικών σκευασμάτων σε απαγορευμένα (ντόπινγκ) και μη γίνεται από τη WADA (World Anti Doping Agency), η οποία κάθε Σεπτέμβριο ανακοινώνει τον κατάλογο των ουσιών που απαγορεύονται, με έναρξη ισχύος από την 1η Ιανουαρίου του επόμενου έτους. Στις ουσίες αυτές συμπεριλαμβάνονται μεταξύ άλλων αναβολικά στεροειδή, πεπτιδικές ορμόνες, παράγοντες ανάπτυξης, Β2 αγωνιστές, ορμόνες και μεταβολικοί τροποποιητές, διουρητικά. Επίσης, απαγορεύονται εντός αγώνων διεγερτικά, ναρκωτικά αναλγητικά, κανναβινοειδή, ενώ ως ντόπινγκ θεωρούνται και ουσίες αγνώστου ταυτότητας που δεν μπορούν να αναγνωριστούν στον έλεγχο.

Οι απαγορευμένες ουσίες είναι συνήθως φαρμακευτικές, που χρησιμοποιούνται στον αθλητισμό σε δοσολογικά σχήματα 20, 30, ακόμη και 100 φορές πάνω από αυτά που χρησιμοποιεί η ιατρική για θεραπευτικούς σκοπούς. Όπως επισημαίνει ο κ. Κουτλιάνος, αυτό επηρεάζει το σύνολο των οργανικών συστημάτων (καρδιαγγειακό, μυοσκελετικό, κεντρικό νευρικό, το γενετικό μας υλικό, το ενδοκρινικό σύστημα, όργανα όπως το ήπαρ κ.ά.), οδηγώντας βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα σε βλάβες, που άλλοτε είναι αναστρέψιμες κι άλλοτε όχι.

Σύμφωνα με τον καθηγητή, ο οποίος συμμετείχε στη σύνταξη επίσημων οδηγιών για τις επιπτώσεις στην υγεία από τη χρήση νόμιμων και παράνομων σκευασμάτων, οι χρήστες των απαγορευμένων ουσιών έχουν από 6 ως και 20 φορές αυξημένο κίνδυνο θανάτου, ενώ στο 1/3 των περιπτώσεων αυτός έχει καρδιαγγειακά αίτια.

5 + 2 νόμιμα σκευάσματα - αποτελεσματικότητα και κίνδυνοι

Από τα δεκάδες σκευάσματα που κυκλοφορούν, υποστηρίζοντας ότι ενισχύουν την απόδοση της ανθρώπινης «μηχανής», πέντε συν δύο έχει αποδειχτεί ότι το επιτυγχάνουν, πέραν πάσης αμφιβολίας. Τα ίδια θεωρούνται και κατά βάση ασφαλή, υπό την προϋπόθεση της σωστής δοσολογίας και με την υποσημείωση ότι υπάρχουν διαφορές από άτομο σε άτομο.

  • Καφεϊνη: Λαμβάνεται κυρίως πριν από μια προσπάθεια με αυξημένη επιβάρυνση, ιδιαίτερα όταν έχει τα χαρακτηριστικά της αντοχής. Η συνιστώμενη δοσολογία δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 9 mg ανά κιλό σωματικού βάρους. Επί υπερβολικής ποσότητας, έχουν καταγραφεί παρενέργειες όπως άγχος, ευερεθιστότητα, ηλεκτρολυτικές διαταραχές, ταχυκαρδία και άλλες αρρυθμίες. Επί τοξικότητας, διαταραχές από το κυκλοφορικό σύστημα –αρτηριακή υπέρταση- από το ΚΝΣ και γενικότερη συμπτωματολογία.
  • Κρεατίνη: Για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε από την ομάδα κλασικού αθλητισμού της Μ.Βρετανίας στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Βαρκελώνης το 1992 και σήμερα είναι μαζί με τις πολυβιταμίνες τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα διατροφικά συμπληρώματα στον χώρο του αθλητισμού. Η λήψη της για μια εβδομάδα με δέκα μέρες οδηγεί σε σημαντική αύξηση των αποθηκών της φωσφοκρεατίνης, που είναι κύρια πηγή ενέργειας για προσπάθειες λίγων δευτερολέπτων αυξημένης έντασης. Θεωρείται κατά βάση ένα ασφαλές εργογόνο σκεύασμα, που δεν επιβαρύνει τους νεφρούς, -με τον κ.Κουτλιάνο να βάζει ένα «αστεράκι»- ενώ έχουν αναφερθεί επίσης κράμπες, αφυδάτωση, αύξηση του σωματικού βάρους και γαστρεντερικές διαταραχές.
  • Μαγειρική σόδα (όξινο ανθρακικό νάτριο ή διττανθρακικά): Προκαλεί μια εξωκυττάρια ρύθμιση του pH του σώματος και έτσι καθυστερεί την αρνητική επίδραση στη μυϊκή λειτουργία από την αυξημένη συγκέντρωση γαλακτικού οξέος. Η συνιστώμενη δοσολογία είναι 0,3 γραμμάρια ανά κιλό σωματικού βάρους, αναμεμιγμένο σε 1,5 λίτρο νερού, συνήθως 3 ώρες πριν από έναν αγώνα αντοχής στην ταχύτητα. Η χρόνια χρήση έχει συνδεθεί με αύξηση αρτηριακής πίεσης λόγω του αλατιού, καθώς και γαστρεντερικές διαταραχές
  • Υδατάνθρακες (σε αθλητικά ποτά και μπάρες): Ως κύρια πηγή ενέργειας, ενισχύουν κυρίως την αντοχή, την αερόβια ικανότητα. Μπορεί να οδηγήσουν σε αύξηση σωματικού βάρους γιατί προκαλούν κατακράτηση, με παρενέργειες κυρίως από το γαστρεντερικό. Δεν έχουν ιδιαίτερη αξία αν η αθλητική προσπάθεια έχει διάρκεια κάτω από μια ώρα.
  • Πρωτεϊνες και αμινοξέα: Ενισχύουν την μυϊκή απόδοση, ιδίως όταν λαμβάνονται λίγο πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά της προπόνηση με βάρος. Οδηγούν σε αύξηση μυϊκής μάζας, ωστόσο μπορεί να υπάρξει επιβάρυνση της νεφρικής και της ηπατικής λειτουργίας και πιθανή απώλεια ασβεστίου. «Ο βαθμός επίδρασης εξαρτάται από το αν το προασκησιακό γεύμα ήταν πλούσιο σε πρωτεϊνη», διευκρινίζει ο κ.Κουτλιάνος.

Τα δύο επιπλέον εργογόνα σκευάσματα είναι η β-αλανίνη, η οποία ενισχύει την επίδοση σε προσπάθεια αντοχής στην ταχύτητα μικρής διάρκειας, και τα νιτρικά (χυμός παντζαριού) που διαστέλλουν τον αυλό των αγγείων και επιτρέπουν την καλύτερη αιμάτωση των μυών που εργάζονται στην άσκηση. Και σε αυτά, έχουν αναφερθεί επιπτώσεις στην υγεία επί υπερδοσολογίας

"Πάντα είμαστε στη λογική της προσεκτικής χρήσης - οι πρόγονοί μας το είπαν καλύτερα: μέτρον άριστον - και με επιστημονική επίβλεψη, δηλαδή να κάνουμε συχνά βιοχημικές αιματολογικές εξετάσεις", επισημαίνει ο καθηγητής.

Παράνομες ουσίες σε νόμιμα σκευάσματα

Ο καθηγητής χτυπάει καμπανάκι για τον κίνδυνο ορισμένα από τα νόμιμα σκευάσματα να περιέχουν κρυμμένες απαγορευμένες ουσίες.

"Διατροφικά συμπληρώματα που μπορεί να προμηθευτούμε όχι από φαρμακεία ή εγκεκριμένα καταστήματα διατροφής, υπάρχει κίνδυνος να περιέχουν κάποια απαγορευμένη ουσία, που είναι ιδιαίτερα βλαβερή για την υγεία μας", υπογράμμισε και παρουσίασε τα ευρήματα συστηματικής ανασκόπησης 446 μελετών που βρήκαν επιμόλυνση σε ποσοστά από 12% ως και 58%.

"Δεν είναι λοιπόν υπερβολή να πούμε ότι 1 στα 4 με 1 στα 3 σκευάσματα που κυκλοφορούν στην αγορά και θεωρούνται ως νόμιμα, είναι εξαιρετικά πιθανό να είναι επιμολυσμένα με απαγορευμένες ουσίες", επισήμανε για να προσθέσει: "Υπάρχουν σκευάσματα που έχουν ταμπέλα πρωτεϊνες αλλά είναι μέσα επιμολυσμένα με προ-ορμόνες, που εντός του οργανισμού μεταβολίζονται σε απαγορευμένες ουσίες. Σκευάσματα που έχουν την ταμπέλα λιποδιαλύτης, αλλά που μέσα έχουν διεγερτικά".

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Ι. Βαρδακαστάνης: Το αναπηρικό κίνημα συνεχίζει να αγωνίζεται και να διεκδικεί
Ενδυνάμωση των ασθενών: Καμπάνια ευαισθητοποίησης για την ενίσχυση υιοθέτησης της περιτοναϊκής κάθαρσης στην Ελλάδα
Ποιες τροφές αυξάνουν την καλή χοληστερόλη