Συμπτώματα από κατανάλωση τοξικών μανιταριών - Ο κίνδυνος θανάτου και ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Κλαύδιος

Το διπλό κρούσμα δηλητηρίασης από τοξικά μανιτάρια, που καταγράφηκε σήμερα στη Θεσσαλονίκη, δεν είναι μοναδικό.

Σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση ειδικών του Αμερικανικού Κέντρου Βιοτεχνολογίας (NCBI), η τοξικότητα των μανιταριών είναι γνωστή εδώ και χιλιετίες και εμπλέκεται στον θάνατο αρκετών ιστορικών προσωπικοτήτων, συμπεριλαμβανομένου του Ρωμαίου αυτοκράτορα Κλαύδιου.

Όπως αναφέρουν, ο όρος μανιτάρι αναφέρεται στο καρποφόρο σώμα του μύκητα. Ανατομικά, το πρωτότυπο μανιτάρι περιλαμβάνει το στέλεχος και μία κεφαλή με βράγχια στην κάτω πλευρά.

Ωστόσο, ο όρος μπορεί να αναφέρεται σε πολλούς μύκητες με βράγχια χωρίς στέλεχος, με ποικίλες μορφές, όπως το "morel", το "puffball" ή το "stinkhorn". Τα βράγχια του μανιταριού παράγουν σπόρια που βοηθούν στην εξάπλωση του ίδιου του μύκητα.

Σήμερα, τα περισσότερα μανιτάρια καλλιεργούνται για εμπορικούς σκοπούς, αλλά η αναζήτηση μανιταριών βρίσκεται σε άνοδο ως ψυχαγωγική δραστηριότητα.

Δηλητηριάσεις από μανιτάρια μπορεί να προκληθούν λόγω λανθασμένης αναγνώρισης ενός δηλητηριώδους είδους ως βρώσιμου από τους συλλέκτες, αν και πολλές περιπτώσεις είναι σκόπιμες καταπώσεις.

Οι δηλητηριάσεις από μανιτάρια μπορεί να κυμαίνονται από καλοήθη συμπτώματα γενικευμένης γαστρεντερικής διαταραχής έως δυνητικά καταστροφικές εκδηλώσεις που περιλαμβάνουν ηπατική ανεπάρκεια, νεφρική ανεπάρκεια και νευρολογικά προβλήματα.

Υπάρχουν έως και 14 περιγραφόμενα σύνδρομα, τα οποία εκδηλώνονται ανάλογα με το είδος, τις τοξίνες και την ποσότητα που καταναλώνεται.

Τα συμπτώματα της δηλητηρίασης από μανιτάρια σχετίζονται με την τοξίνη που έχει καταποθεί, όπως η αματοξίνη, η ψιλοκυβίνη, η μουσκαρίνη, η κοπρίνη, η αλλενική νορλευκίνη και η γυρομιτρίνη.

Από τον τεράστιο αριθμό ειδών μανιταριών, περίπου 100 είναι τοξικά. Στις ΗΠΑ καταγράφονται ετησίως περίπου 6.000 καταπόσεις, από τις οποίες πάνω από τις μισές αφορούν παιδιά κάτω των έξι ετών.

Οι περισσότερες δηλητηριάσεις εμφανίζουν συμπτώματα μόνο γαστρεντερικής διαταραχής, η οποία είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό σε πολλά τοξιδρομικά συστήματα και είναι πιθανότερο να συμβεί με την κατάποση μικρών ποσοτήτων τοξικών μανιταριών.

Οι σοβαρές δηλητηριάσεις, όταν συμβαίνουν, είναι κυρίως συνέπεια της εσφαλμένης αναγνώρισης από ενήλικες που αναζητούν άγρια μανιτάρια και τα καταναλώνουν.

Κλινική εικόνα

Η κλινική εικόνα διαφέρει ανάλογα με το είδος του μανιταριού και την τοξίνη που έχει καταποθεί.

Οξεία γαστρεντερίτιδα: Συχνότερα δευτερογενής σε μια ποικιλία "μανιταριών της αυλής", όπως το Chlorophyllum molybdites. Τα συμπτώματα περοιλαμβάνουν ναυτία, εμετό, κοιλιακές κράμπες και πιθανώς διάρροια. Εκδηλώνεται συνήθως εντός 1-3 ωρών.
Ψευδαισθήσεις: Προκαλούνται από ψιλοκυβίνη και είδη που περιέχουν ψιλοκίνη, όπως τα Psilocybe, Conocybe, Gymnopilus και Panaeolus. Αυτοί οι παράγοντες δρουν ως αγωνιστές ή μερικοί αγωνιστές στους υποδοχείς υποτύπου 5-υδροξυτρυπταμίνης (5-HT). Η κατάποση μπορεί να αφορά φρέσκια κεφαλή μανιταριών ή αποξηραμένα μανιτάρια. Η αλλοίωση της αίσθησης και η ευφορία εμφανίζονται 30 λεπτά έως 2 ώρες μετά την κατάποση και διαρκούν συνήθως 4-12 ώρες ανάλογα με την ποσότητα.
Χολινεργική τοξικότητα: Προκαλείται από είδη που περιέχουν μουσκαρίνη σε διάφορα γένη, όπως το Clitocybe και το Inocybe. Αν και το Amanita muscari περιέχει μικρές ποσότητες μουσκαρίνης, τα επίπεδά του συνήθως δεν επαρκούν για να προκαλέσουν χολινεργική εκδήλωση. Οι χολινεργικές επιδράσεις, όπως οι κοιλιακές κράμπες, η εφίδρωση, η σιελόρροια, η δακρύρροια, ο βρογχόσπασμος, η βρογχόρροια και η βραδυκαρδία, εμφανίζονται συνήθως εντός 30 λεπτών. Η διάρκεια είναι δοσοεξαρτώμενη, αν και συνήθως βραχύβια σε σύγκριση με άλλες πηγές χολινεργικής δηλητηρίασης, όπως τα φυτοφάρμακα.
Αντίδραση τύπου δισουλφιράμης: Προκαλείται από είδη που περιέχουν κοπρίνη, όπως το Coprinus atramentarius ("μελανώδης κεφαλή"). Οι μεταβολίτες της τοξίνης οδηγούν σε αναστολή της αλδεϋδοδεϋδρογενάσης, οδηγώντας σε πονοκέφαλο, ναυτία, εμετό, έξαψη, ταχυκαρδία και σπάνια υπόταση. Αυτό συμβαίνει μόνο εάν καταποθεί αλκοόλ ώρες έως ημέρες μετά την κατανάλωση μανιταριών που περιέχουν κοπρίνη. Η ταυτόχρονη κατανάλωση αλκοόλ και τοξίνης οδηγεί σε μειωμένες επιδράσεις λόγω του βραδύτερου μεταβολισμού της κοπρίνης στους τοξικούς μεταβολίτες της.
Ηπατική τοξικότητα: Προκαλείται από την αματοξίνη στα είδη Galerina, Lepiota και ιδιαίτερα Amanita. Διαταράσσουν την RNA πολυμεράση II, οδηγώντας σε ανεπάρκεια πρωτεΐνης σε κυτταρικό επίπεδο. Η τοξικότητα παρουσιάζει χαρακτηριστικά τρεις διακριτές φάσεις. Οι γαστρεντερικές επιδράσεις ξεκινούν συνήθως 6-12 ώρες μετά την κατάποση, ακολουθούμενες από ένα διάστημα ηρεμίας 24-36 ωρών μετά την κατάποση με συμπτωματική βελτίωση. Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης, ωστόσο, μπορεί να υπάρχουν εργαστηριακά σημάδια ηπατοτοξικότητας. Μετά από 48 ώρες, η ηπατική βλάβη εντείνεται, οδηγώντας σε ηπατική ανεπάρκεια. Ο θάνατος μπορεί να επέλθει εντός μιας εβδομάδας σε σοβαρές περιπτώσεις ή να απαιτηθεί μεταμόσχευση ήπατος.
Νεφροτοξικότητα: Μέλη του γένους Cortinarius παράγουν ορελλανίνη, έναν νεφροτοξικό παράγοντα. Τα νεφρικά συμπτώματα μπορεί να καθυστερήσουν για 1-2 εβδομάδες μετά την κατάποση. Η νεφροτοξικότητα προκύπτει επίσης από την αλλενική νορλευκίνη που βρίσκεται συχνότερα στο Amanita smithiana, αλλά υπάρχει και σε άλλα είδη Amanita. Η τυπική εμφάνιση περιλαμβάνει συμπτώματα οξείας γαστρεντερίτιδας που εξελίσσονται σε νεφρική βλάβη σε 12-24 ώρες. Αν και ορισμένοι ασθενείς θα χρειαστούν αιμοκάθαρση, οι περισσότεροι ασθενείς αναρρώνουν πλήρως με κατάλληλη υποστηρικτική φροντίδα.
Επιληπτικές κρίσεις: Προκαλούνται από την γυρομιτρίνη που υπάρχει στα είδη Gyromitra, Paxina και Cyathipodia micropus, αν και τα δύο τελευταία είναι πολύ λιγότερο συνηθισμένα. Οι συλλέκτες που αναζητούν μορχέλα (Morchella esculenta) μπορεί να καταναλώσουν κατά λάθος Gyromitra. Η τοξικότητα προέρχεται από έναν μεταβολίτη, τη μονομεθυλυδραζίνη, που οδηγεί σε πυριδοξίνη (Β6) και τελικά σε εξάντληση του GABA. Εξαιτίας αυτού, αυτές οι κρίσεις μπορεί να είναι δυσεπίλυτες στην αντισπασμωδική θεραπεία και μπορεί να απαιτούν συμπληρωματική θεραπεία, συμπεριλαμβανομένης της πυριδοξίνης.
Άλλες εκδηλώσεις: Δεδομένου του ευρέος φάσματος των μανιταριών που μπορούν να καταποθούν, μπορούν να εμφανιστούν πολλαπλές άλλες κλινικές εκδηλώσεις. Αυτές περιλαμβάνουν, ενδεικτικά, πονοκεφάλους, ίλιγγο, υπνηλία, αίσθημα παλμών, δυσρυθμίες, ραβδομυόλυση, μεθαιμοσφαιριναιμία, αιμόλυση, ερυθρομελαλγία, δερματίτιδα και κράμπες.