Μελίνα Τζάκου,

Ψυχολόγος - Ψυχαναλυτική/Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια & επιστημονική διευθύντρια του Κέντρου Ψυχικής Υγείας Άρκεσις

 

Πλησιάζουν οι χριστουγεννιάτικες γιορτές και, ασυνείδητα ή συνειδητά, αρχίζει να σχηματίζεται στο νου όλων η φαντασίωση μιας χριστουγεννιάτικης εικόνας που κανείς σχεδόν μπορεί να τη «μυρίσει». Ένα στολισμένο δέντρο, μικρά κιτρινωπά λαμπιόνια να φωτίζουν απαλά και να ζεσταίνουν το δωμάτιο, δώρα στοιβαγμένα από κάτω και δίπλα ένα τραπέζι γεμάτο με γλυκά που μοσχοβολούν και έχουν κατακλύσει το σπιτικό. Η γλυκιά αψάδα των μελομακάρονων, με το μέλι να ζεσταίνεται από το φως του δωματίου, θυμίζει τις στιγμές που ο φούρνος άνοιγε και το σπίτι γέμιζε υποσχέσεις γιορτής. Η βουτυρένια ευωδιά των κουραμπιέδων στην πιατέλα, μέσα στο σύννεφο της άχνης, λευκοί όπως ένα χιονισμένο τοπίο – λες και ήρθαν κατευθείαν απ’ έξω, για να συμπληρώσουν τη σκηνή.

Τα γιορτινά γλυκά αποτελούν σταθερό τελετουργικό γεύσεων και μυρωδιών που, για πολλούς ανθρώπους, συνδέεται με την οικογενειακή παράδοση και την αίσθηση της θαλπωρής. Η επιστήμη της ψυχολογίας δείχνει ότι αυτά τα ερεθίσματα λειτουργούν συχνά ως «συναισθηματικά φορτισμένα σύμβολα», πυροδοτώντας όχι μόνο θετικά συναισθήματα, αλλά και θλίψη, άγχος ή αίσθηση ανεπάρκειας.

Μνήμες, προσδοκίες και «υποχρεωτική χαρά»

Η παρουσία κουραμπιέδων και μελομακάρονων ενεργοποιεί μνήμες από προηγούμενα χρόνια, συνδεδεμένες με πρόσωπα, οικογενειακούς ρόλους και προσδοκίες. Σε νευροβιολογικό επίπεδο, αισθητηριακά ερεθίσματα όπως η γεύση και η οσμή επανασυνδέονται με παλαιότερες εμπειρίες μέσω του συστήματος μνήμης και ανταμοιβής.

Όταν τέτοιες γευστικές ή οσφρητικές εμπειρίες συνδέονται με απώλειες, εκκρεμότητες ή ακόμα και με χαρά, που όμως έρχεται σε αντίθεση με την τωρινή κατάσταση του ατόμου, η γλυκύτητα της γιορτής μεταφράζεται σε συναισθηματικό βάρος. Ταυτόχρονα, η εορταστική περίοδος συνοδεύεται από την κοινωνική προσδοκία ότι «τώρα πρέπει να είμαι χαρούμενος» και συχνά έρχεται σε σύγκρουση με την εσωτερική κατάσταση του ατόμου φέρνοντάς το σε μια «συναισθηματική ασυμφωνία».

Απολογισμός, σύγκριση και η γεύση της απώλειας

Τα γιορτινά τελετουργικά, όπως η δημιουργία των γλυκών που κατακλύζει τα σπίτια και τα ζαχαροπλαστεία από τις μυρωδιές τους και η δεδομένη ύπαρξή τους σε κάθε χώρο σε περίοπτη θέση, λειτουργούν ως χρονοδείκτες που υπενθυμίζουν όσα δεν αλλάχθηκαν μέσα στη χρονιά. Αυτές οι περίοδοι ενθαρρύνουν την αυτοαξιολόγηση και έναν εσωτερικό απολογισμό που συχνά φέρνει στην επιφάνεια μια αίσθηση στασιμότητας.

Παράλληλα, οι οικογενειακές συγκεντρώσεις ενισχύουν φυσιολογικούς μηχανισμούς κοινωνικής σύγκρισης. Το άτομο παρατηρεί – συχνά ασυνείδητα – τις αλλαγές ή τις επιτυχίες των άλλων και αξιολογεί τη δική του πορεία. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, ακόμη και ένα μελομακάρονο μπορεί να ενεργοποιήσει το αίσθημα ότι «οι άλλοι προχωρούν, ενώ εγώ μένω πίσω».

Δεν είναι ασυνήθιστο τα γλυκά να λειτουργούν και ως φορείς πένθους: οι συνταγές που περνούν από γενιά σε γενιά, οι μυρωδιές που συνδέονται με πρόσωπα που πλέον απουσιάζουν, μετατρέπουν τη γεύση σε ερέθισμα μνήμης και απώλειας.

Ανακούφιση, αυτοκαθησυχασμός και επανεκκίνηση

Η κατανάλωση γλυκών ενεργοποιεί το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου, οδηγώντας σε πρόσκαιρη ανακούφιση. Για πολλούς ανθρώπους, τα γιορτινά γλυκά λειτουργούν ως μηχανισμός αυτοκαθησυχασμού, ιδιαίτερα όταν υπάρχει συναισθηματική κόπωση ή έντονο στρες. Η παρηγορητική αυτή χρήση δεν αποτελεί παθολογία, όμως δεν προσφέρει και τη βαθύτερη ανακούφιση που χρειάζεται το άτομο.

Αυτά που θα βοηθούσαν για έναν πιο ικανοποιητικό τρόπο σύνδεσης με το εορταστικό βίωμα είναι η αναγνώριση των πραγματικών συναισθημάτων χωρίς αυτοκριτική, η κατανόηση ότι οι γιορτές είναι θετικό έναυσμα για εσωτερικό απολογισμό, η εστίαση σε μικρές αλλά ουσιαστικές προσωπικές κατακτήσεις και πιθανόν η υιοθέτηση νέων τελετουργιών που ανταποκρίνονται στην παρούσα ζωή του ατόμου. Η αποδοχή της ατέλειας των στόχων και της φυσιολογικότητας του να μην είναι όλα «εκεί που τα θέλουμε» στο τέλος του έτους, αποτελεί επίσης σημαντικό βήμα.

Η ψυχοθεραπεία μπορεί να υποστηρίξει αυτή τη διαδικασία κατανόησης και αποδοχής των συναισθημάτων που φέρνουν οι γιορτινές μέρες. Το άτομο μπορεί να βοηθηθεί να κατανοήσει βαθύτερα τα συναισθηματικά του μοτίβα και να διαχειριστεί τις εσωτερικές συγκρούσεις που αναδύονται έντονα σε αυτές τις περιόδους.

Σε αυτό το πλαίσιο, οι κουραμπιέδες και τα μελομακάρονα μπορούν να μετατραπούν από αφορμές για την ενθύμηση απωλειών σε έναυσμα προσωπικής επανεκκίνησης λειτουργώντας ως ευκαιρία αναγνώρισης των επιτευγμάτων της χρονιάς και ένδειξη μιας «γλυκιάς» επιείκειας προς τον εαυτό για όσα δεν ολοκληρώθηκαν.

 

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Το πρώτο και μοναδικό βιο - ομοειδές φάρμακο για την πολλαπλή σκλήρυνση μπαίνει στις ΗΠΑ
Ι. Βαρδακαστάνης: Το αναπηρικό κίνημα συνεχίζει να αγωνίζεται και να διεκδικεί
Ενδυνάμωση των ασθενών: Καμπάνια ευαισθητοποίησης για την ενίσχυση υιοθέτησης της περιτοναϊκής κάθαρσης στην Ελλάδα