Σακχαρώδης Διαβήτης και Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια: Μια δυσοίωνη σχέση

Γράφει η Μαρία Ζαφείρη, MD, MSc, BCMAS, Παθολόγος με μετεκπαίδευση στο Σακχαρώδη Διαβήτη και τη Γηριατρική, Yποψήφια διδάκτωρ Ιατρικής σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών. Medical Policy Manager, Novo Nordisk

Ο ίδιος ο εγκέφαλος μας υποδεικνύει ότι «Ο εγκέφαλος είναι το σημαντικότερο όργανο στο σώμα μας» και πρέπει να προστατεύεται συνεχώς με κάθε κόστος! Τι συμβαίνει όμως στην περίπτωση που πάσχουμε από Σακχαρώδη Διαβήτη (ΣΔ) και ποια είναι η σχέση του με τα Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια (ΑΕΕ);

Ο ΣΔ αποτελεί μία χρόνια, εξελισσόμενη και πολυπαραγοντική νόσο, απαιτώντας μακροχρόνια διαχείριση. Συνιστά μέγα ζήτημα δημόσιας υγείας (παγκοσμίως πάνω από  537 εκ. άτομα έπασχαν από ΣΔ το 2021, με πρόβλεψη για αύξηση του αριθμού σε >700 εκ. μέχρι το 2045), με τις επιστημονικές εξελίξεις να είναι διαρκείς. Στην Ελλάδα με βάση τα πιο πρόσφατα δεδομένα, το 11,9% των ατόμων πάσχουν από ΣΔ, με ένα σημαντικό ποσοστό αυτών να παραμένουν αρρύθμιστοι.

Μεγάλος αριθμός επιλοκών συνδέονται με τον ΣΔ, συμπεριλαμβανομένων μικροαγγειακών όπως νευροπάθεια (προσβολή των νεύρων), νεφροπάθεια (προσβολή των νεφρών), αμφιβληστροειδοπάθεια (προσβολή των οφθαλμών) και μακροαγγειακών επιπλοκών (έμφραγμα, ΑΕΕ, περιφερική αγγειακή νόσος). Τα εγκεφαλικά αποτελούν κύρια αιτία αναπηρίας και θανάτου παγκοσμίως. Χαρακτηρίζονται από οξεία νευρολογική διαταραχή της λειτουργίας του εγκεφάλου αγγειακής αιτιολογίας, με διάρκεια μεγαλύτερη από 24 ώρες, που συμβαίνει όταν διακόπτεται η παροχή αίματος σε περιοχή του εγκεφάλου, συνεπώς τα εγκεφαλικά κύτταρα στερούνται του απαραίτητου οξυγόνου. Εφόσον η διαταραχή είναι μικρότερη του 24ώρου (συνήθως έως μια ώρα), χωρίς ευρήματα στην απεικόνιση του εγκεφάλου, το επεισόδιο χαρακτηρίζεται ως Παροδικό Ισχαιμικό (ΤΙΑ - Transient Ischemic Attack). Διακρίνονται σε ισχαιμικά (λόγω θρόμβωσης, εμβολής ή συστηματικής μειωμένης παροχής αίματος) αποτελώντας περίπου ~80% του συνόλου και σε αιμορραγικά (ενδοεγκεφαλική ή υπαραχνοειδής αιμορραγία) αποτελώντας το 20% περίπου. Ένα ΑΕΕ μπορεί να είναι ελαφρύ έως πολύ σοβαρό, με  προσωρινές ή μόνιμες νευρολογικές βλάβες, ενώ μπορεί να οδηγήσει και σε θάνατο.

Τα ισχαιμικά ΑΕΕ σε άτομα με ΣΔ εμφανίζονται με συχνότητα υπερδιπλάσια εκείνης του γενικού πληθυσμού (4% σε άνδρες με ΣΔ και 5% σε γυναίκες με ΣΔ, έναντι 2% στο γενικό πληθυσμό). Τα άτομα με ΣΔτ2 είναι πιθανότερο να υποστούν ΑΕΕ σε μικρότερη ηλικία και με χειρότερη κλινική έκβαση. Επιπρόσθετα, η διάρκεια του ΣΔ αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου για εμφάνιση ΑΕΕ.

Ο ακριβής ρόλος του διαβήτη στην πρόκληση των εγκεφαλικών δεν έχει πλήρως εξακριβωθεί. Πιθανοί μηχανισμοί όπου ο ΣΔτ2 οδηγεί σε εγκεφαλικό είναι η δυσλειτουργία των ενδοθηλιακών κυττάρων που επενδύουν εσωτερικά τα αγγεία, η συστηματική φλεγμονή που προάγει την ανάπτυξη αθηρωματικών πλακών (αθηροσκλήρωσης) και η αυξημένη πρώιμη σκληρία των αρτηριών λόγω ΣΔ. Άλλοι παράγοντες κινδύνου για αγγειακό εγκεφαλικό (που μπορεί να συνυπάρχουν ενίοτε και με το ΣΔ) είναι η υπέρταση, η δυσλιπιδαιμία (υψηλή χοληστερόλη), η παχυσαρκία, η κακή φυσική κατάσταση, το κάπνισμα, η κατάχρηση αλκοόλ, η κολπική μαρμαρυγή.

Η έγκαιρη αναγνώριση των σημείων και συμπτωμάτων ενός εγκεφαλικού επεισοδίου αποτελεί εξαιρετικά κρίσιμη συνθήκη, ώστε να αναζητηθεί άμεσα ιατρική βοήθεια. Χαρακτηριστικά, ένα ΑΕΕ μπορεί να εκδηλωθεί με μούδιασμα σε συγκεκριμένη περιοχή του προσώπου ή του σώματος, με αιφνίδια μυϊκή αδυναμία στα άκρα (χέρι ή πόδι), με δυσκολία στη στάση και τη βάδιση, με σύγχυση, με ζάλη, με δυσχέρεια στην ομιλία, με παροδική απώλεια όρασης, με έντονο πονοκέφαλο, με δυσκολία συντονισμού των κινήσεων.

Στα άτομα με ΣΔ απαιτούνται στρατηγικές πρωτογενούς πρόληψης (να αποτραπεί η εμφάνιση πρώτου ΑΕΕ) και δευτερογενούς πρόληψης (να μην εμφανιστεί νέο επεισόδιο ΑΕΕ, αν έχει προηγηθεί ξανά εγκεφαλικό). Για την πρόληψη των εγκεφαλικών, η παρέμβαση πρέπει να είναι πολυεπίπεδη και περιλαμβάνει σωστή διατροφή, άσκηση, απώλεια βάρους, καλή ρύθμιση του σακχάρου, διακοπή καπνίσματος, έλεγχο της αρτηριακής πίεσης, της χοληστερόλης και άλλων κλασικών παραγόντων κινδύνου, μέσω ενδεδειγμένων θεραπειών.

Συμπερασματικά, η συνύπαρξη διαβήτη και εγκεφαλικού αποτελεί ένα ταχέως αυξανόμενο κλινικό, κοινωνικό και οικονομικό ζήτημα, που θα απασχολήσει ευρέως τα άτομα με διαβήτη και τα συστήματα υγείας μελλοντικά. Η διαχείριση του διαβήτη με την υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής με σωστή διατροφή, άσκηση, καθώς και με τις σύγχρονες κατάλληλες θεραπευτικές επιλογές, αλλά και η αντιμετώπιση των λοιπών παραγόντων κινδύνου για εγκεφαλικό, οδηγούν ενδεχομένως σε μείωση του κινδύνου εμφάνισης ΑΕΕ. Η ευαισθητοποίηση των ατόμων με ΣΔ αναφορικά με τον κίνδυνο εμφάνισης εγκεφαλικού είναι ζωτικής σημασίας.

Βιβλιογραφικές αναφορές:

• International Diabetes Federation (IDF) Diabetes Atlas. 10th edn. 2021. IDF: Brussels, Belgium. Available at: https://diabetesatlas.org/atlas/tenth-edition/. Last Accessed November 2023.
• Makrilakis K, et al; EMENO Study Group. Prevalence of diabetes and pre-diabetes in Greece. Results of the First National Survey of Morbidity and Risk Factors (EMENO) study. Diabetes Res Clin Pract. 2021 Feb;172:108646.
• Ελληνική Διαβητολογική Εταιρεία, Κατευθυντήριες Οδηγίες για τον Σακχαρώδη Διαβήτη 2023
• Lau L et al. J Diabetes Investig 2019;10:780–92.
• Kernan WN et al. Stroke 2014;45:2160–236;
• Echouffo-Tcheugui JB et al. Eur Heart J 2018;39:2376–86;
• Shou J et al. J Stroke Cerebrovasc Dis 2015;24:1961–8
• Chen R et al. Am J Med Sci 2015;351:380–6;
• Tun NN et al. World J Diabetes 2017;8:235–48.
• GBD 2019 Stroke Collaborators. Global, regional, and national burden of stroke and its risk factors, 1990-2019: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2019. Lancet Neurol. 2021 Oct;20(10):795-820.