Οι έννοιες «διεκδικητικότητα» και «διεκδικητική συμπεριφορά» (assertiveness / assertive behaviour) έχουν συζητηθεί πολύ τα τελευταία χρόνια σε ό,τι αφορά στη σημασία τους για τις υγιείς σχέσεις, την προσωπική εξέλιξη και την ψυχική υγεία γενικότερα. Η διεκδικητική συμπεριφορά αποτελεί βασική δεξιότητα επικοινωνίας. Παρότι συχνά παρερμηνεύεται, δεν παραπέμπει στο να γινόμαστε επιθετικοί στον τρόπο που αλληλεπιδρούμε με τους άλλους, και βέβαια ούτε και στο άλλο άκρο, υποχωρητικοί. Είναι η ικανότητα να εκφράζουμε τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις ανάγκες μας με σαφήνεια, ειλικρίνεια και σεβασμό, τόσο προς τους άλλους όσο και προς τον εαυτό μας.

Παρόλο που θεωρητικά φαίνεται αυτονόητο, πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται στο να βρίσκουν αυτή τη λειτουργική ισορροπία που υπάρχει στην υγιή διεκδικητικότητα. Πολλές φορές, ο συνδυασμός εγγενών χαρακτηριστικών και βιωμάτων οδηγεί τους ανθρώπους να συμπεριφέρονται περισσότερο σε ένα από τα δυο άκρα: είτε επιθετικά, απόλυτα και άκαμπτα (με υπερβολική επιμονή, εχθρική στάση, επιφυλακτικότητα ή καχυποψία), ή αντίθετα, υποτακτικά, βιώνοντας δυσκολία στο να θέσουν όρια, να υπερασπιστούν τον εαυτό τους, να πουν όχι σε κάτι που δεν επιθυμούν. Τα άκρα αυτά οδηγούν σε εντάσεις και ρήξη των σχέσεων στην πρώτη περίπτωση, θλίψη και μείωση της αυτοπεποίθησης στη δεύτερη. Αποτέλεσμα: η εξάντληση και η απογοήτευση και στις δύο.

Συχνά ακούμε ανθρώπους να περιγράφουν τον εαυτό τους ως «people pleaser», εννοώντας με την έκφραση αυτή τη δυσκολία τους να αρνηθούν ή να εναντιωθούν, για παράδειγμα να μη συμμετέχουν ή να μην προσφέρουν τη βοήθειά τους, όταν κάποιος άλλος τη ζητάει, στις περιπτώσεις που οι ίδιοι θα προτιμούσαν να αρνηθούν. Είναι επίσης συνηθισμένο αυτό να συμβαίνει μεταξύ συγγενών, φίλων ή συναδέλφων. Ο φόβος τους είναι μήπως δεν φανούν εξυπηρετικοί, μήπως η άρνησή τους κριθεί ως εγωιστική πράξη ή μήπως οι άλλοι δυσαρεστηθούν μαζί τους. Γενικότερα, πηγάζει από την ανάγκη όλων μας να είμαστε αρεστοί. Όπως όμως ισχύει με κάθε υπερβολή, η απώλεια της ισορροπίας έχει τις επιπτώσεις της. Σε αυτήν την περίπτωση, η παντελής απουσία αυτοπροστασίας από πλευράς μας μπορεί να μας οδηγήσει σε κατάσταση εξάντλησης, στην αίσθηση ότι μας εκμεταλλεύονται και σε μείωση της αυτοεκτίμησής μας. Σε αντίδραση στην κατάσταση αυτή, κάποιοι θα αγανακτήσουν και θα δουν τον εαυτό τους να μεταπηδά στο άλλο άκρο μιας συμπεριφοράς, λέγοντας μέσα τους «αρκετά» και υψώνοντας τοίχο στους «άλλους που δεν με εκτιμούν και πάντα με εκμεταλλεύονται», κλείνοντας τις πόρτες στην υγιή, ευέλικτη επικοινωνία και αλληλεπίδραση.

Οπότε, τι είναι διεκδικητική συμπεριφορά;

Η διεκδικητική συμπεριφορά είναι ένας τρόπος επικοινωνίας κατά τον οποίο:

  • Εκφράζω ξεκάθαρα τις ανάγκες, τα όρια, τις απόψεις και τα συναισθήματά μου
  • Σέβομαι τα δικαιώματα των άλλων, χωρίς να παραμελώ τα δικά μου.
  • Διεκδικώ χωρίς να καταπιέζω, να γίνομαι επιθετικός ή να υποχωρώ υπερβολικά.
  • Κρατάω σταθερή στάση στη ζωή μου προς τους άλλους και τον εαυτό μου, χωρίς υπερβολική παθητικότητα ή επιθετικότητα.

Τι δεν είναι διεκδικητική συμπεριφορά;

  • Δεν είναι διεκδικητική συμπεριφορά να λέω πάντα ναι σε ό,τι μου ζητούν, ακόμα και αν δεν επιθυμώ ή δεν είμαι σε θέση να κάνω κάτι, για να μη δυσαρεστήσω ή χαρακτηριστώ αρνητικά
  • Να μην εκφραστώ όταν διαφωνώ ή όταν θέλω να επικοινωνήσω μια διαφορετική άποψη, για να μην ενοχλήσω ή επειδή φοβάμαι μη δημιουργήσω ένταση ή σύγκρουση
  • Να μην εκφράζομαι εκείνη την ώρα λεκτικά, όμως να εκφράζω τον θυμό μου ή τη δυσαρέσκειά μου «παθητικο-επιθετικά», δηλαδή έμμεσα, κάνοντας μούτρα, με σιωπή ή ειρωνεία

Μερικά παραδείγματα:

  • Για να εκφράσω την άποψη, αντίρρηση ή διαφωνία μου μπορώ να πω:

«Καταλαβαίνω ότι έχεις διαφορετική άποψη, αλλά προσωπικά πιστεύω ότι θα ήταν καλύτερο να...»

  • Για να αρνηθώ όταν μου ζητούν κάτι, μπορώ να πω:

«Θα ήθελα πολύ να βοηθήσω, αλλά αυτές τις μέρες δεν είμαι σε θέση να αναλάβω κάτι επιπλέον.»

  • Για να εκφράσω το πώς αισθάνομαι, μπορώ να πω:

«Ο τρόπος που μου μιλάς αυτή τη στιγμή με στεναχωρεί. Ίσως καλύτερα να το ξανασυζητήσουμε σε λίγες μέρες»

  • Για να θέσω τα όριά μου, μπορώ να πω:

«Με όλο το σεβασμό, αυτό το θέμα αφορά μόνο εμένα. Χρειάζομαι λίγο χρόνο να σκεφτώ ώστε να πάρω μια απόφαση.»

Μαθαίνεται η διεκδικητική συμπεριφορά;

Ναι! Η αυτοπαρατήρηση και η αναγνώριση στον εαυτό μας μη διεκδικητικών μοτίβων (παθητικότητας ή επιθετικότητας) είναι το πρώτο βήμα για αλλαγή. Όταν ξεκινήσουμε την προσπάθεια να διεκδικούμε με επίγνωση, ισορροπημένα και με σεβασμό προς τον εαυτό μας και τους άλλους, η θετική ανατροφοδότηση που θα εισπράξουμε από κάθε εμπειρία καλής αλληλεπίδρασης θα μας ενισχύσει, θα τονώσει την αυτοπεποίθησή μας και θα δυναμώσει τη μάθηση του να επικοινωνούμε με τον αποτελεσματικότερο τρόπο.

Ειδήσεις υγείας σήμερα
Κουραμπιέδες, μελομακάρονα και μια αίσθηση ανεκπλήρωτου
Το πρώτο και μοναδικό βιο - ομοειδές φάρμακο για την πολλαπλή σκλήρυνση μπαίνει στις ΗΠΑ
Ι. Βαρδακαστάνης: Το αναπηρικό κίνημα συνεχίζει να αγωνίζεται και να διεκδικεί